دیدبان؛این روزها با گسترش شبکه های اجتماعی، دنیای اخبار نیز تحت تاثیر قرارگرفته و روز به روز گسترش می‌یابد. ما روزانه با تعداد زیادی خبر مواجه می‌شویم که موضوعات مختلف و منابع گوناگونی دارند. ما که مخاطبان این باران خبری هستیم چقدر به درست بودن این اخبار و یا حتی دروغین بودن آن ها توجه می‌کنیم؟ یکی از بزرگترین مشکلات بارش خبری در فضای مجازی اخبار ساختگی یا جعلی(Fake News) هستند. دریافت تعداد زیاد اخبار در مدت کوتاه باعث می‌شود که فرصت کافی برای تحقیق و تایید اخبار برای کاربران فراهم نشود. اهمیت اینگونه اخبار زمانی مشخص می‌شود که با تلقین اطلاعات نادرست منجر به تصمیم‌گیری‌های اشتباه و یا تغییر عقاید و باورهای فرد می‌شود.
چیستی خبر جعلی
خبر ساختگی گونه‌ای از خبرهای زرد است که مانند سایر اخبار ظاهری مورد اعتماد دارند اما در باطن سعی می‌کنند مخاطبان را با جهت‌دهی خاصی تحت تاثیر قرار دهند و اطلاعات غلطی را به آنها انتقال دهند. با اینکه واژه خبر جعلی و ساختگی عمر طولانی ندارد و رواج و بحث‌های تخصصی پیرامون آن به چند سال اخیر باز می‌گردد اما عمر حقیقی اینگونه اخبار به اندازه عمر رواج صنعت خبری است. اینگونه اخبار ممکن است دولت‌ها، نهادها، سازمان‌ها و یا اشخاص را موضوع اطلاعات نادرست خود قرار دهند. [1]
چرایی جعل خبر
اولین سوالی که ایجاد می‌شود این است که چرا عده‌ای دست به جعل خبر می‌زنند؟به نظر می‌رسد خبرگزار‌ی‌ها، کانال‌های مختلف و سایت‌ها برای افزایش بازدید و رتبه خود میان سایر رقیبان خبری، کسب منافع اقتصادی، تاثیرگذاری و جهت‌دهی سیاسی، تولید محتوای طنز، تعصب وجانبداری یکطرفه نسبت به یک عقیده یا شخص و جریان و یا به علت ضعف در مهارت‌های روزنامه‌نگاری دست به جعل و ساخت خبر می‌زنند. [2]
مبارزه با خبرهای جعلی
حال با توجه به اینکه نمی‌توان جلوی انتشار حجم بالای اخبار را گرفت و تمام منابع خبری را کنترل کرد چگونه می‌توان با اینگونه اخبار در دنیای وسیع انتقال اطلاعات مبارزه کرد؟در چند سال اخیر مبارزه و مقابله با این گونه اخبار در دستور کار دولت‌ها و نهادهای بین‌المللی قرار گرفته و همچنین توجه بسیاری از اندیشمندان را به خود جلب کرده است. راه حل‌های مختلفی برای مقابله با این گونه بحران‌های رسانه‌ای پیشنهاد می‌شود که می‌توان آنها را به دو دسته فردی و ساختاری تقسیم کرد.
سطح فردی
در سطح فردی، شخص باید خود را موظف بداند که با هر خبری که مواجه می‌شود سعی در «حقیقت‌یابی» و سنجش اعتبار آن خبر داشته باشد و از انتشار با شتاب و بدون تامل آن خودداری کند. در گام اول باید منبع خبر را بررسی کند؛که آیا این منبع قابل اعتماد است، سوابق خبری آن چگونه بوده است، چه جهت‌گیری‌های خاصی داشته است و صاحب نظران در مورد آن منبع چه نظری دارند. در گام بعدی شخص باید زمینه‌های خود خبر را بررسی کند؛ آیا اطلاعات پیش زمینه‌ای در مورد آن خبر وجود دارد، هدف از انتشار این خبر چه می‌تواند باشد، چه مدت از وقوع این خبر می‌گذرد و با تاریخ انتشار خبر مقایسه شود. [3]
سطح ساختاری
در این سطح دولت و سازمان‌های مرتبط باید افکار عمومی را در برابر انواع خبرهای دروغین محافظت کنند. دولت باید خود را موظف بداند که سواد رسانه‌ای را در مدارس آموزش دهد؛ دوره‌هایی با محوریت افزایش سواد رسانه‌ای برای دانش آموزان برگزار کند و یا حتی در واحدهای درسی جایگاهی برای آن در نظر بگیرد. همچنین از طریق منابع و رسانه‌های مورد اعتماد خود باید سعی در افزایش آگاهی عمومی و اطلاعات رسانه‌ای مردم داشته باشد. علاوه بر این‌ها سازمان‌ها و ارگان‌های مسئول باید با پیگیری منشا اخبار دروغین و ساختگی سعی در جلوگیری از نشر اینگونه اخبار در رسانه‌ها داشته باشند و با خبر سازان به صورت قاطع برخورد کنند.
نکته آخر
در دنیایی که روز به روز سرعت انتقال افزایش می‌یابد و مخاطبان روزانه با حجم بالایی از اطلاعات مواجه می‌شوند، تاثیرگذاری خبرها چندین برابر می‌شود، علاوه بر این با پیشرفت و گسترش ابزارهای رسانه‌ای خبرسازی روز به روز پیشرفته‌تر و تشخیص صحت اخبار دشوارتر خواهد شد به همین دلیل مخاطبان و کاربران فضای مجازی باید اهمیت بیشتری به صحت خبرها و جعلی نبودن آنها بدهند تا بازیچه‌ای در دست سود جویان نشوند. دولت‌ها و نهادهای رسمی نیز باید اهتمام ویژه‌ای به افزایش سواد رسانه‌ای جامعه و مبارزه با اینگونه خبرسازی‌ها داشته باشند.
- https://en.wikipedia.org/wiki/Fake_news
- http://qjmn.farhang.gov.ir/article_51733.html
- https://www.digitaltrends.com/web/how-to-spot-fake-news
- http://oxme.info/cms/life/fake-news-and-how-spot-it