دیدبان؛ در 22 آوریل، دولت ترامپ اعلام کرد خریداران نفت ایران تا ابتدای ماه می فرصت داشتند تا خرید خود از ایران را متوقف کنند یا با تحریم‌های ایالات‌متحده مواجه شوند [2]. هدف از این اقدام، به صفر رساندن درآمدهای نفتی ایران است. این تصمیم برای بازارهای نفت چه معنایی دارد؟ چه تأثیری بر مشتریان کلیدی مانند هند و چین دارد؟ روابط آمریکا و ایران چگونه می‌شود؟ متخصصان اندیشکده بروکینگز در این رابطه پاسخ می‌دهند.

سامانتا گروس [3]، عضو موسسه بروکینگز در حوزه انرژی و آب:

رئیس‌جمهور ترامپ، به‌وضوح برایش قیمت نفت اهمیت دارد. از طرفی با اعمال تحریم‌ها بر ایران و ونزوئلا جهت کاهش صادرات نفت، بازارهای جهانی نفت را در دست می‌گیرد و درعین‌حال از گران شدن قیمت بنزین در ایالات‌متحده شکایت می‌کند!

این هفته فصل جدیدی در این قضایا رقم خورد. از نوامبر 2018، پنج کشور چین، هند، ژاپن، کریه جنوبی و ترکیه علیرغم تحریم‌های آمریکا، از مجوز خرید نفت از ایران برخوردار بودند. اما مایک پمپئو، وزیر امور خارجه در روز دوشنبه اعلام کرد، این اغماض‌ها در دوم ماه می به پایان رسید و ایالات‌متحده به‌ دنبال به صفر رساندن صادرات نفت ایران است.

کاخ سفید اعلام کرده است که تولید روبه رشد عربستان سعودی و امارات متحده عربی جایگزین نفت ایران خواهد شد و سعودی‌ها و اماراتی‌ها از این‌که درآمد نفتی بیشتری را کسب می‌کنند، خرسند هستند. بااین‌حال، بازارهای نفت، در 22 آوریل امسال، درست قبل از فصل تابستان به بالاترین سطح خود رسیدند. حتی اگر سایر تولیدکنندگان تمام حجم ازدست‌رفته نفت ایران را تأمین کنند، بازهم بازار در سطح پایینی از ظرفیت خود عمل می‌کند و فشار زیادی به قیمت‌ها تحمیل خواهد شد. این تغییر سیاستی، این سؤال را مطرح می‌کند که واکنش ایران به سیاست‌های کلی ایالات‌متحده چه خواهد بود؟ چین بزرگ‌ترین مصرف‌کننده نفت ایران است که مخالفت خود را با تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا ابراز کرده است. درحالی‌که آمریکا در تلاش برای رسیدن به یک توافقنامه تجاری مهم با چین است، تحریم‌های ایران می‌تواند یک نقطه پافشاری باشد. چین، کره جنوبی و ژاپن شرکای مهم آمریکا در تلاش مداوم جهت مهار برنامه هسته‌ای ایران هستند.

کل این قضیه نشان می‌دهد که تصمیمات سیاسی نیازمند (سبک‌سنگین کردن) مبادلات تجاری است. حتی اگر ایالات‌متحده به بزرگ‌ترین تولید‌کننده نفت در جهان تبدیل شود، قیمت پایین سوخت با اهداف سیاست خارجی همخوانی ندارد. پایان این امر برای دولت ایران مشخص نیست، اما آنچه واضح است این است که اهداف آمریکا بیشتر نتایج سیاسی داشته باشد.

رایان هاس [4]، دیوید روبستاین [5]، عضو مرکز مطالعات سیاسی آسیای شرقی و جان تورتن [6]، عضو مرکز مطالعات چین:

از منظر روابط چین و ایالات‌متحده، تصمیم دولت ترامپ برای ادامه خرید نفت ایران در سطوح رو به کاهش، روابط دوجانبه را متشنج خواهد کرد. مهلت چین جهت خرید نفت از ایران در 2 ماه می به پایان رسید، دقیقاً هم‌زمان با مذاکرات نهایی تجاری میان نماینده ایالات‌متحده[7] و معاون نخست‌وزیر چین[8]. درصورتی‌که ایالات‌متحده، مؤسسات مالی چینی را که فروش نفت ایران را تسهیل می‌کنند، پس از پایان انقضای معافیت‌های نفتی در ماه می، تحت‌فشار قرار دهد، ممکن است اثرات مخربی بر روند مذاکرات تجاری داشته باشد. لذا باید گفت هرگونه تحریم یک‌جانبه مؤسسات چینی، می‌تواند نگرانی‌های آمریکا در مصالحه با چین را افزایش دهد.

بعید به ‌نظر می‌رسد که چین صادرات نفت ایران را به صفر برساند. چراکه بزرگ‌ترین خریدار نفت ایران است. ایران یک جغرافیای استراتژیکی دارد که متصل‌کننده آسیا و خاورمیانه به چین است. همچنین چین نسبت به خواسته‌های آمریکا در رابطه با رفتارهایش با ایران حساس است. چین با بی‌میلی فشارهایی را بر ایران مبنی بر پذیرش برجام وارد کرد. همچنین در شش قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد در مورد هدف قرار دادن ایران رایزنی کرد و واردات نفت خود از ایران را کاهش داد. زیرا چین به ‌دنبال تبدیل‌شدن به یک قدرت منطقه‌ای برای حفظ و ثبات منطقه است. اما در حال حاضر اقدامات یک‌جانبه آمریکا در منطقه را نمی‌پسندد.

به‌طور خلاصه می‌توان گفت، اعمال فشار یک‌جانبه مبنی بر کاهش واردات چین از ایران توسط ایالات‌متحده و هم‌زمانی این اقدام با مذاکرات تجاری چین و آمریکا در سطوح بالا، باعث نگرانی واشنگتن شده است. پکن اقدامات یک‌جانبه ایالات‌متحده را در راستای پایان بخشیدن به پیشرفت سریع چین در منطقه تفسیر می‌کند.

تانوی مادان [9]، مدیر پروژه هند و همکار در پروژه نظم و قانون بین‌المللی:

تصمیم اخیر ترامپ مبنی بر عدم تمدید معافیت واردات نفت از ایران، برای دهلی‌نو خوشایند نیست. زیرا هند بیش از سه‌چهارم نفت مصرفی خود را از طریق ایران تأمین می‌کند و ایران در صدر فهرست وارداتش قرار دارد [10]. هند امید داشت تا حتی با کاهش میزان وارداتش بار دیگر از معافیت‌های وارداتی آمریکا برخوردار شود، اما ازآنجایی‌که واشنگتن دیگر تأمین‌کننده نفت هند، یعنی ونزوئلا را نیز تحریم کرده ‌است، احتمالاً هند باید به سایر منابع نفتی مانند عربستان سعودی، امارات متحده عربی و ایالات‌متحده روی آورد. ازنظر زمانی، تصمیم دولت ترامپ هم‌زمان با دوره انتخابات در هند مواجه شده است، و مودی اگر می‌خواهد مجدداً در هند انتخاب شود، نباید تسلیم فشار‌های آمریکا شود، چراکه این مسئله برای مردم هند از اهمیت والایی برخوردار است و در انتخابشان مؤثر است. لذا مجبور است برای حفظ روابط خود با ایران مقداری از نفت موردنیاز خود را از طریق مکانیسم پرداخت روپیه که قبلاً آن‌ را توسعه داده‌ بود ادامه دهد که البته ممکن است برای ایالات‌متحده ناخوشایند باشد.

نگرانی‌هایی که برای واشنگتن به‌ دنبال تصمیم اخیر ترامپ وجود دارد، شامل چند نکته است: اول این‌که تحریم‌های ایران و ونزوئلا زمانی رخ‌داده است که باعث تأثیر بر روابط هند و روسیه با آمریکا می‌شود. همچنین این تصمیم در تغایر با اهداف مشخص‌شده در استراتژی امنیت ملی دولت [11] است. نکته آخر هم این است که این رفتارهای آمریکا، سبب بی‌اعتمادی بیشتر شرکایش خواهد شد. اما باید این ‌را نیز در نظر بگیریم که هند دارای اختلافاتی با ایران است و الآن نیز می‌تواند به منابع جایگزین روی آورد و این اقدام ترامپ تا حد زیادی به هند از طریق محدود کردن چین کمک خواهد کرد.

سوزان ملونی [12]، معاون سیاست خارجی بروکینگز، عضو ارشد مرکز سیاست‌های خاورمیانه:

همان‌طور که قبلاً ذکر کردم [13]، دولت ترامپ یک گام مهیج دیگر به سمت اخلال در وضعیت موجود ایران از طریق توقف ناگهانی معافیت‌های صادرات نفت ایران اتخاذ کرده ‌است. با اعمال این فشارها به چین، هند و ترکیه که از خریداران بزرگ نفت ایران هستند، می‌خواهد رهبری ایران را بر لبه پرتگاه قرار دهد. اما شواهد کمی مبنی بر تسلیم شدن یا فروپاشی جمهوری اسلامی وجود دارد. به‌ نظر می‌رسد تصمیم‌گیرندگان آمریکایی با این اقدام درگیر جنگ اقتصادی علیه ایران شده‌اند. علیرضا تنگسیری، فرمانده نیروی دریایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران، بر فرمول امنیت انرژی در 30 سال گذشته تأکید کرد و بیان کرد همسایگان با موانع مشابهی روبه‌رو خواهند شد [14]. تهران دارای ابزارهای فراوانی ازجمله فضای جنگ سایبری می‌تواند تهدیدی برای عربستان و امارات باشد. ترامپ که دائماً از افزایش قیمت بنزین در آمریکا گلایه دارد، باید دید که چگونه باوجود بحران نفتی در خلیج‌فارس می‌تواند این مسئله را حل کند.

جفری فلتمن [15]، جان ویشتد [16]، میهمانان دیپلماسی بین‌المللی:

همان‌طور که کاخ سفید روز جمعه 13 آوریل اعلام کرد، "ترامپ نقش مهم لیبی در مبارزه با تروریسم و تأمین منابع نفتی را مورد ستایش قرار داد." آمریکا علیرغم هزینه‌های بالقوه انسانی و اقتصادی در یک نبرد طولانی بر فراز طرابلس، خواستار پایان جنگ و یک راه‌حل سیاسی شد. در پرتو تصمیم دولت مبنی بر عدم تمدید معافیت واردات نفت از ایران، آمریکا با یک تماس تلفنی خواستار آرامش بیشتر شد و گویا به منابع نفتی لیبی چشم دوخته است. همچنین بناست در یک فراهمایی ملی در اواسط آوریل مسیر انتخابات جدید ترسیم شود. شواهد نشان از "سخاوت" ملک سلمان پادشاه عربستان، برای حفظ رئیس‌جمهور فعلی دارد.

این تصمیم ترامپ احتمالاً پس از دیدار ترامپ با سیسی، رئیس‌جمهور مصر در ذهن ترامپ شکل‌گرفته است. سیسی در این دیدار بر همراهی خود با دیدگاه‌های ضد اخوانی هفتار [17] را مورد تأکید قرار داد و طرفداری خود از لیبی را اعلام کرد. پس از پایان دادن به معافیت‌های نفتی خرید از ایران، آمریکا به دنبال ناظری برای تثبیت قیمت‌ها در بازارهای نفت آفریقا است. اما شواهد حاکی از دیکتاتوری بیش‌از‌حد هفتار، رئیس‌جمهور لیبی است. چه هفتار در طرابلس پیروز باشد، چه نباشد آمریکا نگرانی خاصی ندارد. اگرچه منابع نفتی لیبی گسترده است اما عربستان سعودی، امارات متحده عربی و مصری‌ها در کنار آمریکا هستند و ترامپ از این باب خیالش راحت است [درواقع به نظر می‌رسد ترامپ به منابع نفتی لیبی به‌عنوان یک عنصر ذخیره و نه اصلی برای مقابله با ایران می‌نگرد].

ترجمه و تلخیص: محمد وجدانی

مجموعه نظرات کارشناسی متخصصین بروکینگز [1]

[1] Brookings

[2] https://www.nytimes.com/reuters/2019/04/22/business/22reuters-usa-iran-oil.html?searchResultPosition=3

[3] Samantha Gross

[4] Ryan Hass

[5] David M. Rubenstein

[6] John L. Thornton

[7] Robert Lighthizer

[8] Liu He

[9] Tanvi Madan

[10] https://www.brookings.edu/blog/order-from-chaos/2019/04/23/trump-tightens-sanctions-on-irans-oil-exports-how-india-will-respond/

[11] https://www.whitehouse.gov/wp-content/uploads/2017/12/NSS-Final-12-18-2017-0905.pdf

[12] Suzanne Maloney

[13] https://www.brookings.edu/blog/order-from-chaos/2019/04/22/as-trump-moves-to-cut-off-irans-oil-revenues-whats-his-endgame/

[14] https://www.i24news.tv/en/news/international/middle-east/1555947647-vowing-us-cannot-stop-oil-exports-iran-threatens-to-close-vital-strait-of-hormuz

[15] Jeffrey Feltman

[16] John C. Whitehead

[17] Haftar