همچنان که این استان زمینه های وقوع حادثه را دارا بود اما نه‌تنها درایتی اتخاذ نشد بلکه مدتی است که با استفاده نابه‌جا از جنگل و قطع بی‌رویه درختان آن و همچنین احداث راه‌آهن بدون در نظر گرفتن جنبه‌ی آمایش سرزمینی منطقه، موجبات بروز بحران سیل را فراهم‌تر کرده است. سرانجام هم برای رفع این بحران مجبور به تخریب بخش‌هایی از خط راه‌آهن به وسیله ماشین‌آلات سنگین و مواد منفجره شدند. گویا این دست هزینه‌ها و بودجه‌های بیت‌المال را آب باید با خود ببرد و بی‌تدبیری و ناکارآمدی در مدیریت را جا بگذارد. سیلاب که از روز چهارشنبه 29 اسفند در گلستان جاری شده است بیش از ده‌ها روستا و همچنین شهرستان‌های گنبدکاووس، آق قلا و گمیشان را درنوردیده است.

بارش بیش از 315 میلی متر طی 24 ساعت
طبق گفته‌ی مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای گلستان میزان بارش در برخی از ایستگاه‌ها به بیش از 315 میلی‌متر رسیده‌است. این درحالی است که متوسط بارندگی کل استان در شرایط نرمال 450 میلی‌متر است. در جریان این بارش‌ها 14 رودخانه اصلی استان طغیان کردند. سیل نوروزی مردم ترکمن صحرا آواره کرده است. دستگاه‌های مختلف به دلیل گستردگی مناطق سیل زده قادر به امداد رسانی مطلوب نبوده، با این حال با دستور مقام معظم رهبری نیروهای مسلح اعم از سپاه و ارتش با حداکثر امکانات و نیروی انسانی عازم این مناطق شدند تا با اقدامات جهادی خود در حل مشکلات مردم بخشی از رنج سیل زدگان را کم کنند.

در جریان این سیل روستاهای استان از جمله مراوه تپه و گنبد کاووس تا آق قلا، بندر ترکمن و گمیشان یکی یکی تخلیه شدند. بخش گسترده‌ای از شهرها زیر آب رفته، زمین‌های کشاورزی دچار سیلاب شدند. متاسفانه حجم سیلاب آنقدر زیاد بود که 37 هزار هکتار زهکشی انجام شده در این استان نیز نتوانست جلوی سیل را بگیرد.

خسارت اولیه بیش از صد میلیارد تومان برآورد شد

طبق اظهارات رییس سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای کشور بررسی‌های میدانی حاکی از آن است که 50 کیلومتر از محورهای درگیر در سیل و رانش زمین طبق برآورد اولیه حدود 100 میلیارد تومان خسارت را متحمل شده است. وی افزود با ورود سامانه بارشی جدید در این هفته احتمال تشدید خسارت‌ها نیز در این محورها وجود دارد [2]. طبق اظهارات مدیرکل بنیاد مسکن استان گلستان 10 هزار واحد مسکونی شهری و روستایی خسارت دیده‌اند. از این تعداد 2300 واحد مسکونی کاملاً تخریب شده است و 7700 واحد به بازسازی و تعمیر نیاز دارد.

محمد اسلامی، وزیر راه و شهر سازی خسارت‌های وارده سیل استان مازندران و گلستان را به میزان 350 میلیارد تومان برآورد نمود. وی بیان داشت: مردم به دلیل وقوع سیل غافلگیر نشدند، لایروبی نشدن رودخانه‌های مازندران و گلستان، نبود سد سازی کافی در استان مازندران از جمله دلایل اصلی وقوع مشکلات ناشی از سیلاب می باشد. اسلامی با اشاره به اقداماتی از جمله آزاد سازی حریم جاده‌ها، زه کشی مسیر رودخانه ها، مهار آب و توسعه آبخیزداری توسط وزارت جهاد کشاورزی و راه‌وشهرسازی تنها ضعف‌های عملکرد دولت روحانی را در چند ساله اخیر نشان داد. چرا که اگر این دست اقدامات قبل از وقوع سیل انجام گرفته بود به یقین میزان خسارت وارد شده تا حد قابل توجهی کمتر بود [3].

سیل در یزد غافلگیرانه است نه در گلستان

ضعف عملکرد مسئولین دولتی در اجرای اقدامات پیشگیرانه از سیل واکنش آیت الله سبحانی را به دنبال داشت. ایشان بیان نمودند: اگر این سیل در یزد رخ می‌داد می‌توان گفت که غیر منتظره بوده اما گلستان و مازندرانی که همیشه زیر باران است حتما باید راه‌هایی پیش روی مسئولین بوده باشد تا مردم این چنین گرفتار نشوند [4]. نماینده مردم گرگان و آق قلا در مجلس تصریح کرد با توجه به حجم بحران اخیر و عدم‌ اهتمام لازم وزرات کشور و ستاد مدیریت بحران حتماً رحمانی فضلی را به مجلس می‌کشانیم و از او دلایل این ضعف را جویا می‌شویم. وی بر این باور است که اگر ستاد بحران با سرعت بیشتری اقدام می‌کرد، حجم خسارت به شدت کاهش می‌یافت.

مدیریت بحران کشور خود دچار بحران است

ضعف مسئولان استانی به همین جا ختم نمی‌شود. 29 اسفند ماه1397 مناف هاشمی استاندار گلستان در جلسه ستاد بحران استان با اعلام اینکه سیلاب گلستان مسئله جدی نبوده و نیاز به اقدام خاصی نیست، با گرفتن مرخصی چند روزه، کشور را به دلایل نامعلوم ترک می‌کند. صحبت‌های استاندار گلستان سبب می ‌شود عملاً ستاد مدیریت بحران گلستان مسئله را جدی نگیرید و واکنش جدی نسبت به سیلاب اولیه به عمل نیاورد. مدیریت تلگرافی و از راه دور شیوه‌ی مدیریتی است که روحانی و مدیران وابسته به وی علاقه خاصی به آن دارند. چندی است که شاهد آن هستیم رئیس جمهور و برخی از مدیران همفکر وی به جای ارتباط مستقیم با مردم و حضور میدانی در مدیریت مسائل کشور، دستورات لازم را با مشورت مشاوران خود از پشت میز ریاست صادر می‌کنند و نتیجه را طی پیامی توئیتری به سمع و نظر مردم می‌رساند. شیوه مدیریتی که در تضاد با آرمانهای انقلاب اسلامی است.

گسترش همین روحیه بین مسئولین کشور سبب شده است، در جریان سیل گلستان رئیس جمهور به پیام‌های کتبی و تلفنی اکتفا نموده و تمایلی برای حضور در منطقه تاکنون از خود نشان نداده‌است. این مسئله را می‌توان از دو منظر بررسی کرد:

نخست آنکه روحانی دریافته‌است که دولتش در سراشیبی پایان فرصت 8 ساله خود قرار گرفته است و به همین دلیل با پیشنهاد مشاوران و همفکران سیاسی خود تصمیم گرفته تا با واگذاری همه‌ جانبه مسئولیت خود به جهانگیری زمینه حضور قدرتمند وی در انتخابات 1400 را فراهم آورد. اعطای تسهیلات بلاعوض و قرض الحسنه جهت کمک به سیل زدگان و از همه مهم‌تر عزل استاندار گلستان توسط جهانگیری درحالی‌است که چندی قبل وی به عنوان رئیس ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی کشور برای فرار از پاسخگویی به خبرنگاران نسبت به مشکلات اقتصادی پیش‌آمده در سال 97 گفته بود "بنده حتی قدرت تغییر منشی دفتر خودم را هم ندارم".

سیل در شمال روحانی در جنوب

از طرف دیگر عدم حضور رئیس‌جمهور در کنار مردم در حادثه گلستان را بایستی با حضور فعال و بدون تشریفات همتایان خود در بحرانهای مشابه در دیگر کشورها مقایسه نمود. متاسفانه در زمان دولت روحانی شاهد افزایش فاصله مردم‌ و مسئولین در تمامی سطوح مدیریتی کشور بوده‌ایم. این درحالی‌است که در بحرانهای چند ساله اخیر کشورهایی همچون ژاپن و حتی آمریکا شاهد حضور فعال و بدون تشریفات عالی‌ترین مقام‌های اجرایی در جریان امداد رسانی به مردم مناطق آسیب دیده بوده‌ایم. تغییر نگاه مدیران جامعه در ارتباط مستقیم با مردم و حذف تشریفات بی‌مورد علاوه بر نزدیکی دلهای مردم و مسئولین به یکدیگر سبب ایجاد امید و اعتماد مردم کشور در حل مشکلات و بحران‌ها خواهد شد.

مناف هاشمی گلستان را با خیالی خوش رها کرد

عدم حضور استاندار گلستان در زمان وقوع سیل و حضور ایشان در خارج از کشور به دلایل نامعلوم نارضایتی گسترده‌ای را به دنبال داشت. البته وزیر کشور عدم حضور مناف هاشمی را وجود مشکلات شخصی و اهمیت سفر خارجه استاندار معزول دانسته بود. نگاه مناف هاشمی در حل مشکلات خود در خارج از کشور امری است که امروزه دامن‌گیر تمامی مسئولین دولتی شده‌است. بی‌توجهی مسئولین دولت روحانی به مشکلات جامعه اتفاقی جدید نبوده‌ و نیست. حضور روحانی و جمعی از وزرا با لباس‌های مارک و لاکچری با وجود بحران‌های ارزی کشور در سال حمایت از کالای ایرانی، ادامه یافتن سفر نوروزی قشم با وجود سیل گلستان و افزایش روز افزون بودجه جاری نهاد ریاست جمهوری در چند سال اخیر از جمله زنگ خطرهای جدی برای گسترش تفکر لیبرالیسم در بین مدیران جامعه می‌باشد. حضور این دسته از مسئولین در پست‌های اجرایی کشور در این سالها سرعت حرکت قطار انقلاب را به سمت آرمان‌های مقدسش با کندی قابل توجهی همراه داشته است.

در ماجرای عدم حضور استاندار گلستان صحبت های اخیر رئیس سازمان بازرسی کشور شایان توجه است. ایشان بیان داشتند که مناف هاشمی یک روز قبل از عید در استان حضور داشته و با وجود جاری شدن سیل در جلسات استانی بیان می کند مسئله جدی نیست و آب خود به خود به سمت دریا می رود. وی با همین استدلالها عزم خارج نموده و مدیریت استان را به امان خدا می سپارد. همین صحبتها سبب شده است مردم آق قلا، هاشمی را مقصر اصلی وضعیت به وجود آمده بدانند. شفافیت قاضی سراج با مردم و پیگیری ایشان جهت پاسخگویی هاشمی نسبت به قصور مدیریتی خود، نوید بخش فصلی جدید از گسترش عدالت اداری در قوه قضاییه می باشد. این دست اقدامات از یک طرف اتمام حجتی است برای معدود مدیران فاسد اداری و از طرف دیگر می تواند سبب افزایش امید و اعتماد مردم به دستگاههای نظارتی جهت برقراری عدالت باشد.

سیل شیراز برای مسافران نوروزی

اما در پنجم فروردین‌ماه شاهد جاری شدن سیلاب در دروازه قرآن شیراز بودیم. میثم جعفرزاده مدیر کل دفتر مدیریت بحران و پدافند غیرعامل وزارت نیرو گفت: 

اتفاقی که در شیراز رخ داد سیلاب از منظر طغیان رودخانه نبود؛ بلکه به خاطر دست اندازی و مسدود کردن یکی از مسیل‌های قدیمی شهر شیراز بوده است. علیرغم اینکه سال‌هاست وزارت نیرو تأکید دارد که نباید به حریم رودخانه‌ها تجاوز شود، گاهاً به خاطر خشکسالی‌های پیوسته، آن مسیل تبدیل به پارکینگ یا بلوار شده است؛ اما با این وجود سیلاب مسیر خود را پیدا می‌کند [5].

در نهایت جاری شدن سیل، بحرانی ممکن‌الوقوع است که می‌شود گفت خدا آن‌را آورده است مانند برجام که آن‌را هم خدا آورده بود؛ ولی این مسئولین و دولت‌مردان ما هستند که باید با دوراندیشی، دل‌سوزی و مدیریت در مواقع بحران، راه خروج از نابسامانی را فراهم کنند.

نویسنده: کاوه بقایی؛ کارشناس رسانه