دیدبان؛ پیشرفت هوش مصنوعی در حیطه تئوری و کاربردی تا به امروز به حدی رسیده است که برای بسیاری از ابر قدرتها این موضوع در حوزه مسائل استراتژیک قرار گرفته است. تعدادی از کشورهای توسعهیافته یا درحال توسعه سند ملی توسعه هوش مصنوعی را تدوین و منتشر کردهاند.
در همین راستا ولادیمر پوتین، رییس جمهور روسیه به مقامات این کشور دستور داد تا 15 ژوئن 2019 یک استراتژی ملی در زمینه هوش مصنوعی ایجاد کنند. وی در جمع دانشجویان این کشور به اهمیت هوش مصنوعی اشاره کرده و در ادامه افزود، هوش مصنوعی همان آینده است، نه فقط برای روسیه که برای تمام بشریت و هر آن کس که در این زمینه پیشرو باشد، رهبری جهان را در کنترل خواهد گرفت.
این در حالی است که آمریکا و چین از جمله پیشتازان این صنعت در حوزه پژوهش و کاربرد در سطح جهان هستند. در سالهای اخیر توسعه هوش مصنوعی از جمله موضوعات نگران کننده بین المللی قلمداد میشود. این درحالیاست که دیدگاه کلی بر این است که هوش مصنوعی میتواند در نهایت باعث بهبود اقتصادی در برخی از حوزهها از جمله صنایع و تحقیقات پزشکی شود. از جمله مسائل چالش برانگیز این تکنولوژی میتوان به توسعه تسلیحات سایبری و کنترل ابزارهایخودکار نظامی اشاره کرد. همین امر سبب شدهاست ایلان ماسک، بنیان گذار شرکت تسلا موتورز به همراه 116 نفر از سران حوزه تکنولوژی در نامهای خطاب به رؤسای سازمان ملل متحد خواستار وضع قوانین تازه در مورد نحوه توسعه تسلیحات سایبری شوند. ایلان ماسک معتقد است در صورت عدم وجود قوانین بین المللی در زمینه گسترش سلاحهای مجهز به فنآوری هوش مصنوعی بایستی شاهد وقوع جنگ جهانی سوم باشیم [1].
از طرف دیگر نبایستی از نقش راهبردی هوش مصنوعی در اقتصاد جهان غافل شویم. در تحقیقاتی که از سوی شرکت مشاوره و استراتژی PWC انجام شده، پیش بینی شدهاست تا سال 2030 هوش مصنوعی به میزان 7/15 تریلیون دلار در اقتصاد جهان سهم خواهد داشت. از این مقدار 6/6 تریلیون دلار ناشی از افزایش بهرهوری و 1/9 تریلیون دلار از محل افزایش تقاضا برای محصولات و خدمات بهبود یافته ایجاد میشود. در این تحقیق پیشبینی شده حدود 2 درصد از این منافع در سال 2030 (معادل 320 میلیارد دلار) به کشورهای حوزه خاورمیانه می رسد. در این پیش بینی عربستان با 2/135 میلیارد دلار و پس از آن امارات متحده عربی با 96 میلیارد دلار بیشترین سهم را به خود اختصاص خواهند داد. شاید جالب باشد بدانید که امارات اولین کشوری است که اقدام به ایجاد وزرات هوش مصنوعی کرده است و اهداف بلندمدت توسعهای خود را در حوزه هوش مصنوعی در این وزارتخانه دنبال میکند.
روسیه و چین با هوش مصنوعی دنیا را فتح خواهند کرد
اریک اشمیت با توجه به پیشرفتهای اخیر چین و روسیه در زمینه هوش مصنوعی بیان میکند که پیشرفتهای این دو کشور در زمینه هوش مصنوعی علاوه بر خطرات تجاری که دارد، میتواند در زمینه نظامی نیز خطرآفرین باشد. اشمیت بر این باور است که هوش مصنوعی میتواند سبب شود تا روسیه و چین جهان را به تسخیر خود درآورند.
آمریکا در سال 2015 با صرف 497 میلیارد دلار رتبه اول را در کل هزینههای تحقیق و توسعه داخلی در اختیار داشت. اما به نظر جری بولز بنیان گذار social media today از آن زمان تاکنون به علت بیتوجهی کنگره و دولت سرمایهگذاریها در این زمینه تقریبا ثابت بوده است. در همین زمان چین هوش مصنوعی را به عنوان بخشی کلیدی از برنامههای رسمی اقتصادی خود برای آینده قرار داده است. از طرف دیگر روسیه با اتکا به سابقهی خود در زمینه ریاضیات و علوم مهندسی توانایی رقابت با دیگر کشورها در حوزه هوش مصنوعی را دارد. مارتین ریوز، رئیس موسسه بیسیجی هندرسون که نقشهی جغرافیایی قدرت دیجیتال را ترسیم میکند، بر این باور است روسیه در حوزه هوش مصنوعی توانایی بالایی دارد. از طرفی این کشور میتواند روی کیفیت نیروی انسانی خود تکیه کند. اما آنچه که مشهود است روسیه از لحاظ ثبت حقوق معنوی اختراعات در حوزه فناوری هوش مصنوعی امروزه در جایگاهی پایین قرار دارد و علت این امر را میتوان در اشتغال متخصصان هوش مصنوعی روسیه در آمریکا و انگلستان جست. از طرفی دیگر این احتمال میرود که روسیه به پیشرفتهای بسیاری در این زمینه تاکنون دست یافته باشد اما خبری از آنها منتشر نکرده است. همچنین برخی تحلیلگران معتقدند روسیه از هوش مصنوعی برای دخالت در انتخابات اخیر آمریکا استفاده کرده است [2].
چین پیشگام در پژوهشهای حوزه هوش مصنوعی
چین قصد دارد با استراتژی میانمدت، تا سال 2030 مدیریت جهانی را دست گرفته و تبدیل به ابرقدرتی در حوزه هوش مصنوعی شود. این کشور قصد دارد بودجه برنامههای بنیادی هوش مصنوعی خود را در سالهای آینده به 22 میلیارد دلار افزایش داده و این رقم تا سال 2025 به 60 میلیارد دلار برساند. اریک اشمیت مدیر اسبق شرکت آلفابت در همین ارتباط میگوید، این اتفاق به هیچ عنوان دور از انتظار نیست چرا که آنها قصد دارند تا سال 2025 بهتر از کشور آمریکا شوند و تا سال 2030 نیز دنیا را با هوش مصنوعی به تسخیر درمیآورند. این موضوع تنها یک پیشبینی نیست چرا که آمار و ارقام منتشر شده گویای جهش سریع چینیها در حوزه هوش مصنوعی است.
چین با برنامهریزیهای انجام گرفته از سال 2004 در تلاش است که خود را در زمینه تعداد مقالات و پژوهشهای این حوزه ارتقا دهد. این درحالی است که امروزه میزان مقالاتی که از کشور چین منتشر میشود، نسبت به تمامی مقالات این حوزه بیشتر است [3]. در حال حاضر چین در حوزه پژوهش هوش مصنوعی 14هزار تریلیون دلار تولید ناخالصی داشته و 35 درصد رشد اقتصاد جهان از سال 2017-2019 را به خود اختصاص داده است. در همین راستا چین نخستین پارک هوش مصنوعی خود را در شمال پکن افتتاح کرده است. در این پارک اتوبوسهای خودران، تیربرقهای هوشمندی که قادر به ثبت دادههای ورزشی هستند و بلندگوهای هوشمند که توانایی پاسخگویی به دستورالعملهای انسانی را دارند نصب شده است.
پیشروی روسیه در هوش مصنوعی
بررسی اخیر پژوهشهای مجلس دربارهی روسیه و استفاده دولت این کشور از هوش مصنوعی به ویژه در صنایع دفاعی حاکی از آن است که روسیه در این حوزه رتبه چهارم جهانی را دارا است. روسیه توانسته است از این فناوری به نحوی بهره گیرد تا هم از آن برای اداره ی کشور و حکمرانی ملی و هم در حوزه دفاعی و نظامی به منظور موازنه قدرت بینالمللی از رقیبان خود عقب نماند. دولت روسیه در عصر جهانی شدن و ضرورت دولت الکترونیک و اقتصاد دیجیتال بهرهگیری از هوش مصنوعی را به خوبی دریافته و برای جا نماندن از قافلهی دولتهای الکترونیک و پسا مدرن، هم به لحاظ ساختاری و هم از نظر فنی تمهیداتی مناسب در زمینه ظهور شرکتهای جهانی، تقویت مهارتهای دیجیتال، افزایش حجم سرمایه گذاری اقتصاد دیجیتال و همکاریهای فنی بینالمللی را برای افق 2024 درنظر گرفته است.
براساس گزارش SAP طی 10 سال گذشته ساختارهای دولتی روسیه در زمینه هوش مصنوعی حدود 23 میلیارد روبل سرمایه گذاری کرده اند. بیشتر این سرمایه گذاری در پروژه های تجزیه و تحلیل اطلاعات (23 درصد)، سیستمهای پشتیبانی تصمیم گیری (5/16درصد) و سیستمهای تشخیص تصویر و ویدئو (9/13 درصد) بوده است. این پروژه ها عمدتا در بخش دولتی، حمل و نقل، دفاعو امنیت، صنعت نفتوگاز و سلامت تمرکز دارند. در بخش خصوصی روسیه نیز 34 درصد از پروژههای هوش مصنوعی در سیستمهای تشخیص تصویر و ویدئو، 19 درصد در سیستمهای پیشتیبانی تصمیمگیری و 12 درصد در تجزیه و تحلیل داده است.
کمسیون صنعت نظامی دولت روسیه، رباتیک کردن 30 درصد تجهیزات نظامی روسیه را تا سال 2025 در برنامه دارد. ارتش روسیه و کمپانی های صنایع نظامی این کشور تاکنون از پیشرفتهای نظامی خود در زمینه هوش مصنوعی از جمله ساخت ماژولهای جنگی تمام خودکار کلاشینکف و جنگنده های جدید 57-SU خبر داده است [4].
استراتژی آمریکا؛ حفظ جایگاه و رقابت با دستاوردهای چین و روسیه
به نقل از پایگاه خبری هیل، پنتاگون از استراتژی این کشور تحت عنوان "بهرهبرداری از هوش مصنوعی در جهت پیشبرد امنیت و عظمت" در جهت حفظ جایگاه و رقابت با دستاوردهای فناوری چین و روسیه پرده برداشت. این استراتژی با بیان چگونگی توسعه و استفاده از ماشین هوش مصنوعی توسط وزارت دفاع در وظایفی که تا به امروز بشر آنها را انجام میداده، به پیشرفت امنیت و صلحوثبات در طولانی مدت منجر میشود.
با وجود عدم گزارش دقیق بار مالی این برنامه ژنرال جک شاناهان، مدیر مرکز مشترک هوش مصنوعی آمریکا گفت که بودجه هوش مصنوعی برای پنتاگون در سال مالی جاری 90 میلیارد دلار است. در حوزهی امنیت ملی نیز پیشبینی میشود تا سال 2025 که تعداد رباتهایی که در میدانهای جنگ ارتش آمریکا به کار گرفته میشود بیشتر از سربازها خواهد بود، بدین صورت علاوه بر کاهش تلفات انسانی با توجه به قابلیتهای ویژه روباتها توازن صحنه نبرد به شکل دیگری رقم خواهد خورد.
دونالد ترامپ با توجه به گزارشهای رسیده به کاخ سفید از پیشتازی چین در زمینه هوش مصنوعی و دستیابی این کشور به مقام نخست این حوزه فناوری، اخیرا فرمان اجرایی درباره افزایش استفاده از فناوری هوش مصنوعی را امضا کرده است [5].
سهم ایران از بازار هوش مصنوعی
هوش مصنوعی ایرانی امروزه در دوره طفولیت خود به سر میبرد و این فناوری در آیندهای نه چندان دور زندگی روزمره انسانها و حتی دیگر جانداران را تحت تاثیر شدید خود قرار خواهد داد. امیر حسین چشمه استاد دانشگاه میشیگان آمریکا و از جمله توسعه دهندگان فناوری هوش مصنوعی بر این باور است که ایران استعدادها و نخبگان زیادی در این بخش دارد اما متاسفانه تا به امروز عملاً استفادهای از این ظرفیت نشده است. متاسفانه امروزه شاهد آن هستیم که بسیاری از نخبگان ایرانی این حوزه در شرکتهای بزرگی همچون گوگل و مایکروسافت فعالیت میکنند. طبق گفته این استاد دانشگاه در بخش رباتیک نیز نگاه قابل اعتمادی به فعالان داخلی نشده و امروزه شاهد آن هستیم که بسیاری از رباتهای صنعتی مورد نیاز داخل از کشورهای دیگر وارد میشود. این درحالی است که ما محصولات قابل اعتمادی در این زمینه تولید و حتی به کشورهای دیگر صادر کردهایم [6].
مسلماً کشورهایی که از اهمیّت کارایی هوش مصنوعی به عنوان عنصرِ کلیدیِ تحولاتِ دنیا، چشم بپوشند، درآیندهای نه چندان دور با تهدیدهای جدی در حوزه عمل مواجه خواهند شد. امروزه دیگر پارادایمِ "دانش قدرت است" به "داده قدرت است" تبدیل شده است. به عبارت دیگر دولتهایی در عرصه جهانی نقشآفرین خواهند بود که بتوانند به بیشترین دادهها از شهروندان خود یا سایر کشورها دسترسی داشته باشند. بیتوجهی به این امر میتواند تبعات جبرانناپذیری را به ارمغان بیاورد. به همین دلیل کشورهای مختلف قوانین سختگیرانهای در حوزه امنیت اطلاعات تدوین کرده و به اجرا گذاشته اند. این در حالی است که در کشور ما مسئولین دولتی به بهانههای واهی در اجرایی کردن قوانین مرتبط به استفاده از شبکه ملی فناوری اطلاعات و اجرایی شدن کامل آن سستی مینمایند.
نویسنده: کاوه بقائی؛ کارشناس رسانه
[1] https://sputniknews.com/russia/201902284492436
[2] https://digiato.com/article/2017/09/04
[3] http://shoaresal.ir/fa/news/87722
[4] http://www.eghtesadbartar.com
[5] http://www.iribnews.ir/fa/news/2211023
[6] https://thenextweb.com