دیدبان؛ در سال 423 قبل از میلاد، مقامات آتنی مانع دسترسی تاجران شهر مگارا به بندر و بازار اصلی آتن شدند و این نخستین تحریم است که در تاریخ به ثبت رسیده است. اگر بخواهیم تعریف کوتاهی از تحریم داشته باشیم می‌توانیم بگوییم تحریم یعنی رویگردانی تنبیهی شامل منع دادوستد، قطع رابطه اجتماعی، اقتصادی و سیاسی با یک فرد، سازمان یا دولت.
هم‌چنین تحریم‌های اقتصادی به معنای اقدام‌های غیرنظامی است که بر انتقال کالا، خدمات و یا سرمایه، تأثیر نامطلوبی می‌گذارد و هدف از برقراری آن، تنبیه یا وادار ساختن آن کشور به تطبیق خود باهدف سیاسی دولت تحریم کننده است.
از سخنرانی‌های سال‌های اخیر رهبر معظم انقلاب می‌توان متوجه 3 نکته اساسی شد:
«اول، اینکه این دشمنی به‌هیچ‌وجه محدود به مسئله هسته‌ای، مسائل موشکی، اتهام تروریسم و حقوق بشر نیست.
دوم، اینکه نحوه مواجهه ایران با آمریکا در این دشمنی، از نوع واکنش است نه کنش.
سوم، اینکه این دشمنی محدود به دولت فعلی یا به‌صورت کلی‌تر محدود به جمهوری‌خواهان نیست و متوجه کل نظام سیاسی ایالات‌متحده در قبال ایران است»
شدیدترین تحریم‌های تاریخ
به چند ماه قبل برمی‌گردیم، جایی که با تصمیم دونالد ترامپ مبنی بر خروج ایالات‌متحده از برجام، واشنگتن ضمن اعلام بازگرداندن تحریم‌ها علیه ایران از خریداران نفت ایران خواست که تا چهارم نوامبر (13 آبان) امسال واردات نفت از ایران را به صفر برسانند و کشورهای طرف قرارداد ایران را تهدید کرد که در صورت ادامه تجارت با ایران مجازات خواهند شد. در تاریخ 16 مرداد امسال (7 اوت) رئیس‌جمهور آمریکا طی پیامی در توییتر خود ایران را از سخت‌ترین تحریم‌هایی که تابه‌حال اعمال‌شده‌اند ترساند و وعده داد هرکسی با ایران دادوستد کند قادر نخواهد بود با آمریکا تجارت کند. بااین‌حال در آستانه اجرای تحریم‌های نفتی و بانکی علیه ایران، ایالات‌متحده با اعطای معافیت به 8 کشور برای ادامه خرید نفت از ایران موافقت کرد و این نشانه‌ای است بر اینکه شدیدترین تحریم‌ها هم شکننده‌تر از آن چیزی هستند که به نظر می‌آید؛
درواقع سیاست‌های تحریمی آمریکا از ابتدای انقلاب در جنبه‌های مختلف شروع شد سپس در قالب قانون داماتو و کاتسا ادامه پیدا کرد، بعد از برجام هم آمریکایی‌ها بسیاری از تحریم‌ها را ادامه دادند و تحریم‌های جدید هم اضافه کردند. ترامپ هم که روی کار آمد اقدام به کارشکنی در تحریم‌های برداشته‌شده کرد و با خروج آمریکا از برجام عملاً تحریم‌های متنوع‌تری اعمال شد.
به بیانی دیگر خیلی وقت است که آمریکا تمام توان خود را برای مقابله با ایران متمرکز کرده است و می‌توان گفت که استفاده از اصطلاحات «سخت‌ترین تحریم‌ها» یا «شدیدترین تحریم‌های تاریخ» امروزه به ابزاری نخ‌نما در جهت ترساندن ملت ایران بدل شده است.
تحریم‌ها و تحریم‌گران طی سالیان گذشته همواره سعی در آسیب‌زدن به بخش‌های مختلف کشور و جلوگیری از حرکت رو به رشد آن بوده‌اند، به‌طور مثال ازجمله تحریم‌های آمریکا در حوزه‌های مختلف می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
دارو:از زمان خروج آمریکا از برجام و اعمال تحریم‌های یک‌جانبه و غیرقانونی علیه کشور، مقامات کاخ سفید در راستای این سیاست که خود را مدافع منافع مردم ایران نشان دهند بارها اعلام کردند که غذا و دارو مشمول تحریم نمی‌شود، این در حالی است که تحریم سیستم‌های بانکی، بیمه و کشتیرانی فرایند واردات همه‌ی کالاها ازجمله غذا و دارو را تحت تأثیر قرار داده است پس اینکه بگوییم دارو تحریم نشده یک عوام‌فریبی است.
کشتیرانی: مجموعه تحریم‌هایی که علیه کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران اعم از شرکت‌های تابعه و کشتی‌های ملکی و حتی برخی مدیران ارشد اعمال شد و این شرکت‌ها را از مراوده با اشخاص آمریکایی و اروپایی و تردد از بنادر آن‌ها منع کرده به‌طوری که هر نهادی در صورت مراوده با کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران یا شرکت‌های وابسته، مشمول تحریم‌های ثانویه آمریکا می‌شود که این امر باعث ایجاد ممنوعیت‌ها و محدودیت‌هایی در تأمین خدمات مرتبط با صنعت کشتیرانی و محدود شدن فعالیت‌ها در بازارهای بین‌المللی می‌شود.
هواپیمایی: دولت آمریکا بارها ایران را به بهانه حمایت از تروریسم و ارسال سلاح به گروه‌های موردحمایت خود با استفاده از هواپیماهای مسافربری متهم کرده است در این رابطه باید گفت که کشورها و شرکت‌های سراسر جهان در صورت تأمین خدمات، فروش سوخت و اعطای حقوق مربوط به فرود به هواپیماهایی‌های تحت تحریم ایالات‌متحده شامل تحریم‌های آمریکا خواهند شد، زیرابه عقیده‌ی مقامات آمریکایی این هواپیمایی‌ها در صادرات رفتارهای مخرب ایران نقش بسزایی دارند.
صنعت گردشگری: ایجاد موج منفی علیه ایران در رسانه‌ها همان‌طور که تا چند سال پیش رایج بود، می‌تواند به کاهش میزان گردشگران ورودی بیانجامد و درعین‌حال ممکن است تحریم‌های پیش رو بر توسعه زیرساختی که یکی از مهم‌ترین آن‌ها قراردادهای خرید هواپیما است اثرات سوء بگذارد.
بیمه کشتیرانی: وقتی کشتی نفت‌کش با حجم بالایی از نفت که قیمت زیادی هم دارد بیمه نباشد نه خریدار و نه فروشنده ریسک انجام این خریدوفروش را نمی‌پذیرند.
در همین راستا آمریکایی‌ها به دلیل خدماتی که به شرکت‌های بیمه ارائه می‌دهند، مانند ایجاد زمینه برای فعالیت شرکت‌های بیمه در آمریکا،نوعی فشار اقتصادی به این شرکت‌ها وارد می‌کنند که اگر نفت‌کش‌های ایرانی را بیمه کنند قراردادهای اقتصادی خود یا خدماتی را که به این شرکت‌ها ارائه می‌دهند یا دامنه فعالیت آن‌ها در آمریکا را محدود خواهند کرد.
به‌طور مثال همین چند وقت پیش بود که وزارت امور خارجه آمریکا به صنایع کشتیرانی و بیمه در روز هفتم نوامبر هشدار داد که به‌عنوان بخشی از «کمپین فشار حداکثری واشنگتن بر ایران برای وادار کردن ایران به تغییر عملکرد خود»، بیمه کردن نفت‌کش‌های ایرانی به‌موجب تحریم‌های اعمال‌شده در این هفته مجازاتی را به دنبال خواهد داشت.
در این رابطه نظر برایان هوک، نماینده ویژه آمریکا این بود که همگام باآنکه بیمه‌گران بزرگ پوشش بیمه خود را از کشتی‌های ایرانی برمی‌دارند، ایران احتمالاً به شرکت‌های بیمه داخلی روی خواهد آورد که این شرکت‌ها توان جبران خسارت ناوگان دریایی در حوادث را که ممکن است به میلیاردها دلار برسد نخواهند داشت.
تحریم بانکی: با اعمال تحریم‌های بانکی توسط آمریکا امکان استفاده ایران از سیستم‌های پرداخت بین‌المللی که تحت اختیار و نظارت آمریکاست به‌شدت محدودشده است، به همین دلیل معاملات تجاری بین‌المللی ایران از کانال رسمی بانکی خود خارج‌شده و با روش‌هایی از قبیل صرافی‌ها یا کانال‌های ارزی سایر کشورها انجام می‌گیرد. این غیررسمی شدن تجارت بین‌المللی، امکان استفاده از روش‌های پرداختی رایج و کم‌هزینه‌ای مانند گشایش اعتبار اسنادی (LC یا Letter of Credit) که از کانال رسمی بانکی انجام می‌شود را ناممکن می‌سازد و درنتیجه باعث افزایش هزینه‌ها و دشواری تجارت بین‌المللی برای ایران شده است.
در رابطه با موارد بالا ذکر این نکته ضروری است که طبق گفته مقامات آمریکایی تحریم‌ها تا زمان تغییر رفتار ایران ادامه خواهد داشت و هدف آمریکا از این تحریم‌ها فشار بر ایران تا فروپاشی اقتصادی کشور است، پس باید در نظر داشت که همان‌طور که پیش‌ازاین دشمن حداکثر تلاش خود را برای به زمین زدن پرچم ایران اسلامی انجام داده است، از این به بعد هم از هیچ تلاشی در این راستا مضایقه نخواهد کرد ولی می‌توان با یادگیری هنر استقامت در برابر تحریم و به‌کارگیری روش‌های خلاقانه در مبارزه با تحریم‌ها و به‌طورکلی با مدیریت صحیح موانع موجود، کاری کرد تا آسیب کم‌تری از سوی این مشکلات به مردم و کشور وارد شود و دیگر هیچ تازه به دوران رسیده‌ای جرئت نکند که بخواهد مردم ایران را از آمدن تحریم‌ها بترساند.
سهم عوامل داخلی
اما وقتی صحبت از مشکلات اقتصادی به زبان می‌آید، نباید فقط عوامل و دشمنان خارجی را عامل مشکل دانست و چه‌بسا که سهم عوامل داخلی اگر بیشتر از تحریم‌های خارجی نباشد، کم‌تر هم نیست. همان‌طور که رهبر انقلاب اسلامی در سخنان خود در 22 مرداد 97 با اشاره به مشکلات اقتصادی و معیشتی کشور فرمودند:« اکثر کارشناسان اقتصادی و بسیاری از مسئولان متفق هستند که عامل همه این مشکلات تحریم‌ها نیست بلکه ناشی از مسائل درونی و نحوه مدیریت و سیاست‌گذاری اجرایی است.» ایشان در ادامه تأکید کردند که «من نمی‌گویم تحریم‌ها اثر ندارد، اما عمده مشکلات اقتصادی اخیر مربوط به عملکردهاست و اگر عملکردها بهتر و باتدبیرتر و بهنگام تر و قوی‌تر باشد، تحریم‌ها تأثیر زیادی نخواهد داشت و می‌توان مقابل آن ایستاد.»
به‌طور مثال قبل از کامل شدن تحریم‌های آمریکا در 13 آبان، دلار به دلیل مسائلی مانند مسائل روانی بازار حتی از 18 هزار تومان هم عبور کرده بود، این در حالی است که با گذر از موعد مقرر مقامات آمریکایی یعنی 13 آبان قیمت دلار افزایش پیدا نکرده که هیچ، حتی کاهش هم داشته است و به حدود 11 هزار تومان هم رسید و احتمالاً دلیل این کاهش قیمت، ناشی از سیاست‌های صحیح بانک مرکزی در قبال نرخ ارز بوده است و البته این سؤال در ذهنمان مطرح می‌شود که چرا مسئولین زودتر از این به فکر علاج درد دلار نبوده‌اند و واقعاً چه کسانی طی مدت افزایش قیمت دلار از آب گل‌آلود ماهی گرفته و این پول کاغذی را وسیله‌ای در جهت رسیدن به هدف خود قرارداده‌اند؟
باید توجه داشت که ضربه‌ای که مفسدان اقتصادی و سودجویان به کشور خود وارد می‌کنند به‌مراتب شدیدتر و خطرناک‌تر از ضربه‌ای است که بیگانگان سعی در واردکردن آن دارند، پس در این راستا برخورد قاطعانه مقامات قضایی با این افراد می‌تواند به آرامش هر چه بیشتر بازار ارز کمک شایانی کند.
سخن پایانی
همان‌طور که بیان شد تحریم‌ها درزمینه‌هایی مشکلاتی را ایجاد کرده‌اند ولی چیزی که از آن مهم‌تر است اینست که با مدیریت صحیح موانع موجود، حتی اگر نشود این مشکلات را صفر کرد ولی قطعاً می‌توان آن‌ها را به حداقل رساند.
دشمن با تمام قوا آماده جنگ اقتصادی علیه کشور و ملت ایران شده است و شاید یادآوری خاطرات شیرین دوران جنگ تحمیلی و همبستگی به‌یادماندنی ملت ایران علیه دشمنی که تادندان‌مسلح بود، بتواند چراغ راه این روزهایمان باشد.