دیدبان؛ ارتش و به طور کلی نیروهای مسلح هر جامعه، رکن رکین و پایه‌ی اساسی اقتدار هر کشوری به شمار می‌روند و ضعف و قوت آنان در نهایت معیاری برای سنجش قدرت حکومت‌هاست؛ در داخل کشور ما نیز ارتش گرچه در سال‌های قبل از انقلاب نیرویی کاملاً وابسته به مستشاران آمریکایی و در خدمت اهداف آنان بود اما به واسطه‌ی پیروزی انقلاب اسلامی و حمایت‌های امام راحل [1] مسیر رشد و بالندگی خود را دنبال کرده و افتخارات بسیاری برای میهن عزیزمان به دست ‌آورده است؛ در این نوشتار مروری مختصر بر کارنامه چهل ساله ارتش جمهوری اسلامی ایران خواهیم داشت.

بیعت تاریخی همافران

بیعت همافران نیروی هوایی در نوزدهم بهمن 57 را می توان تیر خلاص به نیم قرن سلطنت خاندان پهلوی و نقطه‌ی عطف نهضت انقلاب اسلامی نامید؛ شاید دشمنی برخی عناصر وابسته به غرب نسبت به افسران انقلابی ارتش [2] و سعی آنان در انحلال واحد‌های کارآمد این نهاد نظامی [3] نیز برخاسته از اهمیت این دیدار باشد آن جا که همافران به نمایندگی از ارتش اعلام کردند: «نظامیان ملی، به فرمان خمینی، از طاغوت گسستیم، به ملت پیوستیم»[4]. به بیان ساده‌تر اعلام همبستگی نیروی هوایی با امام امت، نشان‌دهنده‌ی آن بود که تا فروریختن کامل بنیان ستمشاهی تنها یک گام باقی مانده و آن هم قبول انقلاب از سوی دولت پوشالی بختیار است.

امام راحل نیز در پاسخ به این حرکت انقلابی افسران فرمودند: «درود بر سربازان امام عصر (سلام‌الله علیه) همان‌طور که فریاد زدید، تاکنون در خدمت طاغوت بودید، طاغوتی که تمام هستی ما را ساقط کرد، طاغوتی که خزائن ما را تهی‌ کرد، طاغوتی که ما را برده‌ی خارجی‌ها کرد و از امروز در خدمت امام عصر (سلام‌الله) و در خدمت قرآن کریم هستید؛ قرآن کریمی که سعادت همه‌ی بشر را بیمه کرده است. ما امیدواریم که با هم و با پیوستگی بتوانیم این طاغوت را تا آخر از بین ببریم و به جای او یک حکومت عدل اسلامی که مملکت ما برای خودمان باشد و همه‌چیز ما به دست خودمان باشد. ما می‌خواهیم که سرنوشت‌مان را خودمان تعیین کنیم نه سفارت آمریکا و سفارت شوروی...ما می‌خواهیم ارتش ما آزاد باشد، اسرائیل در آن تصرف نکند آمریکا در آن تصرف نکند. درود بر شما که قدر نعمت خود را دانستید و به دامن قرآن پیوستید درود بر شما که ترک کردید حکومت طاغوت را و به حکومت الله پیوستید [6]».

دوران دفاع مقدس

از آن‌جا که مهم ترین وظیفه‌ی ارتش حفظ تمامیت ارضی و پاسداری از استقلال نظام جمهوری اسلامی است [7]، جنگ تحمیلی صدام علیه جمهوری اسلامی فرصت مغتنمی بود تا ارتش توانایی و توانمندی خود در این عرصه را به نمایش بگذارد؛ ظهور و بروز نبوغ و استعداد‌های درخشانی همچون صیاد شیرازی، عباس بابایی، عباس دوران، علی اکبر شیرودی و ...، انجام عملیات موفق نظامی مانند مرصاد، اچ سه، مروارید، انجام دفاع استراتژیک هوایی و پشتیبانی از خطوط مقدم جبهه‌ها، شکست پروپاگاندا و شوی سیاسی صدام در کنفرانس غیرمتعهدها [8] با شجاعت مثال‌زدنی شهید دوران، همکاری با سپاه پاسداران و تشکیل قرارگاه‌های مشترک فرماندهی که ماحصل آن ارمغان پیروزی در عملیات های بزرگی مثل فتح المبین و بیت المقدس بود، همه جزء افتخاراتی است که ارتش در طول دوران دفاع مقدس کسب نمود و تجارب ارزشمندی برای این نیرو باقی گذاشت [9].

آیت الله خامنه‌ای، فرمانده کل قوا، نیز به نقش موثر ارتش در زمان جنگ تحمیلی اشاره کرده‌اند: «ارتش جمهوری اسلامی ایران و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، در یک دوران دشوارِ امتحانِ سخت توانستند آن‌چنان شخصیّتی و هویّتی از خود به منصّه‌ی ظهور و بُروز برسانند که بی‌شک در گذشته‌های ما نظیر آن را یا نمی‌شود دید یا به ندرت می‌توان مشاهده کرد [10].»

جهاد در عرصه خودکفایی

قبلاً اشاره شد که قبل از انقلاب اسلامی، ارتش کاملاً وابسته به غرب بود و این مستشاران آمریکایی بودند که وظیفه هدایت و تامین آن را برعهده داشتند اما پس از پایان جنگ تحمیلی و لزوم بازسازی تجهیزات ارتش، بومی سازی جنگ افزار و ادوات نظامی در دستورکار این نهاد قرار گرفت و با همکاری وزارت دفاع طرح خودکفایی به مرحله‌ی اجرا درآمد؛ برای مثال ناوشکن جماران [11] و جنگنده‌ی کوثر [12] دو نمونه جنگ افزار کاملاً ایرانی هستند و به نوعی نماد خودکفایی نیروهای مسلح و تجلی راهبرد واقع‌گرایی تهاجمی تبدیل شده‌اند مضاف بر این که آمادگی و تامین همه جانبه نیروهای مسلح جزء مبانی دینی اسلام هم به شمار می‌رود [13].

مقام معظم رهبری در حاشیه پیوست ناوشکن جماران به نیروی دریایی فرمودند: «آن روزی که اینجا توی همین کارخانجات نیروی دریایی در بندرعباس، مسئله‌ی ساخت یک ناوشکن با ابعاد قابل قبول برای دریای عمان، برای اقیانوس هند، با تجهیزات مناسب مطرح شد، بعضی‌ها بودند که به نظرشان می‌رسید این کار شدنی نیست؛ نه فقط شدنی بود، بلکه نسبت به همتی که امروز شما برای کارهای بزرگ دارید، این یک کار چندان بزرگی هم به حساب نمی‌آید [14].»

حضور در میدان خدمت

اصولاً ارتش در سایر کشورهای جهان ماهیتی نظامی و ابزاری در راستای تحمیل خواست سیاستمداران داشته اما به واسطه‌ی نقش پر رنگ مردم در عرصه‌ی سیاسی پس از انقلاب اسلامی و تغییر رویه ارتش نسبت به مردم، هنگامه‌ی بلایا و سوانح طبیعی ارتش همواره پیشقدم در خدمت مردم و انسجام امور معیشتی آنان بوده است. در جریان سیل اخیر شاهد آن بودیم که یک سرهنگ ارتشی خم شد تا مردم برای عبور و مرور بهتر بر گرده‌ی وی سوار شوند [15] و البته در جریان دیدار اخیر امیران ارتش با فرمانده کل قوا مورد تفقد ایشان قرار گرفت.

کلام آخر

براساس آنچه گفته شد ارتشی که قبل از انقلاب تحت هدایت مستشاران آمریکایی بود و دولت دست‌نشانده پهلوی آن را سپر بلای خود می‌دانست، بعد از انقلاب و تحت فرامین امام امت تحولی شگرف در ساختار آن به وجود آمد و با مجاهدت‌های بسیار امثال شهید صیاد شیرازی، شهید عباس بابایی و... که خود تربیت‌شده‌ی نهضت اسلامی امام خمینی بودند [17] مسیر رشد و بالندگی خود را طی کرده و می‌کند.

ارتش در بسیاری از عرصه‌های دیگری همچون پدافند غیر عامل [18]، تفاهم و همکاری با سایر ارتش‌های جهان [19]، نبرد علیه گروهک‌های تروریستی به خصوص داعش [20] نیز ورود کرده و از قضا موفق هم بوده است؛ منتها نکته‌ای که فرماندهان ارتش به طور جدی باید بدان توجه کنند یکی حفظ و تقویت بعد معنوی، بصیرت دینی و روحیه‌ی انقلابی در میان افسران و کارکنان ارتش [21] و دیگری پرهیز از ورود به بازی‌های سیاسی است که برخی برای پیشبرد مقاصد خود به راه می‌اندازند همانند اختلاف افکنی میان ارتش و سپاه [22] که دست برادری آنان، مانع تحقق نقشه‌های دشمن است.

نویسنده: امید نوربخش؛ پژوهشگر جامعه شناسی سیاسی

[1] http://farsi.khamenei.ir/others-dialog?id=12080

[2] https://www.mashreghnews.ir/news/953206

[3] https://www.mashreghnews.ir/news/557564

[4] https://www.yjc.ir/fa/news/5492288

[5] https://www.mashreghnews.ir/news/935970

[6] صحیفه نور، جلد 6، ص 101

[7] https://www.lu.ac.ir/uploads/123456_20436.pdf

[8] https://www.mehrnews.com/news/4351567

[9] https://www.aja.ir/portal/home/?news/77979/77984/112759

[10] http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=24132

[11] https://www.mizanonline.com/fa/news/406575

[12] http://didban.ir/fa/news-details/45672

[13] براساس آیه‌ی 60 سوره‌ی انفال؛ «وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَمِنْ رِبَاطِ الْخَیْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَعَدُوَّکُمْ وَآخَرِینَ مِنْ دُونِهِمْ لَا تَعْلَمُونَهُمُ اللَّهُ یَعْلَمُهُمْ وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ شَیْءٍ فِی سَبِیلِ اللَّهِ یُوَفَّ إِلَیْکُمْ وَأَنْتُمْ لَا تُظْلَمُونَ»

[14] http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=8906

[15] کاری که طبیعتاً برای یک فرمانده نظامی نباید آسان باشد!

[16] http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=42289

[17] http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=34489

[18] http://didban.ir/fa/news-details/45718

[19] http://didban.ir/fa/news-details/45694

[20] https://www.mashreghnews.ir/news/561718

[21] https://www.mashreghnews.ir/news/912547

[22] https://www.tabnak.ir/fa/news/792830