به گزارش دیدبان،بیشک علامهی شهید مرتضی مطهری(ره) را باید «مغز متفکر» انقلاب اسلامی قلمداد کرد. کسانی که تاریخ انقلاب اسلامی را به خوبی مطالعه کردهاند، دریافتهاند که علامه مطهری در مرتبهی پس از امام خمینی(ره) چه نقش عظیمی را در عرصههای نظری و تصمیم سازی ایفا کردهاست.
در مدت 15 سالی که امام خمینی(ره) در تبعید به سر میبردند ایشان پل ارتباطی با ایران و هدایتگر جریان نهضت اسلامی به شمار میآمدند. گواه این ادعا آن است که امام خمینی(ره) آن هنگام که «شورای انقلاب اسلامی» را به عنوان اولین و مهمترین نهاد سیاسی مدیریت نهضت اسلامی معرفی کردند، علامه را به ریاست آن برگزیدند تا بار دیگر اعتماد وصفناپذیر خود را به ایشان، آشکار نمایند.
صد افسوس که علامه مطهری بسیار زود از قافلهی انقلاب جدا شد و به شهادت رسید. به یقین حضور ایشان میتوانست بسیاری از حوادث و رویدادهای انقلاب را در سالهای بعد، دگرگون سازد. اما در طول حیات 3 ماههی ایشان در دوران پس از پیروزی انقلاب اسلامی (22 بهمن 1357 تا 11 اردیبهشت 1358)، علامه در قالب سخنرانی، یادداشت و مصاحبه، مطالب بسیار ارزشمند و کمنظیری را دربارهی تحلیل انقلاب اسلامی و مسایل اصلی مربوط به آن، بیان کردند که در کتاب «آیندهی انقلاب اسلامی ایران» گردآوری شدهاست. بخش مهمی از این بیانات به مسایلی باز میگردد که میتوان آنها را «واپسین دغدغههای انقلابی علامه مطهری» خواند.
در این یادداشت و دو یادداشت بعد، به صورت موجز و مختصر، برخی از این واپسین دغدغهها را بازگو و تحلیل میکنیم.
1-استقلال فرهنگی و ممانعت از التقاط
از آنجا که علامه مطهری در درجهی نخست یک متفکر و نظریهپرداز بود، بیش از هر چیز دیگر نسبت به «استقلال فرهنگی و مکتبی» جامعهی ایران حساسیت نشان میداد. مقصود ایشان از تعبیر «استقلال فرهنگی و مکتبی» تکیهی محض بر ایدئولوژی اسلامی و پرهیز از التقاط در قالب تجددگرایی بود. به نظر ایشان:
«ما با گرایش به مکتبهای بیگانه، استقلال مکتبی خودمان را از دست میدهیم؛ میخواهد آن مکتب بیگانه، مکتب کمونیسم باشد یا کاپیتالیسم. با یک مکتب التقاطی، یک کلمه از این گرفتن، دو کلمه از آن گرفتن و سه کلمه از اسلام گرفتن[...] ما به استقلال مکتبی نمیرسیم و اگر چنین کنیم محکوم به فنا هستیم. این اعلام خطر بزرگی است که من میکنم.»[1]
در تعابیر نقل شده دقت کنید؛ علامه معتقد است که «التقاط» ما را به «فنا» خواهد کشاند و «التقاط» یک «خطر بزرگ» برای انقلاب اسلامی و انقلابیون است!
علامه در زمانهای این سخنها را بر زبان جاری میسازد که جریانهای مارکسیستی به شدت قوّت یافته و دست به ترکیب «اسلام» با «مارکسیسم» زده بودند. به جرأت میتوان ادعا کرد که هیچیک از چهرههای برجستهی انقلاب به اندازهی ایشان در این باره حساس و نگران نبودند و از خود واکنش نشان نمیدادند.[2]
جالب است که حساسیتها و هشدارهای علامه نه فقط در آن هنگام (یعنی دهههای 40 و 50) بلکه در دهههای70 و 80 نیز رنگ صدق پذیرفت؛ چراکه در دهههای70 و 80، بخش قابلتوجهی از نیروهای انقلابی، آرام آرام، مبتلا به «استحالهی فکری» و «التقاط ایدئولوژیک» شدند و فضای ذهنی آنها به تسخیر آمیزهای از آموزههای «اسلام» و «لیبرالیسم» درآمد!
اگر جناب علامه در این دههها به سر میبرد، بیتردید، همانگونه که سرسختانه در برابر موج «اسلام مارکسیستی» ایستادند، در صف اول ستیز با «اسلام لیبرالیستی» نیز قرار میگرفتند و اجازه نمیدادند خلوص ایدئولوژیک انقلاب اسلامی مخدوش گردد؛ زیرا که این مسأله برای او از اهمیت حیاتی برخوردار بود:
«ما اگر مکتب مستقل خودمان را ارایه نکنیم انقلاب ما به نتیجه و ثمر نمیرسد، جذب مکتبهای دیگر میشویم. ولو این که رژیم را عوض کنیم، استقلال سیاسی و استقلال اقتصادی به دست آوریم، اما اگر به استقلال فرهنگی، به خصوص به استقلال مکتبی نرسیم، باختهایم. ما باید کاری کنیم، باید نشان دهیم جهانبینی اسلامی نه با جهانبینی غربی میخواند نه با جهانبینی شرقی»[3]
فراتر از این، علامه بر این باور بود که تهدیدزایی «التقاط» همرتبه با تهدیدزایی «الحاد» و یا حتی شاید افزونتر از آن است:
«این مکتبهای التقاطی به عقیدهی من، ضررشان برای اسلام از مکتبهایی که به صراحت ضدّ اسلامی هستند اگر بیشتر نباشد، کمتر نیست.»[4]
امروز که علامهی شهید در میان ما نیست باید در گفتار عمیق او تأمل کنیم و بدانیم که «مارکسیسم اسلامی»، «لیبرالیسم اسلامی»، «ناسیونالیسم اسلامی»[5] و آیین و مرام دیگری که از آبشخور «التقاط» مینوشد؛ هویت اصیل اسلامی ما را مستحیل میسازد و به غارت میبرد، هر چند در ظاهر و قشر، خود را به جوانب و ابعادی از اسلام آراسته باشد.
پینوشت:
[1] . مرتضی مطهری، آیندهی انقلاب اسلامی ایران ، تهران: صدرا، صفحهی 166.
[2] . مقام معظم رهبری در این باره میگویند: «شهید مطهری در حراست از مرزهای ایدئولوژیک نهضت اسلامی، بینظیر بود».
[3] . آیندهی انقلاب اسلامی ایران، صفحهی 167.
[4] . پیشین، صفحهی 97.
[5]. «مارکسیسم اسلامی» در دهههای 40 تا 50 از سوی گروههایی از قبیل «سازمان مجاهدین خلق» و «گروهک فرقان» سر برآورد؛ «لیبرالیسم اسلامی» در دهههای 70 و 80، مقوّم گفتمان اصلاحطلبان بود و اکنون «ناسیونالیسم اسلامی» در قالب «مکتب ایرانی» موجودیت فعّال یافته و قصد تبدیل شدن به گفتمان مسلط (هژمونیک) را دارد!(*)
مهدی جمشیدی: پژوهشگر پژوهشگاه فرهنگ واندیشه اسلامی
پایگاه برهان