به گزارش دیدبان، پس از انتصاب محمد سرافراز به ریاست سازمان صداوسیما، سیدعزت‌الله ضرغامی یادداشتی را در صفحه اول روزنامه جام جم منتشر کرد که دلایل ده‌گانه شایستگی او را برای پذیرش مسئولیت جدید توضیح دهد. او انتصاب معاون سابق خود را به ریاست سازمان عملا ادامه راه خود می‎دانست و امید داشت بتواند دستی از دور بر تحولات سازمان داشته باشد. او نمی‎دانست که چند ماه بعد، حواشی آن‎چنان به سازمان هجوم می‎آورد که روابطش را با رئیس جدید به تیرگی می‎کشاند؛ تا جایی که نامه سرگشاده‎ای درباره تصمیمات و عملکرد‎های نامناسب او از سوی یکی از مدیران نزدیک به سرافراز منتشر می‌شود و او را مجبور به موضع‎گیری در برابر افکار عمومی می‎کند.

چه شد که معاون سابق برون‌مرزی و رئیس جدید صداوسیما با کوله‌باری از تجربه سازمانی نتوانست سازمان را از گردنه‎‎های سخت پیش رو عبور دهد؟ 17 آبان 1393، روز انتصاب محمد سرافراز، کمتر کسی فکر می‎کرد دوران مدیریت او این‎چنین در افت و خیز سپری شود. کسانی که محمد سرافراز و مشی عقیدتی، سیاسی و کاری او را می‎شناختند، اذعان داشتند که او فردی باسابقه است و موفقیت معاونت برون‌مرزی و شبکه‌هایش نیز دلیل کافی برای اعتماد و سپردن مسئولیت سازمان به اوست. اما چه اتفاقی افتاد که او سرافرازانه از صداوسیما خارج نشد و مدیریت 18 ماهه‎اش آبستن حوادث و اتفاقات زیادی شد؟ این سوال را در ادامه مورد موشکافی قرار داده‎ایم.

افول جهانی رسانه تلویزیون

با رشد و توسعه «خُرد رسانه‌ها» (micro media) که شبکه‎‎های پیام‌رسان موبایلی یک نمونه از آن‎هاست، عملا رسانه‎‎های سنتی در انزوا قرار گرفته‎اند. ریزش مخاطب تلویزیون و کم شدن ساعات تماشای تلویزیون یک پدیده جهانی است. اندیشمندان ارتباطات این مسئله را در دو سه سال اخیر به «مهاجرت بینندگان تلویزیون» تعبیر کرده‎اند. اهمیت این مسئله به حدی است که درآمد شبکه‎‎های تلویزیونی جهانی از تبلیغات هم افت محسوسی کرده است و در صرفه اقتصادی برنامه‎سازی برای تلویزیون هم تشکیک ایجاد شده است. در عرصه جهانی نیز کمپانی‌های فاکس(Fox)، قرن21(21st Century)، کامکست(Comcast) و ویاکوم (Viacom) به‎شدت از این مسئله متضرر شده‎اند و سیاست‎‎های خود را از تلویزیون سنتی به‌سوی تلویزیونی با برنامه‎‎های درخواستی (VOD) تغییر داده‎اند. ⁽¹⁾

شدت و گستردگی افول تلویزیون به حدی است که در یک پیمایش ⁽²⁾ مشخص شد درحالی‌که نوجوانان در سال 2011 به‎صورت هفتگی 25 ساعت به تماشای تلویزیون می‎نشستند، این رقم در سال 2015 به حدود 15 ساعت رسیده است. به عبارتی 10 ساعت از متوسط تماشای تلویزیون در این چهار سال کم شده است. (نمودار یک) البته باید اذعان کرد با وجود کاهش بینندگان تلویزیون سنتی، سایر انواع تماشای ویدیو با افزایش مواجه بوده است که شامل تلویزیون دارای تایم شیفت (انتخاب و تماشای یک برنامه در زمان گذشته)، ویدئوی اینترنتی و ویدئوی موبایلی است. ⁽³⁾

به هر حال حرکت کند و کم‌سرعت تلویزیون تعاملی در دوره مدیریت ضرغامی باعث شد، عملا سرافراز در مقابل تغییرات شدید تکنولوژیک محصور شود و هیچ راه گریزی نداشته باشد. به‎نظر می‎رسد که انتخاب گزینه‎ای هم‌چون عبدالعلی علی عسکری که سابقه فنی دارد، بسیار حسابگرانه و به‌خاطر تغییر حرکت ساختار فنی صداوسیما روی داده است.  آنچه در ادامه به‎صورت جدی‎تر پیگیری خواهد شد در بستر «رسانه شیما» تعریف شده است. اولین رسانه تعاملی در کشور که یک سیستم تلویزیونی دو سویه‎ است و هم‌زمان امکان برقراری ارتباط دو طرفه بین مخاطب و رسانه را فراهم می‎سازد. برای دسترسی به رسانه شیما نیازی به اتصال به شبکه جهانی اینترنت و استفاده از کامپیوتر نیست. این سرویس با اتصال به شبکه داخلی قابل استفاده است و امکان متوقف کردن برنامه زنده، عقبگرد و شروع مجدد برنامه وجود دارد. هم‌چنین در رسانه شیما، امکان نمایش محتوا‎های پخش‎نشده از صداوسیما به‎صورت انتخابی وجود دارد. ⁽⁴⁾

گفتنی است اعطای مجوز پخش آزمایشی شبکه‎‎های سراسری سازمان صداوسیما، پیرو قرارداد نمایندگی ارائه خدمات صوت و تصویر فراگیر مبتنی بر IP شرکت گسترش سامانه‎‎های هوشمند آسمان با سازمان صداوسیما صورت گرفت و این خدمات ابتدا در تهران و سپس در کل کشور انجام خواهد شد.

گروگانگیری بودجه صداوسیما توسط دولت

دو سه انتقاد اصلی سرافراز از دولت، در طول دوره مدیریتش معمولا به‎صورت درج یادداشت یا مصاحبه با روزنامه جام جم یا در واحد مرکزی خبر صورت گرفته است. او نتوانست نشست رسانه‎ای پررونقی ترتیب دهد یا اینکه از طریق یاران وزین خود ـ نه جوانان جویای نام ـ به حاشیه‎ها جواب دهد. خودش در انزوا با رسانه سازمانی صداوسیما مصاحبه فرمایشی انجام می‎داد و معمولا موج‎‎های انفعالی و واکنشی راه می‎انداخت.

یکی از انتقاد‎های تند سرافراز که نشان از به گِل نشستن کشتی سازمان نیز داشت، در حوزه بودجه سازمانی انجام شد. وی که با رسانه خود سازمان (واحد مرکزی خبر) مصاحبه می‎کرد گفت: «در بیش از 20 سالی که در سازمان صداوسیما مشغول هستم، چهار رئیس‎جمهور را درک و تجربه کردم و در واقع با چهار نوع دولت سر و کار داشتم اما به‎نظرم دولت فعلی، هم توقعاتش از صداوسیما نسبت به دولت‎‎های قبلی بیشتر است و هم نگاهش به بودجه سازمان، انقباضی و محدود‎تر از دولت‎‎های قبلی است». وی ادامه داد: «هر چقدر که رسانه ملی‎، زمان و تریبون بیشتری در اختیار دولت قرار می‎دهد برخی اعضای هیئت دولت توقعات بیشتری از رسانه ملی را مطرح می‎کنند و بعضا به‎گونه‎ای رفتار می‎شود که گویی بودجه صداوسیما در گرو آن‌هاست که این روش درستی نیست و فشار زیادی را به صداوسیما وارد کرده است». ⁽⁵⁾

انگ برجام دامن سرافراز را گرفت

در همان ماه‎‎هایی که سرافراز کار خود را به‎عنوان رئیس جدید صداوسیما آغاز می‎کرد، دولت به‎شدت درگیر «دیپلماسی پنهان» بود. نامحرم‌پنداری مردم از یک سو و عرضه نتیجه نهایی (برجام) به‎عنوان یک دستاورد که نباید انگیزه‎ای برای واکاوی و کاوش ابعاد پیدا و پنهان آن شکل گیرد از سوی دیگر، دو سیاست رسانه‎ای بود که در آن ماه‎ها از سوی دولتمردان دنبال می‎شد. عملکرد خبری صداوسیما عملا همه رشته‎‎های رسانه‎ای دولت را پنبه می‎کرد. همه مسئولان دولتی از شخص رئیس‌جمهور گرفته تا معاون اول و سخنگوی دولت هر هفته به صداوسیما حمله می‎کردند و آن را مانع سیاست‎ها و حتی منافع ملی برمی‎شمردند. سرافراز در این مورد نشان داد که حاضر نیست به مردم خیانت کند و جلوی آگاهی و اطلاع‎رسانی صادقانه و شفاف را بگیرد. او حتی پس از برجام نیز به همان سیاست ادامه داد تا مشخص شود در پشت خنده‎‎های دیپلماتیک، انگیزه‎‎های شوم و دست‎‎های چدنی دشمن نمودار است. ریزش محسوس آرای موافقان برجام در افکار عمومی که ناشی از بدعهدی و سرقت اموال و دارایی‎‎های کشورمان توسط آمریکاست ـ و حتی ظریف وزیر امور خارجه کشورمان هم از آن به‎عنوان دزدی خیابانی نام برد ـ یکی از موفقیت‎‎های عرصه اطلاع‎رسانی خبری و رسانه‎ای است. سرافراز حاضر شد در این راه قربانی شود، اما مردم را به قربانگاه نکشاند.

نکته جالب توجه این است که خود اصلاح‌طلبان در تحلیل‎‎های خود از جابه‎جایی مدیریت صداوسیما به نقش برجام اشاره می‎کنند، اما فشار دولتی در این موضوع را منکر می‎شوند. به‎طور مثال صادق زیباکلام در گفت‎وگو با سایت اصلاح‎طلب فرارو گفت: «آنچه مسلم است آقای سرافراز در این 18 ماه از ضدیت، جبهه‎گیری و حمله به دولت و میدان دادن به مخالفین آقای روحانی خودداری نکردند و به‌خصوص در مسئله برجام عملا تریبون را به مخالفین برجام دادند و حتی اجازه پخش یک برنامه نیم‌ساعته جدی را که لااقل میان مخالفان و موافقان برجام نوعی دیالوگ صورت دهد ندادند و کاملا یکسویه و یکجانبه از اقلیت مخالف برجام حمایت کردند. با این حال بنده معتقدم این موضوع نمی‎تواند دلیل برکناری ایشان باشد چون دولت آنقدر توان و زور ندارد تا رئیس صداوسیمایی را که علیه دولت است تغییر بدهد». ⁽⁶⁾

برخی حاشیه‎‎های ناشی از سوء تدبیر

شاید تنها نکته‎ای که هم موافقان و هم مخالفان مدیریت سرافراز بر آن اتفاق نظر داشته‎اند این نکته است که حاشیه‎‎های صداوسیما در مدت مدیریت او با گذشت زمان بیشتر می‎شد و در هفته‎‎های پایانی تقریبا هر روز خبری حاشیه‎ای از پرسنل، برنامه‌سازان و برنامه‎ها به بیرون درز می‎کرد که موجب نگرانی و ناراحتی می‎شد. اوج این مسائل در سه قضیه اتفاق افتاد:

1. دستگیری و خروج بازرس ویژه سرافراز از کشور

2. نپذیرفتن استعفای مدیر شبکه چهار و ابقای او که رسما به‌معنای خارج کردن معاون سیما از چرخه سازمانی بود. همین مسئله باعث شد در ادامه، زاویه وی از معاونت سیما بیشتر شود و حتی نسبت به عزل و نصب در مدیریت و ساختار شبکه‎ها هم ورود مستقیم کند.

3. بازگشت برخی مجریان حاشیه‎ساز به آنتن که با اصرار او اتفاق افتاد و در هفته اخیر نیز یکی از این مجریان دوباره حاشیه‎ساز شد.

همه این مسائل در کنار انتقاداتی که از برنامه‎‎هایی چون «در حاشیه»، «دورهمی»، «فتیله»، «ماه عسل» و... صورت گرفت، باعث ایجاد تنش روانی در فضای داخلی و بیرونی سازمان صداوسیما شد.

جمع‌بندی

محمد سرافراز کوله‌باری از تجربه رسانه‎ای در عرصه بین‌الملل دارد. نقش او به حدی بود که نقل قول‎‎هایی از سردار قاسم سلیمانی در مورد تجلیل از وی در زمان تصدی معاونت برون‌مرزی صداوسیما منتشر شد. با این حال به‎نظر می‎رسد درویش‎مسلکی، کم‎حرفی و تواضع سرافراز که عزت‌الله ضرغامی در یادداشت زمان انتصاب وی، به‎عنوان نقاط قوت او برشمرد، آرام آرام باعث به حاشیه رانده شدن صداوسیما و کاهش اثرگذاری آن شد.

سرافراز در این مدت اقدامات مثبتی نیز انجام داد که هر کس در این مقطع می‎خواست سکان هدایت صداوسیما را به دست بگیرد ناچار از انجام آن‌ها بود. چابک‎سازی و کوچک‎سازی، دو راهبرد ویژه سرافراز بود؛ سیاست‎‎هایی که با تعدیل نیرو، ادغام و حذف شبکه‎‎های مختلف، نیمه‌عملیاتی شد. حالا عبدالعلی علی عسکری در زمانی وارد سازمان صداوسیما می‎شود که یک جراحی بزرگ به نیمه رسیده اما تمام نشده است. آیا تیم جدید که رابطه و پیوندی با ضرغامی دارند، بخش‎‎های جدا شده از این پیکر را دوباره به بدن نیمه‌جان بیمار وصله می‎کنند یا اینکه در همین راستا قدم برمی‎دارند؟

آیا شاهد بازگشت اتوبوسی مدیران دوره ضرغامی خواهیم بود و همه عزل و نصب‎ها دوباره با کنترل زِد (Ctrl + Z) به حالت قبلی برمی‎گردد؟ واقعا علی عسکری سعی می‎کند هویت مستقلی در تصمیمات و عملکرد اتخاذ کند یا اینکه در همان زمین ضرغامی و با بازیکنان او به میدان خواهد آمد؟ این‎ها سوالاتی است که پاسخشان در روز‎ها و هفته‎‎های آینده مشخص می‎شود اما نکته‎ای که بر آن اتفاق نظر وجود دارد این است که وجهه سازمان در درجه اول و کارکنان صداوسیما در درجه دوم، در تنش‎‎های روانی و سیاسی ماه‎های اخیر بسیار ضربه دیده است و افراد دیگر توان آزمون و خطا ندارند. لذا بهتر است علی عسکری با اتکا به تجارب گذشته در مسیری قدم بردارد که عملا رو به جلو باشد نه بازگشت به قهقرا. رئیس جدید سازمان صداوسیما از جنس مهندسانی است که سابقه خوبی در امر فعالیت‎‎های عملیاتی و رسانه‎ای دارند. باید همه رسانه‎ها، نخبگان، فعالان فرهنگی و اجتماعی توجه داشته باشند که در دوره جدید باید با نقد مشفقانه و صبر در برابر ترمیم، با صداوسیما روبه‎رو شوند. نقد بی‌رحمانه و مچ‌گیرانه از سوی جبهه ضدانقلاب تدارک دیده و اجرا می‎شود که باید نسبت به آن هوشیار و آگاه بود.

پی‌نوشت:

1. Broadcasters fear falling revenues as viewers switch to on-demand TV

2. What 5 Years’ Worth of Data Tell Us About Youth and TV

3. 50% Decline In TV Viewership Shows Why Your Cable Bill Is So High

4. http://tct.ir/?siteid=7&pageid= 1053

5. روزنامه وطن امروز مورخ 24 اسفند 1394

6. فرارو: «چرا سرافراز ناکام شد؟!»

منبع: پنجره