دیدبان؛ یکی از افتخارات نظام جمهوری اسلامی ایران در دهههای اخیر، برگزاری مناظرات سیاسی در محورهای مختلف بوده که مخصوصاً در زمان انتخابات حساسیت بیشتری پیدا میکند؛ در این راستا برخی از نقاط قوت و ضعف این برنامهها را مرور و در جمع بندی پایانی راهکارهایی برای بهبود کیفیت آنان ارائه میکنیم.
افزایش آگاهی سیاسی
یکی از ارکان مهم نظام جمهوری اسلامی که مبتنی بر مردمسالاری دینی است، افزایش آگاهی و بصیرت سیاسی در بین مردم به شمار میرود؛ زمانی که علایق و سلایق مختلف را در معرض آزمایش قرار گیرد و توانمندیهای آنان به نمایش گذاشته شود، مردم قدرت تحلیل بهتری نسبت به امور سیاسی کسب میکنند و به خصوص هنگام انتخابات بهتر و خردمندانهتر دست به گزینش میزنند. مناظرات سیاسی یکی از راه های به دست آوردن این آگاهی است همانطور که مقام معظم رهبری میفرماید:
رأی مردم زینتی نیست. حق انتخاب حقیقتاً متعلق به مردم است، مردم میخواهند آگاهانه و هشیارانه انتخاب کنند. این مناظرهها این را نشان داد. یقیناً یکی از علل افزایش ده میلیونی آراء نسبت به آخرین حد نصابِ دورههای قبل همین بود که ذهن مردم، فکر مردم مشارکت داده شد، به عرصه آمد و آنها تشخیص دادند، وارد میدان شدند. این مناظره ها قدرت انتخاب مردم را بالا میبرد. اینجور مباحثات و گفتگوها ذهنها را پرورش میدهد، این از نظر جمهوری اسلامی چیز مطلوبی است [1].
ایجاد فضای شفافیت و ترویج آزادی بیان
از مهمترین هجمههایی که غرب علیه جمهوری اسلامی به راه انداخته، طرح ادعای نبود فضای باز سیاسی و سرکوب آزادی بیان است؛ برگزاری مناظره قانونمند این امکان را به افکار و دیدگاههای مختلف میدهد تا در فضای رسانهای با مردم ارتباط برقرار کرده و سنگ محکی برای سنجش بازخورد عقایدشان داشته باشند [2]. یکی از مشکلات احزاب سیاسی در کشور ما این است که ارتباط مستقیم و موثر با مردم ندارند و در بحبوحهی انتخابات به فکر حل مشکلات آنان میافتند؛ در حقیقت مناظره پلی است میان مسئولان و نخبگان سیاسی با مردم. رهبر انقلاب اسلامی نیز به این نکته اشاره کردهاند:
در این مناظرهها و گفتگوهای تلویزیونی، همه شفاف و راحت حرف زدند، حرف دلشان را بر زبان آوردند، یک سیلابی از نقد و انتقاد به راه افتاد و همه مجبور شدند پاسخگویی کنند. به آنها انتقاد شد، آنها در مقام پاسخگویی برآمدند و از خودشان دفاع کردند. مواضع افراد و مواضع گروهها بدون ابهام، بدون پیچیدهگویی، عریان، در مقابل چشم مردم قرار گرفت؛ سیاستهایشان چیست، برنامههایشان چیست، پابندیهایشان کدام است، تا چه حد است؛ اینها در مقابل چشم مردم قرار گرفت و مردم توانستند قضاوت کنند [3].
پرهیز از تخریب و سیاه نمایی
یکی از آفات برنامه های مردم محور مخصوصاً مناظرات سیاسی تخریب طرف مقابل و سیاه نمایی علیه اوست. برخی افراد یا احزاب برای به حاشیه رفتن نقاط ضعف خود متوسل به ترور شخصیتی رقیب میشوند و با استفاده از ادبیات پوپولیستی آنان را تحت الشعاع هجمههای خود قرار میدهند؛ برای نمونه مناظرات انتخاباتی ریاست جمهوری سال 88 بین محمود احمدی نژاد و میرحسین موسوی و سال 92 و 96 میان حسن روحانی و محمدباقر قالیباف خالی از سیاه نمایی برخی از نامزدها نبود! احمدی نژاد هجمههای زیادی را علیه سران نظام متوجه ساخت [4] و موسوی نیز به طور کل کارنامه خدماتی دولت نهم را نادیده انگاشت [5] یا حسن روحانی با طرح عنوان «سردار گاز انبری» و «من سرهنگ نیستم حقوقدانم» سعی در تخریب طرف مقابل خود داشت [6] و [7]. در این رابطه رهبر فرزانه انقلاب فرمودند:
نامزدهای محترم در این برنامههای عمومی، خب زبان به نقد و انتقاد باز میکنند؛ این حق آنها است؛ میتوانند از هر چیزی که مورد انتقاد آنها است، انتقاد کنند؛ منتها توجه کنند که انتقاد باید به معنی عزم و نیت برای پیمودن آیندهی پرتلاش و افتخارآمیز باشد، نه به معنای سیاهنمایی، منفیبافی و بیانصافی؛ من به برادرانی که میخواهند اطمینان این مردم را به سمت خودشان جلب کنند، نصیحت میکنم که منصفانه حرف بزنند؛ انتقاد کنند، لیکن انتقاد به معنای سیاهنمایی نباشد» [8].
پرهیز از تنش زایی و غوغا سالاری
مناظرات سیاسی به دلیل ماهیت چالشی و اثرات هیجانی خود ذاتاً مستعد بروز انواع تنش و دعواهای سیاسی است البته در صورتی که مدیریت نشوند؛ متاسفانه عدهای با طرح ادعای شفافیت و آزادی بیان به دنبال اهداف و اغراض سیاسی خود بوده و با تنش آلود کردن فضای رسانهای میخواهند از آب گل آلود ماهی بگیرند [9].
یکی از لوازم تحقق آزادی بیان با پیش فرض عدم تضییع حقوق افراد، وجود یک تیم کارشناسی و نظارت بر روند مناظرات است؛[10] پر واضح است که نهادهای رسمی کشور همچون صدا و سیما بهتر و فراگیرتر از سایر رسانههای جمعی میتوانند این برنامههای چالشی را مدیریت کنند [11].
حرف آخر
به نظر میرسد که مناظرات سیاسی با توجه به اهمیت و حساسیت خاصی که دارند نباید محمل و عرصهی سیاه نمایی، تنش زایی، اختلاف افکنی و تصفیه حسابهای حزبی قرار بگیرند بلکه با نظارت و استفاده از یک تیم کارشناسی مجرب از آن به عنوان ابزار تحقق شفافیت و آزادی بیان سود جست که سهم مهمی در افزایش آگاهی و بصیرت سیاسی مردم ایفا میکند؛ علاوه بر وجود یک تیم خبره و نظارت بر روند مناظرات، پیشنهاد میشود که برگزاری مناظرات صرفاً به ایام انتخابات محدود نشود بلکه در طول سال و با توجه به موضوعات روز سیاسی در دستورکار مسئولان نظام قرار گیرد.
نویسنده: امیدنوربخش؛ کارشناس سیاسی
[1] http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=7190
[2] http://farsi.khamenei.ir/news-content?id=22898
[3] همان
[4] https://www.mashreghnews.ir/news/926636
[5] https://www.aparat.com/v/Gwd7i
[6] https://www.mehrnews.com/news/2070833
[7] http://basirat.ir/fa/news/300924
[8] http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=36333
[9] https://www.alef.ir/news/3971026167.html?show=text
[10] https://www.mashreghnews.ir/news/768391
[11] https://www.mashreghnews.ir/news/924255