دیدبان؛ فروردین ماه امسال با پدیده‌ای تقریبا بی‌سابقه آغاز شد و پایان یافت. پدیده‌ای که هم برکت داشت و هم ویرانی. در این نوشتار با بررسی ابعاد گوناگون سیلی که چند استان ایران را درنوردید، به ارائه راه‌حل برای جلوگیری از وقوع چنین حوادثی پرداخته خواهد شد. مدیریت بحران سیل از نظر زمانی به سه دسته قابل تقسیم است:

1) مدیریت بحران قبل از وقوع سیل

یکی از مهم‌ترین راه‌حل‌ها برای جلوگیری از وقوع سیل، پیش‌بینی و مدیرت بلند مدت آن است. برای مثال تغییر کاربری دادن مسیل‌ها و رودخانه‌های خشک شده، یکی از بزرگترین اشتباهات در عرصه مدیرت بحران قبل از وقوع سیل است. همانطور که از معنای لغوی واژه‌های فوق پیداست، «مسیل» به معنای محل عبور سیل و «رودخانه» به معنای خانه رود است، ممکن است برای چند سال و حتی چند دهه در محل‌های مذکور بارندگی نشود و مسیل‌ها و رودخانه‌ها خشک شوند اما باید این واقعیت را پذیرفت که تنها با یک بارندگی نسبتا شدید، آب دوباره در این مکان‌ها جاری می‌شود آنگاه است که خواه‌ نا خواه باید تبعات دست‌اندازی به خانه رودها را پذیرفت. نمونه واضح عوارض این عدم پیش‌بینی را می‌توان در سیل دروازه قرآن شیراز در فروردین امسال و سیل شهر قم در سال 1388 دید.

یکی دیگر از اقداماتی که برای پیشگیری از سیل باید صورت می‌گرفته، لایروبی رودخانه‌هاست. جالب است گفته شود که در آق قلا نیاز به لایروبی رودخانه‌ها از قبل پیش‌بینی شده بود و حتی برای این امر بودجه هم تخصیص داده شده و مسئولین امر بودجه را اخذ و در جای دیگری هزینه کرده‌اند. مسلم است که قوه قضائیه باید پیگیر این قبیل پرونده‌ها باشد تا با عبرت ساختن عوامل این خطا برای دیگر مسئولین از تکرار چنین خطاهایی جلوگیری شود.

برآورد خوب داشتن از منطقه و بحران‌های احتمالی آن نیز یکی دیگر از اقداماتی است که پیش از وقوع بحران سیل باید صورت گیرد. متاسفانه در حوادث اخیر، برآورد جامعی از مناطق سیل زده وجود نداشت. به همین دلیل با رخ نمودن بحران اول، موجی از بحران‌ها به وجود آمد و درنتیجه آن، سردرگمی هرچه بیشتر مسئولینی بود که برای حل بحران اول به مناطق سیل‌زده رفته بودند.

طبیعی است که نفوذیان و جاسوسان دشمن نیز در تلاش‌اند تا با نفوذ در عرصه‌های کلان تصمیم‌گیری، زمینه را برای بحران افزایی در کشور آماده سازند. برای مثال تیم جاسوسی موسوم به فعالان محیط زیست به شدت مخالف ساخت سد بودند و بیان می‌داشتند که این سدها باعث خشک شدن بیشتر زمین و در نتیجه خشک‌سالی بیشتر می‌شود. این گروه نه تنها با سدسازی بیشتر مخالف بود بلکه حتی حذف سدهای ساخته شده را نیز خواستار بود [1]. راهبردهایی به ظاهر خیرخواهانه و طبیعت دوستانه‌ای که بعد از حوادث اخیر به راحتی می‌توان به عمق خطرات آن پی برد. مسلم است که یکی از مهم‌ترین اقدامات پیشگیرانه در برخورد با بحران‌های مختلف، آن است که مسئولان تصمیم‌گیر اجازه ندهند که دشمن به واسطه نفوذی‌هایش در دستگاه محاسباتی آنان خلل ایجاد کند.

پیش‌بینی‌های جوی و اقلیمی بلندمدت نیز می‌تواند در جلوگیری از وقوع بحران‌ها به کمک مسئولین بشتابد. مسئله‌ای که از چشم بسیاری از مسئولین مخفی ماند. برای مثال عدم پیش‌بینی این بارش‌ها حتی تا چند ماه گذشته به حدی بود که رئیس جمهور ایران با بیان راهبرد کشت فراسرزمینی [2] و یا وارد نمودن آب از کشورهای همسایه [3]، در تلاش برای مقابله با کم‌آبی و خشک‌سالی بود. راهبردهایی که با توجه به بارش‌های چند هفته گذشته، عملاً به حاشیه رفتند.

2) مدیریت بحران هنگام وقوع سیل

هنگام وقوع سیل نیز تدابیر مشخصی برای کاستن از آسیب‌های آن باید اتخاذ شود. یکی از مهم‌ترین اقدامات در این مواقع، اطلاع‌رسانی دقیق به مردم برای اقدامات مختلف ازجمله تخلیه خانه‌هاست. البته مردم نیز باید هم این هشدارها را جدی بگیرند و هم اخبار را از مراکز موثق پیگیری کنند؛ چرا که در شرایط بحرانی دشمن سعی دارد با تحریف خبر بر عمق بحران بیفزاید. متاسفانه تخلیه اماکن مسکونی در حادثه اخیر به صورت کامل اجرا نشد و مردم برای خالی نمودن شهرها و روستاها از خود مقاومت نشان می‌دادند و همین امر باعث افزایش جان باختگان شد. علت این امر نیز شاید بی سابقه بودن چنین سیلی در چند دهه گذشته است؛ به عبارتی مردم باور نداشتند که ارتفاع سیل به سقف خانه‌هایشان برسد و حتی جان کسانی را که از ترس سیل به پشت‌بام خانه‌ها پناه برده بودند به خطر اندازد.

3) مدیریت بحران بعد از وقوع سیل

از مهم‌ترین اقداماتی که باید برای مدیرت بحران بعد از وقوع حادثه صورت گیرد، مدیریت سیل نیروهای جهادی برای خدمت‌رسانی به مردم حادثه دیده است. مدیرتی که در حال حاضر نیز به وضوح می‌توان ضعف آن را مشاهده نمود. طی روزهای اخیر با توجه به دستور قاسم سلیمانی فرمانده سپاه قدس برای استقرار موکب‌های اربعین در مناطق سیل‌زده [4] و برابر دانستن دفاع از حرم اهل بیت در سوریه و خدمت‌رسانی به مردم سیل‌زده خوزستان [5]، تعداد زیادی از نیروهای جوان مومن انقلابی برای کمک به مردم آسیب‌دیده، وارد مناطق سیل زده شده‌اند. بدون شک اگر مرکز فرماندهی برای سازماندهی این نیروها برای استفاده بهینه از آنان وجود نداشته باشد، حضور این نیروها می‌تواند تاثیر عکس داشته باشد و به جای برداشتن بار از دوش مردم، خود آنان سربار مردم شوند.

البته این ستاد فرماندهی باید به نهادهای حاکمیتی نیز سرایت نماید و نباید تنها به نیروهای مردمی نباید ختم شود. همانطور که نیروهای جهادی مردمی به فرماندهی واحد برای افزایش بهره‌وری نیاز دارند، نهادهای حاکمیتی از جمله سپاه، ارتش و هلال احمر  نیز به چنین مرکزی برای جلوگیری از موازی کاری نیازمندند.

یکی دیگر از مهم‌ترین اقداماتی که در این موقعیت زمانی باید صورت گیرد، پوشش گسترده رسانه‌ای کمک رسانی نهادهای حاکمیتی و نیروهای مردمی به سیل‌زدگان است. چنین امری ضمن امید بخشیدن به مردم آسیب‌دیده، صبر و طاقت آنان را نیز افزایش می‌دهد؛ چرا که می‌فهمند که در چنین شرایط سختی به حال خود رها نشده‌اند و غمخوارانی هستند که به زودی به کمک آنان می‌شتابند.

همدلی دیگر ملّت‌ها با ملّت ایران

سیل اخیر، حاشیه‌هایی نیز داشت که بیان آن‌ها خالی از لطف نیست. اول آنکه در سیل اخیر بسیاری از کشورها و ملت‌ها از جمله کشورهای روسیه، ترکیه، عراق، لبنان، کویت، ایتالیا و سوئیس با ملت ایران ابراز همدردی نمودند و برای کاستن آلام مردم آسیب‌دیده سیل اخیر، کمک‌هایی را برای ارسال به ایران جمع‌آوری نمودند.

تحریم‌های آمریکا، ملت ایران را هدف قرار داده است

دومین حاشیه این سیل آن بود که آمریکایی‌ها برای چندمین بار اثبات کردند که دروغ می‌گویند که تحریم‌ها ملت ایران را هدف قرار نداده است؛ چرا که آنان با استفاده از همین تحریم‌ها مانع از رسیدن کمک‌های بین‌المللی به ملت سیل‌زده ایران شدند. در همین راستا سخنگوی وزارت خارجه بیان داشت: «آمریکا حساب‌های هلال احمر را مسدود کرده و بدین ترتیب کمک‌رسانی از کشورهای دیگر به مردم سیل‌زده مختل شده است [6].»

از طرفی دیگر آمریکایی‌ها درست در زمانی که سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، با تمام قوا به کمک مردم سیل‌زده آمده و حتی دیگران را نیز برای کمک به این مردم تشویق می‌نماید، این نهاد را تروریستی اعلام می‌کند و باری دیگر اثبات می‌کند که مسئله اصلی آمریکا تروریسم به معنای واقعی کلمه نیست بلکه مسئله اصلی آمریکا ملت ایران است و این کشور با هر نهاد و هر شخصی که به کمک مردم ایران بشتابد مخالف است و سعی می‌کند تحت عناوین واهی همچون تروریسم، آن را محدود کند.

شیطنت جریانات ضدانقلاب

یکی دیگر از حاشیه‌های سیل اخیر آن بود که باری دیگر اثبات نمود جریانات ضدانقلاب بی آنکه به فکر مردم باشند از هر حادثه‌ای برای ضربه زدن به این انقلاب مردمی استفاده می‌کنند. در حالی که این جریانات در سیل اخیر فارغ از اختلافات سیاسی باید به کمک مردم می‌شتافتند تا از آلام و مصائب آنان بکاهند، سعی کردند با ایجاد ناامیدی و حتی مسلح نمودن بخش‌هایی از مناطق سیل‌زده، برعمق مشکلات مردم بیفزایند. این درحالی است که جریانات انقلابی درست در راستای منافع مردم عمل نمودند و فارغ از مسائل سیاسی، مذهبی و قومی به کمک مردم شتافتند و مثل همیشه اثبات نمودند که دلسوز واقعی ملت ایران هستند.

نتیجه‌گیری

خلاصه کلام آنکه سیل یک پدیده طبیعی است که در اثر بارش زیاد، خواه‌ناخواه رخ می‌دهد. اما اگر موارد فوق رعایت شود می‌توان جلوی ویرانی‌ها و خسارت‌های مالی و جانی آن را گرفت و از آب فراوان حاصل از بارش زیاد آسمان به عنوان برکت الهی، به نحو احسن استفاده نمود.

[1] http://www.css.ir/fa/content/112726/

[2] http://akharinkhabar.ir/money/4879076

[3] https://www.isna.ir/news/97011905035/

[4] https://www.mashreghnews.ir/news/948225/

[5] http://www.javanonline.ir/fa/news/950609

[6] https://ir.sputniknews.com/iran/201904024613276