دیدبان؛ سرانجام سریال نشستهای امنیتی به قسمت عربی اروپایی آن رسید تا تمام رئوس مثلث تقابل با ایران یعنی آمریکا، اروپا و اعراب علاوه بر اتحاد نسبی که بر سر مقابله با ایران دارند برای تقویت روابط دوجانبه نیز اقدام کنند. بدین ترتیب پس از اجلاس ورشو و مونیخ این بار نوبت آن بود که اعضای اتحادیه عرب و اعضای اتحادیه اروپا در منطقه توریستی شرم الشیخ با شعار «سرمایهگذاری در ثبات» دور هم جمع شوند و اهداف و راهبردها در خصوص همکاری عربی- اروپایی در حوزههای تجارت، سرمایهگذاری، آموزش، همکاری اجتماعی و فناوری و توسعهای و نیز مسائل جهانی مثل تکثرگرایی، تغییرات آب و هوایی، برنامه توسعه ۲۰۳۰، مهاجرت، تروریسم و افراطگرایی و همچنین مسائل منطقهای مثل صلح خاورمیانه، فلسطین، سوریه، یمن و بحران لیبی را مرور کنند. اما در عمل شاید هدف اصلی نمایندگان کشورهای شرکتکننده در اجلاس چیزی متفاوت از آنچه بیان شد باشد و این اجلاس صرفاً فرصت مغتنمی برای بعضی از شرکتکنندگان برای پرداختن به سایر اهداف و سیاستها و یا بازیهای سیاسی پیش آورد تا در پوشش رفتارها و گفتارهای دیپلماتیک پیامهای دیپلماتیک جدی را منتقل کنند که با صراحت قابلبیان نیست. این نوشتار درصدد بررسی نتایج این نشست و برخی از پیامهای دیپلماتیک ردوبدل شده در خلال آن هست.
نشست شرم الشیخ با حضور نمایندگان 21 کشور عربی و 28 مسئول اروپایی با میزبانی مصر برگزار شد که در کمال تعجب اروپاییان با استقبال نسبتاً ضعیف سران عرب مواجه شد به حدی که تنها 11 کشور عربی از حضار در بالاترین سطح در نشست حضور داشتند. این مسئله علتهای گوناگونی برای این مسئله متصور است.
دروازه اروپا!
عبدالفتاح السیسی، پس از مدتها که توانست به درگیریها و ناآرامیهای داخلی مصر سامانی ببخشد، با میزبانی این نشست سعی کرد فعالیتهای بینالمللی خود را بهصورت رسمی و زیر ذرهبین رسانههای بینالمللی آغاز کند. برخی از تحلیل گران معتقدند این اقدام السیسی علاوه بر هدف مذکور حامل این پیام نیز بود که همواره حلقه اتصال میان جهان عرب و کشورهای اروپایی و دروازه پیشرفت کشورهای عربی مصر بوده و همچنان نیز مصر پیشگام همکاری و همراهی با کشورهای توسعهیافته اروپایی است و بهنوعی ادعای نمایندگی و رهبری اعراب در این حوزه را دارد [1]. همین مسئله میتواند یکی از علتهایی باشد که کشورهای مانند اردن، امارات و عمان بهصورت غیرمنتظره در سطح پایینی در نشست حاضر شدند تا از رسمیت نشست بکاهند [2].
قهر دیپلماتیک!
از طرف دیگر حضور قطر در سطح پایین نیز به علت دعوت خارج از پروتکلهای دیپلماتیک عنوان شد. با توجه به اختلافات میان قطر از یکسو و عربستان، امارات، بحرین و مصر از سوی دیگر قابل پیشبینی بود که برای حفظ وحدت نظر میان کشورهای عضو اتحادیه عرب، تمایلی برای حضور قطر در اجلاس نباشد اما مجبور بودند بهعنوان عضوی از اتحادیه عرب دعوتنامهای به قطر هم بفرستند که سعی شد این دعوتنامه به شکلی ارسال شود که قطر برای مقابله با آن در نشست حاضر نشود که قطریها برای حفظ جایگاه خود در اتحادیه و حفظ پرستیژ بینالمللی خود و شاید با اطلاع از نیت مصر و برای مقابله با آن تصمیم به شرکت در اجلاس اما در یک سطح بسیار پایین گرفت [3].
ترجیح مقاومت!
اما برجستهترین نکته در خصوص سران عرب عدم حضور اسد، در این نشست بود که علیرغم تلاش بسیار سران عرب با دعوت به جلسات و نشستها و ارسال پیامهای و پالسهای مثبت که قصد جذب او را بهسوی خود را داشتند و میخواستند با مقصر جلوه دادن ایران در مجالات مختلف و در خصوص ممانعت از مبارزه با تروریسم و دفع شر آن میان اسد و ایران فاصله بیندازند و او را به خود نزدیکتر کنند [4]. در کمال تعجب اعراب، در همین زمان اسد ضمن رد دعوت السیسی به ایران سفر کرد تا ضمن دیدار با رهبر معظم انقلاب اسلامی و رئیسجمهوری اسلامی ایران و سایر مسئولین برای همکاریهای بیشتر در آینده توافقاتی داشته باشند [5].
استقبال غیرمنتظره!
اما برخلاف اعراب اروپائیان حضور جدی داشتند و بسیاری از نمایندگان اروپایی در سطح بسیار بالایی در این نشست حاضر شدند [6]. مقابلهبهمثل با اقدام آمریکا در برگزاری اجلاس ورشو که سعی در تهدید نظم منطقهای اروپاییان و تلاش برای سهیم شدن در منافع منطقهای اروپا داشتند میتواند علت اساسی برای تلاش اروپا با هدف نزدیک شدن به اتحادیه عرب و اقدامات توسعهای و توافقات تجاری مشترک و سهیم شدن در منافع کشورهای عربی که عمدتاً بازیچههای بیاراده و لایعقل امریکا هستند باشند.
حضور پر رنگ ترزا می در نشست شرم الشیخ برخلاف مونیخ نیز از دیگر نکات قابلتوجه این رویداد است. اینکه آیا این حضور پررنگ بهنوعی قوت بخشیدن به زمزمههای حضور مجدد انگلیس در منطقه است یا خیر، خبری است که بعدها تکمیلتر خواهد شد [7].
حاشیهای که جای متن را گرفت!
طبق گفته ایوان سرکوش، سفیر اتحادیه اروپا در قاهره، نشست شرمالشیخ در سه محور اصلی شامل بحث درباره «همکاری عربی- اروپایی در حوزههای تجارت، سرمایهگذاری، آموزش، همکاری اجتماعی و فناوری و توسعهای» و نیز «مسائل جهانی مثل تکثرگرایی، تغییرات آب و هوایی، برنامه توسعه ۲۰۳۰، مهاجرت، تروریسم و افراطگرایی» و همچنین «مسائل منطقهای مثل صلح خاورمیانه، فلسطین، سوریه، یمن و بحران لیبی» قرار بود، برگزار شود [8]. بااینوجود حتی یک نگاه اجمالی به متن بیانیه پایانی نیز بهوضوح روشن میکند که بهجز از موارد اندکی نمیتوان ردپایی از این اهداف برشمرده شده در آنچه در جلسات گذشته دید [9]. با توجه به اینکه بخشی از نشست شرم الشیخ پشت درهای بسته و بخش دیگری از آن با حضور رسانهها برگزار شده است [10] ظاهراً آنچه در واقع در جلسات اتفاق افتاده است بهمانند اجلاس ورشو این بود که اعراب در این نشست بسیار تلاش کردند تا ایران را بهعنوان عامل اصلی ناامنی و حامی تروریسم در منطقه اعلام کنند و با انگیزه دورغین خشکاندن منابع مالی و تسلیحاتی تروریسم در منطقه، به راهکارهای مقابله با ایران بپردازند [11].
شرم شیخ!
البته تمرین و مرور نکردن متن سفارشی و نسنجیده ملک سلمان در فرصت ده دقیقه خود با مشقت فراوان قرائت کرد نیز دردسرهای بسیاری برای وی به وجود آورد و او را سوژه رسانهها ساخت [12]. از ترس عکسالعمل اروپاییها به خاطر مسئله خاشقچی و تکرار اتفاق 20G، بن سلمانی هم در کار نبود تا جور ناتوانی پدر را بکشد [13].
اول کدام لگد به زیر میز خورد؟
با اینکه مرکل ایران را متهم به تمایلات خصومتآمیز کرد [14] اما مقامات اروپایی که با مواردی چون اینستکس سعی در حفظ برجام و تقابل تعاملی با ایران دارند [15]، در مقابل اصرار سفارشی و آمریکایی برخی کشورهای عربی برای پرداختن به ایران در بیانیه پایانی قابلتوجه بود [16] که با اعتراض عربستان، امارات و بحرین نیز همراه شد [17]. همچنین اظهارنظرها حول اعدامهای اخیر مصر از دیگر موارد حاشیهساز در این نشست بود که السیسی متهم به نقض حقوق بشر میشد، با عکسالعمل تند او مواجه شد و در پاسخ به انتقاد کمیساریای عالی حقوق بشر گفت:
ما به شما اجازه نمیدهیم در مسائل حقوق بشر به ما درس بدهید. شما ارزشها و مقررات خودتان را دارید. ما به آنها احترام میگذاریم. ما هم ارزشها و قواعد خودمان را داریم. شما هم باید به آنها احترام بگذارید [18].
و الله خیر الماکرین
درنهایت پس از بررسی اهداف هر گروه معلوم شد که ظاهراً هیچکس به مرادش نرسید و دورهمی حامیان تروریسم که با جانماز آب کشیدن و برای عوض کردن جای شهید و جلاد سعی داشتند ایران را حامی تروریسم جلوه بدهند درحالیکه هنوز دستشان را از خون مظلومان سوری و یمنی نَشُستهاند با اختلافاتی که بینشان پیش آمد در بهترین حالت اگر نگوییم با شکست مواجه شد باید گفت به نتیجهای هم نرسید؛ تا پس از ورشو، سوچی و مونیخ پیروز واقعی شرم الشیخ هم، انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی ایران باشد.
نگارنده: سید مهدی تدین- کارشناس امنیت بینالملل
[1] http://www.javanonline.ir/fa/news/947518/
[2] https://www.mashreghnews.ir/news/939638/
[3] https://www.mashreghnews.ir/news/939638/
[4] http://www.irna.ir/fa/News/83222607
[5] http://www.irna.ir/zanjan/fa/News/83226954
[6] https://www.mashreghnews.ir/news/939638/
[7] http://alwaght.com/fa/News/23763/
[8] http://www.javanonline.ir/fa/news/947518/
[9] https://www.mizanonline.com/fa/news/497536/
[10] https://www.mashreghnews.ir/news/939638/
[11] https://www.isna.ir/news/97120502603/
[12] https://www.yjc.ir/fa/news/6845185/
[13] https://www.ettelaat.com/mobile/?p=117165&device=phone
[14] https://www.tabnak.ir/fa/news/881679/
[15] https://fa.euronews.com/2019/02/25/eu-arab-ligue-first-ever-summit-iran-human-rights-divergence-sharm-el-sheikh
[16] https://www.farsnews.com/news/13971206001089/
[17] https://www.mehrnews.com/news/4552379
[18] http://www.javanonline.ir/fa/news/947518/