دیدبان؛ اعلامیه اخیر مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا، با بیان سیاست‌های ایالات‌متحده در مورد ایران توجه‌ها را برانگیخت. وی روز دوشنبه اعلام کرد که دولت ترامپ اغماض‌های مربوط به معافیت‌های نفتی برای واردکنندگان نفت خام ایران را تمدید نخواهد کرد و تامین کنندگان دیگر (مانند عربستان) با افزایش تولید جهت تامین بازار جهانی، موافقت کرده اند. سؤالی که پیش می آید این است که آیا بعد از شکست روابط دیپلماسی ریاض و واشنگتن [2] در تابستان گذشته، این امر امکان‌پذیر است یا خیر؟ مسئله دیگری که قابل هضم نیست، این است که با توجه به محدودیت‌های زمانی، این یک موقعیت برد-برد است یا خیر؟ هرگاه بحث محدودیت‌های زمانی مطرح می‌شود، دیپلماسی تجاری می‌تواند کارساز باشد.

تابستان گذشته، رئیس‌جمهور دونالد ترامپ، هم به‌طور عمومی و هم خصوصی به اعضای اوپک اصرار داشت تا تولید نفت را افزایش دهند. هدف آن‌ها به صفر رساندن صادرات نفت ایران و تحریم هر نهادی است که واردکننده از ایران است. ایده واشنگتن این است که ترامپ با کناره‌گیری از قرارداد هسته‌ای ایران و اعمال تحریم‌ها و مجازات‌هایی علیه واردکنندگان از ایران، نقش خود را در جهان ایفا کرده و عربستان سعودی و سایرین هم برای حصول اطمینان از فروش نفت خود و کنترل قیمت، به این کار نیاز دارند.

همراهی عربستان سعودی و دیگر اعضای اوپک با سیاستهای ترامپ، در ژوئن گذشته و همچنین بعد از نشست سالانه اوپک، در ماه نوامبر این فضا را ایجاد کرد که واردکنندگان بزرگ نفت ایران مانند چین، ژاپن، هند و ترکیه، اگر به واردات نفت از ایران ادامه دهند، متحمل هزینه‌های اقتصادی می‌شوند. اما در کمال تعجب همگان، ترامپ معافیتهایی را برای هشت کشور صادر کرد و بدون اعمال فشار به صادرات ایران و نفت اضافه اوپک، قیمت نفت از اوایل ماه نوامبر تا پایان دسامبر 2018، تقریبا یک سوم کاهش یافت. عربستان سعودی ازجمله کشورهایی بود که تولید خود را افزایش داد و در همین حد نگه داشت اما از این کاهش قیمت متضرر شده بود و از اقدامات غیرقابل پیش‌بینی ترامپ اظهار تأسف کرد. عده‌ای فکر می‌کنند ریاض در کمتر از یک سال دوباره به جمع کشورهایی با تولید معقول برسد، اما شرایط تغییر کرده است و آمریکا با اعمال محدودیت‌ها، قرار نیست هدیه‌ای به عربستان سعودی بدهد.

اما مسئله مهم این است که شرایط امروز عربستان نسبت به ژوئن 2018، که به‌صورت عاقلانه نفت تولید می‌کرد، بسیار دشوارتر است. آخرین توافقنامه میان اوپک و سایر اعضا غیر اوپک در پایان سال گذشته به کاهش تولید نفت تا 1.2 میلیون بشکه نفت در روز، اشاره دارد. این کاهش‌ها سبب رسیدن قیمت 70 دلار به ازای هر بشکه نفت است که این مبلغ نزدیک به آن چیزی است که عربستان برای تأمین بودجه خود به آن نیاز دارد. این قیمت با توجه به تولید نفت توسط ایالات‌متحده به‌دست‌آمده است که از امور خوش‌بینانه برای کشورهای تولیدکننده می‌باشد. نگاهی دقیق‌تر نشان می‌دهد، این وضعیت کاملاً مربوط به کاهش‌های قابل‌توجهی است که توسط عربستان سعودی ساخته‌شده است تا برای روسیه، نیجریه و کشورهای دیگر که ادعا می‌کنند تولید خود را کنترل می‌کنند، مشکلاتی ایجاد کند، اما موفق به انجام این کار نشده است. بر اساس آمار مارس 2019 [3]، تنها عربستان سعودی، بیش از میزان مصوب اجلاس اوپک تولید نفت خود را کاهش داده است. ریاض در طول تابستان 2018، از زمانی که ترامپ فشارهای خود را آغاز کرد، تولید خود را سه بار کاهش داده است.

مقوله کاهش قیمت نفت به هر بشکه 70 دلار، برای عربستان سعودی بسیاری ناراحت‌کننده بود. چراکه آن‌ها می‌خواهند با حفظ ارزش سهام شرکت آرامکو [4]، سهم مردم از نفت را بدهند و مسائل اقتصادی خود را حل کنند، اما اصلاحات اقتصادی ترامپ آنان را یاد دهه 1980 انداخت، که کاهش قیمت نفت، بحران‌های اقتصادی داخلی برایشان ایجاد کرده بود. ترامپ با وجود نارضایتی از قیمت نفت، با تصمیم خود برای صدور مجوز به واردکنندگان نفت ایران، به عربستان فرصت مجددی برای تصاحب مشتریان نفت ایران، بدون به ‌خطر انداختن قیمت می‌دهد. لذا این تصمیم ترامپ، برای عربستان سعودی (بدون توجه به ارزش‌های استراتژیک این کشور برای تضعیف منطقه‌ای رقیب قدرتمند منطقه ای اش) معامله ای شیرین ازلحاظ اقتصادی است.

مسئله دومی که به نفع عربستان است، زمان‌بندی است. برخلاف ژوئن گذشته، که عربستان سعودی می‌خواست تولید خود را افزایش دهد، تنها 11 روز تا تحریم‌های ترامپ فاصله داشت. این جدول زمان‌بندی فشرده برای عربستان دارای مزایایی بود؛ زیرا عربستان سعودی می‌توانست، تا قبل از اعمال مجوزهای ترامپ مبنی بر خرید نفت از ایران، نفت بسیاری را در بازار به سایر کشورها بفروشد. به‌طورکلی می‌توان گفت، عربستان برای فعال کردن ظرفیت تولید اضافه نفت، تنها یک ماه زمان نیاز دارد. درنهایت می‌توان گفت از دیدگاه جهان، این جدول زمانی باید دقیق باشد. آمریکا و عربستان سعودی باید بدانند اگر قرار است آرامش‌ها در بازار نفت، پس از تحریم و کاهش صادرات ایران حفظ شود، باید ابتدا عربستان سعودی تولید خود را به حد قابل قبولی برساند.

ترجمه و تلخیص: محمد وجدانی

نویسنده: مگان ال اوسولون [1]؛ مقاله‌نویس و استاد امور بین الملل

[1] Meghan L. O'Sullivan

[2] https://www.bloomberg.com/opinion/articles/2019-04-22/trump-iran-oil-sanction-waivers-saudi-arabia-will-wait-this-out

[3] https://www.bloomberg.com/graphics/opec-production-targets/

[4] Aramco