دیدبان؛ سیدابراهیم رئیسی در سال ۱۳۳۹ هجری شمسی در خانواده‌ای روحانی در محله نوغان مشهد مقدس دیده به جهان گشود. در نیمه دوم سال ۱۳۷۶ پیشنهاد اعضاء مؤثر جامعه روحانیت مبارز از جمله آیت‌الله مهدوی کنی و آیت الله یزدی برای حضور و عضویت در شورای مرکزی جامعه روحانیت مبارز را پذیرفت و با رأی اعضا در یکی از جلسات جامعه، رسماً به عضویت شورای مرکزی جامعه روحانیت در آمد. حجت الاسلام و المسلمین رئیسی از سال ۱۳۸۳ تا سال ۱۳۹۳، به مدت ۱۰ سال معاون اول قوه قضائیه بود. رئیسی همچنین از سال ۱۳۹۱ تاکنون با حکم مقام معظم رهبری به عنوان دادستان کل ویژه روحانیت نیز منصوب شد. وی در ۱۷ اسفند ماه سال ۱۳۹۴ با حکم رهبر انقلاب اسلامی، تولیت آستان قدس رضوی به عهده گرفت. او در ۲۳ مرداد ۱۳۹۶ با حکم سید علی خامنه‌ای به مدت ۵ سال به عضویت در مجمع تشخیص مصلحت نظام منصوب شد [1]. وی در آخرین رویداد زندگی اجتماعی خویش از سوی رهبر معظم انقلاب، شامگاه 16 اسفند 97، به مقام ریاست قوه قضایی منصوب شد. در متن پیش ­رو تلاش شده است تا عملکرد سه ساله سید ابراهیم رئیسی در جایگاه تولیت آستان قدس رضوی مورد بررسی قرار گیرد:

تغییرات ساختاری و مدیریتی در اولین قدم

آستان قدس رضوی نهاد بزرگ موقوفاتی قطب جهان تشیع و مرکز خدمات رسانی به خیل عظیم زائران بارگاه منور حضرت علی بن موسی الرضا (ع) است که بر اساس توصیه رهبر معظم انقلاب در حکم انتصاب تولیت آستان قدس رضوی که از آن به عنوان منشور هفتگانه مدیریت جدید یاد می شود اتخاذ برخی تغییرات در ساختار و رویکرد در خدمت رسانی این نهاد بزرگ موقوفاتی اجتناب ناپذیر شد.

در منشور هفتگانه، خدمت به زائران بارگاه مقدس امام هشتم شیعیان جهان، خدمت به مجاوران و به ویژه مستمندان و مستضعفان، ترویج معارف قرآنی و مکتب اهل بیت (ع) در جهان اسلام، بهره‌ مند ساختن تهیدستان نقاطی از کشور که موقوفات حضرت رضا (ع) در آن قرار دارد و سامان بخشیدن به بنگاههای اقتصادی و خدماتی آستان قدس رضوی مورد تاکید قرار گرفته است. حجت الاسلام رئیسی در مراسم معارفه با اشاره به برنامه‌ های خود در روند توسعه و خدمات‌ دهی به زائران و بارگاه مطهر رضوی گفت: همانند توصیه مقام معظم رهبری حوزه توجه به مستضعفان به عنوان سرفصل نخست مورد توجه قرار می‌ گیرد و با این رویکرد در بعد دوم زائرمحوری یکی از اقدامات ما بود. در این راستا تاکنون تولیت جدید آستان قدس رضوی تغییرات ساختاری و مدیریتی در این مجموعه اعمال کرده که دور از انتظار نبود و می توان عزم وی را برای تحقق منویات رهبر معظم انقلاب در منشور هفتگانه به وضوح مشاهده کرد.

محمد امین توکلی زاده، مدیرکل روابط عمومی وقت آستان قدس رضوی، گفت:

رهبر معظم انقلاب در این حکم بر حمایت جدی از مستضعفان تاکید کرده اند. بر این اساس و بنا به دستور تولیت آستان قدس رضوی سطح خدمات رسانی به محرومان ارتقا یافت و معاونت امداد مستضعفان در این مجموعه راه اندازی و مصطفی خاکسار قهرودی مسئولیت آن را برعهده گرفت [2].

از اولین تغییرات قابل مشاهده در دوران جدید مدیریت آستان قدس که در راستای تاکیدات و مطالبات رهبرانقلاب آغاز شد، به کارگیری امکانات آستان در راستای استفاده عموم بود. برنامه ریزی جهت اعزام زائر اولیها به مشهد مقدس با هدفگذاری نبود حتی یک چشم انتظار برای زیارت امام رضا (ع) از اولین این اقدامات بود. کاهش هزینهها برای زیارت با آغاز ساخت و ساز زائرسراها از دیگر برنامه ریزیها بود. مورد دیگر که بسیار مهم و ارزشمند بود و میتوان به آن اشاره کرد، دستور مقام تولیت برای آزادسازی ظرفیت موقوفات آستان در راستای استفاده همه مردم بود که نمونه آن افتتاح باغ خاتون و یا باغ خوردین در تهران است. شاید مهم‌ترین تغییر در ساختار آستان قدس رضوی را بتوان تغییر محوریت فعالیت‌ها از قائم مقام به تولیت دانست، به این معنا که در گذشته قائم مقام کلیه امور را مدیریت می‌کرد و پس از حضور حجت‌الاسلام رئیسی حضور وی برای پیگیری ماموریت‌ها به نوعی محوریت امور را به شخص تولیت تغییر داده و قائم مقام در جایگاه پیگیری و مدیریت سیاست‌های اجرایی قرار گرفته است [3].

فعالیتهای آستان قدس در سه سال گذشته

فعالیت­های اقتصادی: حجت الاسلام رئیسی در گفتگوی ویژه خبری [4] با اشاره به اینکه هدف ما در آستان قدس ساماندهی اقتصادی است، بیان کرد:

ما روزی که در این مجموعه کارخود را شروع کردیم؛ آستان قدس رضوی ۱۴ شرکت زیانده را به همراه داشت و امروز خوشبختانه این ۱۴ شرکت تا سال گذشته به ۱۰ عدد رسید و تا پایان سال هم هیچ شرکت زیاندهی را نخواهیم داشت... ما همیشه سعی کردیم رقیب بخش خصوصی نشویم؛ امروزه در آستان قدس رضوی زنجیره تولید باعث شده است که از ۷۲۰۰ فرصت شغلی به ۱۰ هزار فرصت شغلی افزایش پیدا کند.

تولیت آستان قدس رضوی با اشاره به اینکه تا سال ۹۵ آستان قدس رضوی مالیات پرداخت نمی‌کرد و معاف از پرداخت مالیات به موجب قانون و به موجب امر امام شده بود گفت:

سال ۹۵ مقام معظم رهبری فرمودند که مالیات ارزش افزوده، تکلیفی و مالیات به صورت جمعی و خرجی را هم کاملاً در دفاتر آورده شود لذا این کار از سال ۹۵ تاکنون اجرایی شده است؛ پس، آستان قدس مالیات پرداخت می‌کند برخلاف آنچه که برخی تصور می‌کردند که پرداخت نمی‌کند.

حجت‌الاسلام سید ابراهیم رئیسی در مرداد ماه 1397 در بازدید از موسسه کشت و صنعت مزرعه نمونه آستان قدس رضوی اظهارکرد:

برخی قدرت های جهانی تلاش می کنند با انحصاری کردن فناوری هایی نظیر اصلاح بذر، سلطه اقتصادی خود بر سایر کشورها را تداوم بخشند و به همین دلیل وظیفه نهادها و دستگاههای مختلف شکستن این انحصار بوده تا در آینده کشور محتاج به بیگانه نباشد. وی یکی از سیاستهای مهم آستان قدس رضوی را ورود به پروژههای ارتقای فناوریهای نوین در حوزه کشاورزی از جمله اصلاح بذر عنوان کرد [5].

فعالیت­های فرهنگی: حجت الاسلام رئیسی در گفتگوی ویژه خبری در خصوص کارهای فرهنگی در داخل حرم مطهر بیان کرد:

این فعالیت‌ها در برخی از موارد تا سه چهار برابر افزایش را نشان می‌دهد؛ از جهت کمی فعالیت‌ها را در خود حرم برای زائران افزایش داده‌ایم و از جهت کیفی بر کیفیت برنامه‌ها اضافه کرده‌ایم.

تولیت آستان قدس رضوی با اشاره به اینکه یک میلیون متر مربع به فضای فرهنگی مشهد اضافه کرده­ ایم گفت: در این دوره نشست‌های شعر به خوبی انجام شده است که مورد استقبال قرار گرفته لذا شب‌های شعر رضوی برای نوجوانان و جوانان برگزار می‌شود.

حجت الاسلام رئیسی با اشاره به اینکه بیست هزار خادمیار فرهنگی داریم گفت:

اردوگاه‌های فرهنگی و تربیتی را در مشهد مقدس و در باغات و در اماکن آستان قدس برپا کردهایم و یک اردوگاه امام رضا ایجاد کرده ایم که بیش از ۶۰، ۷۰ هزار جوان و نوجوان در آنجا مشغول فعالیت هستند.

فعالیت­های اجتماعی: فعالیت­های اجتماعی آستان قدس بیشتر در اقدامات در جهت رفع محرومیت خلاصه می ­شود. حجت الاسلام رئیسی با اشاره به اینکه بیش از ۲۸۰۰ گروه جهادی در کشور توسط آستان قدس رضوی پشتیبانی می‌شوند، اظهار کرده است: از عید فطر سال ۹۵ تاکنون حدود ۱ میلیون نفر زائر اولی به مشهد مشرف شدند که اسکان آن‌ها در زائر شهر است؛ مسئله اول ما زیارت برای افراد نیازمند و متوسط است.

از اقدامات قابل توجه رئیسی در آستان قدس، تاسیس معاونت امداد مستضعفان بود که به گفته خودش لزوم تشکیل این معاونت، ایجاد سازوکاری مدون و منظم برای خدمت‌رسانی به نیازمندان بوده است [6]. از دیگر فعالیت­های اجتماعی آستان قدس در این دوره آغاز طرح خادمیاری رضوی بود که به گفته قائم مقام آستان قدس با هدف گره­گشایی از محرومین ایجاد شده است [7].

   خدمت رسانی به زائران: حجت الاسلام رئیسی در گفتگوی ویژه خبری با بیان اینکه اسکان زائرین بویژه زائرین کم درآمد و نیازمند همیشه مورد توجه بوده است، گفت:

تلاش شده علی رغم اینکه ما در سطح مشهد مقدس اسکان زائر را داریم با توجه به کمبودی وجود داشته فاز زائر شهر را آغاز کنیم که این پروژه بعد از یک سال مورد بهره برداری می‌رسد و ۶۵ درصد از فاز دوم آن تکمیل شده است و طی چند ماه آینده مورد بهره برداری قرار می‌گیرد. از طرفی زائرسرا هم فاز اول در حال بهره برداری است و ۸۵ درصد از فاز دوم آن تکمیل شده است و کار به سرعت پیش می‌رود؛ ضمن اینکه روزانه ۳ هزار زائر در زائر شهر می‌توانند اسکان پیدا کنند. بیش از ۵۰ اقدام در تغییر تردد زائرین برای تسهیل پیشبینی شده است. مسئله زائر محوری از سیاست‌های جدی آستان قدس رضوی به شمار می‌رود. در برخی از مراسمات بیش از ۵ برابر توزیع اطعام را افزایش دادیم.

تولیت آستان قدس با اشاره به افزایش میقات الرضا «ع» در سطح استان خراسان رضوی، بیان کرد: در حوزه احداث میقات الرضا در جاده‌ها، اقدامات اقتصادی را در کمک به مسکن، شهرسازی و راه و ترابری و بخش‌هایی که باعث تسهیل زیارت شود، به‌کار بردیم؛ مثلاً در تعریض جاده چناران مشهد و حوزه راه آهن کمک کردیم.

کلام آخر

هر چند برخی معتقدند که آستان قدس رضوی در دوران تولیت سید ابراهیم رئیسی با مشکلات جدی به خصوص در مسائل اقتصادی مواجه بوده ­است [8] ولی با توجه به گزارشات ارائه شده توسط تولیت محترم آستان قدس یا معاونان این مجموعه می­توان اقدامات این دوره سه ساله آستان قدس را رو به جلو و مثمر ثمر دانست و امیدوار بود که این روند در گذر زمان و حتی با تغییر در مدیریت ادامه پیدا کند.

نویسنده: امیرمحمد مؤذن فراشاه، تحلیلگر سیاسی

[1] yon.ir/kziFu

[2] http://fna.ir/bqszj5

[3] yon.ir/q8j56

[4] mshrgh.ir/941474

[5] mshrgh.ir/884573

[6] mehrnews.com/news/3930284

[7] mehrnews.com/news/4201982

[8] yon.ir/VDesn