"دیدبان":

مقدمه

یکی از نقاط کلیدی و تاثیرگذار در روند تغییر رفتار جوامع، تغییر الگوهایی می‌باشد که طیف‌های مختلف اجتماعی، یا از سر الزام و یا از علاقه، از آن‌ها پیروی می‌نمایند. گاه خود افراد به دنبال یافتن الگوی مطلوب خویش می‌باشند، گاه رسانه وی را معرفی می‌کند و گاهی نیز شأن و منزلت و کاریزمای شخصیتی وی چه در دوران حیات و پس از وی، موجب می‌شود تا عده‌ای اقدامات خود را با مطلوب‌های وی تطبیق دهند. یکی از بهترین الگوهایی که می‌شود یقین به پیروی و رسیدن به سرانجامی نیکو به واسطه‌ی آن‌ها داشت، شهدا هستند. بد نیست با توجه به خونین شدن برگه‌های موفقیت نظام مقتدر جمهوری اسلامی ایران به واسطه‌ی شهادت شهدایی نظیر شهید دکتر علیمحمدی، شهریاری، رضایی‌نژاد، احمدی روشن و نیز شهید عالیقدر حاج حسن طهرانی مقدم، نیکوست بررسی نماییم که کدامین رویکرد متضمن بقای این عزیزان در نزد همگان خصوصا نسل جوانان دانشجوی انقلابی به عنوان الگوی عملی خویش می‌باشد.

در سوره مبارکه فاتحة الکتاب، در آیه‌ی پایانی خداوند در باب کسانی که به صراط مستقیم هدایت می‌شوند، چنین می‌فرمایند:

صِرَاطَ الَّذِینَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ غَیْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ وَلَا الضَّالِّینَ؛  راه کسانى [چون پیامبران، صدّیقان، شهیدان و صالحان که به خاطر نشان دادن شایستگى]نعمتِ[ایمان و عمل خالص و اخلاق حسنه به آنان]عطاکردى ، آن [انسان‏هاى والائى] که نه مورد خشم تواند و نه گمراه‏اند.

پس کسانی که بدان‌ها از جانب خداوند اعطای نعمت خاصه صورت پذیرفته است، همانانند که به راه راست هدایت گردیده‌اند و ما نیز به واسطه‌ی آن‌ها، از خداوند طلب می‌کنیم که ما را نیز در زمره‌ی آنان قرار بده. به اصطلاح بهتر از خداوند طلب الگو می‌کنیم در راستای دست یافتن بدان راه متقن و هدایت شدن. خداوند الگوهای راستین خویش را در آیه‌ی ۶۹ سوره مبارکه نساء چنین به بشریت معرفی می‌کنند و شرط قرار گرفتن در زمره‌ی آنان را اطاعت از خدا و رسول عنوان می‌کنند:

 مَنْ یُطِعِ اللَّهَ وَالرَّسُولَ فَأُولَئِکَ مَعَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ مِنَ النَّبِیِّینَ وَالصِّدِّیقِینَ وَالشُّهَدَاءِ وَالصَّالِحِینَ؛ وَحَسُنَ أُولَئِکَ رَفِیقًا؛ و کسانى که از خدا و پیامبر اطاعت کنند ، در زمره کسانى از پیامبران و صدّیقان و شهیدان و شایستگان خواهند بود که خدا به آنان نعمت [ایمان و اخلاق و عمل صالح] داده ؛ و اینان نیکو رفیقانى هستند.[۱]

پس چهار دسته نبیین، صدیقین، شهدا و صالحین هستند که خداوند آن‌ها را از نعمتی که در اینجا از آن نام می‌برد بهره‌مند ساخته است و شرط اینکه انسان بخواهد با دارا شدن از این نعمت به رستگاری دست یابد، اطاعت عملی از خدا و پیامبر است. پس قاعدتا کسانی که به مقام شهود و شهادت می‌رسند، این راه را طی نموده‌اند و به نوعی می‌توان گفت برای انسان‌هایی که می‌خواهند طی مسیر الی الله نمایند، این شهدا به مثابه‌ی ستاره‌هایی هستند که می‌شود با آن‌ها راه را پیدا نمود.

جمله‌ی معروفی از حضرت امام (ره) درباره وصیت‌نامه شهداست که فرمودند: « این وصیت‌نامه‌هایی که این عزیزان می‌نویسند، مطالعه کنید. ۵۰ سال عبادت کردید، خدا قبول کند، یک روز هم یکی از این وصیت‌نامه‌ها را بگیرید و مطالعه کنید و تفکر کنید»

و در جای دیگر مقام معظم رهبری از داشتن انس با این وصیت‌نامه‌ها سخن به میان می‌آورند. به راستی چه چیزی در این نقشه راهی که عمیقا بدان احتیاج داریم نهفته است که حضرت امام (ره) به افرادی که شاید ۵۰ سال هم عبادت کرده‌اند و طبعا دارای منزلت عرفانی هستند، توصیه می‌کنند که این وصیت‌نامه‌ها را بخوانید. با ذکر چند نمونه از وصیت‌نامه‌های این عزیزان، سعی بر این داریم که نکات کلیدی آن‌ها را ضمن برداشت، برای ادامه بحث همراه نماییم.

وصیت‌نامه شهید محمود دایه علی 

من محمود دایه علی وصیت نامه‌ی خود را به نام خدا و در راه تداوم انقلاب اسلامی به رهبری زعیم عالیقدر امام امت خمینی روح خدا شروع می کنم، ای مردم مسلمان و مستضعف ایران این انقلاب را به رهبری امام امت ادامه دهید ما ملت ایران خیلی خون داده ایم که این انقلاب به پیروزی برسد نکند که از رهنمودهای امام سرپیچی کنید و امام را تنها بگذارید او نایب امام زمان (عج) است. …در زمان امام حسین (ع) امام را تنها گذاشتند حالا که امام خمینی راه او را می رود ما نباید اورا تنها بگذاریم...از برادرهایم می‌خواهم که بعد از من اسلحه را به دوش بگیرند و خون خودشان را به پای درخت اسلام بریزند تا درخت اسلام بارورتر گردد. هرکس امام را قبول نداشته باشد و سر قبر من بیاید به خون تمام شهیدان خیانت کرده است.

• وصیت‌نامه شهید ولی الله چراغچی مسجدی 

قال الحسین (ع) "ان الحیاه عقیده و الجهاد و لیمحص الله الذین آمنوا و یمحق الکافرین”

درود خدا به امام عزیزم که ما را آگاهی بخشید و در هر فرصت برای پاک کردن زنگار نیتها پرداخت تا فقط برای خدا باشیم و رحمت خدا بر شهداء باد که به ما آموختند چگونه بهتر رفتن را .

• وصیت نامه شهید محمود اعتصامی 

به مسایل معنوی و حضور در نماز جمعه اهتمام فراوان داشته باشید و از زنان و مردان جامعه می خواهم به حدود الهی و فرامین اسلام و قرآن عمل نمایند.

• وصیت نامه پرویز خیامیان 

به نام خدائی که به ما شعور داد تا خوب را از بد و زشت و پلید را از زیبا تمیز داده و یکی را انتخاب کنیم. تقاضا دارم دخترم (صفورا) تا کلاس ششم ابتدایی فقط و فقط درس اسلامی خوانده و بعد قرآن یاد بگیرد و کاملاً اسلامی تربیت شود که این بزرگترین آرزوی من است. از همسرم و خانواده ام تقاضا دارم اگر در راه شهید شدم در مرگ من گریه نکنند بلکه شادی بکنند تا روح من شاد گردد

• وصیت نامه شهید اکبر چاجی 

برای اسلام و انقلاب تبلیغات زیادی بکنید تا ندای اسلام و اسلام طلبی به اقصی نقاط جهان برسد، در اشاعه و گسترش فرهنگ اسلامی تلاش لازم را بنمایید و از هیچ کوششی دریغ نکنید همیشه گوش به فرمان امام امت و مسئولین کشور باشید".

• وصیت نامه شهید سید عباس جولایی 

برادرانم! به ریسمان الهی اعتصام کنید و آن را رها نسازید،… قرآن زیاد بخوانید و سعی کنید زمانی‌که خداوند با شما صحبت می کند ترجمه تحت اللفظی آن را بدانید.

تقوا اساس کار است اگر تقوا نباشد اکثر عبادات به خاطر غیر خدا می شود، نماز را طوری بخوانید که بدانید با خدا چه می گویید مبادا عباداتمان بندی باشد که ما را از راه سعادت بازدار بدین واسطه که فکر کنیم خیلی آدم خوبی هستیم عبادات ما باید پله ای برای صعود ما به درجات و کلاسهای بالاتر باشد.

• وصیت نامه شهید محمد علی توانگر 

"خواهرم! شما با حجاب و برادرم!شما با براداشتن سلاح، از امام و جمهوری اسلامی که حاصل خون بهای شهیدان است دفاع کنید.همچنان که من با خونم نمی گذارم دشمن به همین آسانی به ایران اسلامی تجاوز نماید.”

• وصیت نامه شهید سید محمد سادات 

در مراسم نماز جماعت و جمعه شرکت فعال داشته باشید و در نمازهایتان برای رزمندگان اسلام و امام امت و برای ظهور مهدی (عج) دعا کنید[۲]

هر آنچه در وصیت‌نامه‌ی این عزیزان می‌بینیم، در واقع همان بینش‌ها و نگرش‌هایی است که سخن از رسیدن به یک سرنوشت زیبا، یعنی رسیدن به لقاءالله در پرتو پیروی از امام امت است و وقتی توصیه‌های این عزیزان که مصداق واقعی وَالسَّابِقُونَ السَّابِقُونَ ﴿١٠﴾ أُولَٰئِکَ الْمُقَرَّبُونَ ﴿١١﴾[۳] می‌باشند را می‌بینیم، همه آن‌ها به نوعی مربوط به سبک زندگی یک انسان پیشرو در این عرصه است. چنانچه وصیت‎‌نامه‌ی هر شهیدی از هر طبقه‌ای، دانشجو، طلبه، استاد، پاسدار، مردم عادی و … را مطالعه نماییم، با ارکان و لوازم مهم طی مسیر از منظر این شهدای گرانقدر آشنا می‌شویم.

شاید آنچه دلیل اصلی بیان حضرت امام (ره) و مقام معظم رهبری در باب مطالعه وصیت‌نامه‌های شهدا بوده و هست، نگاه نافد آن‌ها در انتخاب مسیر که صحبت‌هایشان نیز حکایت از این موضوع دارد، می‌باشد و اینکه می‌توان این سبک زندگی را الگوی عملی خویش قرار دهیم.

آنچه در خصوص شهدای اخیری که در راه استقلال نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران در عرصه‌ی علمی جان خویش را تقدیم نمودند در رسانه‌ها روی داد، بیشتر به یک موج رسانه‌ای می‌مانست که نسبت به سایر مسائل دیگر کشور نیز همان رویکرد را دنبال می‌کند. شاید این وظیفه اهل رسانه است که هست، ولی به نظر می‌رسد نشان دادن خانواده‌های محترم شهدا در هر مراسمی که چند تن از مسئولین نیز حضور دارند، به عنوان تکریم این عزیزان و خانواده‌های معززشان مدنظر قرار گرفته است. اما می‌بینیم دیگر در مجامع دانشگاهی، شاید جز یادی اندک و نهایتا نامگذاری یک طرح یا یک ساختمان به نامشان، کار دیگری صورت نمی‌پذیرد. در حالی‌که در بسیاری از وقایع مختلف و به خصوص وظایفی که هر ساله از جانب رهبر انقلاب بر دانشجویان محول می‌شود، این دانشجویان خلل عمده‌شان با تمسک جستن به سیره‌ی عملی همین شهدایی که در عصر ما و در جبهه‌ی ما، یعنی نهضت و جبهه‌ی علمی زیسته‌ و در امتحان الهی نمره‌ی قبولی گرفته‌اند، مرتفع خواهد شد و دیگر این سئوال را در پیش روی خود قرار نخواهند داد که چه باید کرد و تکلیف چیست.

نکته‌ی دیگری که لازم است بر آن صحه گذاشته شود، این است که یاد و خاطرات این شهیدان را در رسانه به نمایش گذارن، با این رویکرد که این عزیزان در کار چگونه بودند، در خانه و خانواده چگونه رفتار می‌کردند، دغدغه‌هایشان چه بود خوب است، نه اینکه صرفا به دنبال این برویم که مثلا این شهدا چه خاطرات شخصی داشته‌اند و مثلا هنگام تفریح چگونه بوده‌اند و چه می‌کرده‌اند و دوستانشان چطور افرادی بوده‌اند و از شیطنت‌هایشان بپرسیم. غرض این است ضریب گونه‌های رفتاری شهدایمان را می‌بایست بالاتر ببریم.

در ضمن با توجه به تاکیداتی که از جانب رهبر انقلاب مبنی بر تدوین سبک زندگی اسلامی صورت پذیرفته است و این‌که عده‌ای مثلا بیایند بر روی فرهنگ کار و تلاش و تحصیل کار کنند، چه مثال‌های عینی و بارزی نیکوتر از سیره و زندگی شهدا، خصوصا شهدای نهضت علمی می‌تواند در پیشگاه انظار محققین حوزوی و دانشگاهی و نیز دانشجویانی که دغدغه اصلاح و رشد امورات کشور را دارند، قرار داده شود؟

جمع‌بندی اینکه، تنها راه ثبات در پیروی از سیره شهدا و خصوصا شهدای نهضت علمی ایران عزیز اسلامی، نه تنها نشان دادن متعدد خاطرات و یاد آن‌هاست، بلکه در کنار این مهم، می‌بایست با مدون کردن سبک زندگی این شهدا، آن را در اختیار مردمی قرار بدهیم که تشنه‌ی این هستند که در خدمت به خون شهدا بر یکدیگر پیشی گرفته و بر سیره‌ی آن عزیزان پایبند باشند.

منابع: