در سال‎هاي اخير دانشجويان علوم انساني در برخي دانشگاه هاي کشورمان، بصورت خودجوش در تابستان ها و گاه در ديگر فصول تعطيلات دانشگاهي اردوهاي مطالعاتي برگزار مي‎کنند. عمده اين اردوها با همت دانشجويان و مشاوره اساتيد طراحي و تاسيس مي‎شود اما بدون هيچ رديف بودجه مصوبي در نهادهاي دانشگاهي يا حکومتي اجرا مي شود. استمرار و ماندگاري آن نيز تنها به انگيزه ها و دغدغه هاي دانشجويان بستگي دارد زيرا هيچ اراده جدي علاوه بر آنان نسبت به اين ماجرا وجود ندارد. پيشگام اين کار دانشجويان دانشگاه امام صادق(ع) بودند و اکنون در ديگر دانشگاه‎هاي علوم انساني مثل تهران و علامه طباطبائي يا موسساتي مانند کانون انديشه جوان نيز چنين برنامه هائي برگزار مي شود.

روشن است که دانشگاه ها و ساير مراکز تصميم گير نسبت به دانشجويان نيز بيکار ننشسته و طرح ها و دوره هايي را براي آنان تدارک ديده اند. از جمله دوره تابستاني «طرح ولايت» که با رويکرد کلامي در پي پاسخ به شبهات اعتقادي رايج است و خصوصا در دوران اصلاحات به شبهات اعتقادي روشنفکران پاسخ ميداد. مباحث اين طرح، ارتباطي باواسطه با مسائل علوم انساني دارد و علاوه بر اين با پشتوانه رديف بودجه مصوب سازمان بسيج دانشجويي استمرار يافته است. همچنين دوره تابستاني بزرگ «ضيافت انديشه» يا دوره «کوثر» که در سالهاي اخير توسط نهاد نمايندگي ولي فقيه در دانشگاه ها تاسيس شده و «بصيرت بخشي سياسي» را به عنوان رويکرد اصلي خود اتخاد کرده است. روشن است که اين دوره ها بدليل روند شکل‎گيري و استمرارشان که از طريق اراده هاي بزرگ مالي و اجرايي بوده است، از دامنه گزارش خارج هستند و ميتوانند سوژه گزارش ديگري قرار بگيرند. يکي از نکات مهم در دوره هايي که از بالا به پايين و بصورت حکومتي و دولتي برنامه ريزي شده‎اند اينست که کمتر به ابعاد مواجهه انقلاب اسلامي و غرب در مسائل علوم انساني و بصورت عيني  باشد. 

به اين ترتيب در اين گزارش براي اولين بار مي خواهيم به فهرستي از برنامه هاي اردوئي و طرحهاي مطالعاتي دانشجويي دست يابيم که از چند ويژگي برخوردار باشند:

1- ماهيت دانشجويي داشته و از پايين به بالا شکل گرفته باشد.

در اين چارچوب ميتوان و به ترتيب تاريخ تاسيس، ميتوان به شش دوره اشاره کرد: طرح والعصر، طرح علم و دين، طرح مناديان حکمت، طرح حکمت بليغ، طرح «دانشگاه موازي»،  طرح اسماء. 

 

تابستان سال 1379 اولين دوره والعصر توسط دفتر غربشناسي بسيج دانشگاه امام صادق عليه‌السلام آغاز شد و امسال پانزدهمين دوره تابستاني اين طرح برگزار مي شود. در اطلاعيه سايت اين طرح آمده است که «پانزدهمين دوره تربيتي آموزشي والعصر، امسال از 1 شهريورماه لغايت 20 شهريورماه در مشهد مقدس برگزار مي گردد.»

اين طرح مطالعاتي چهار سطح دارد که در هر دوره تابستاني ممکن چند سطح مطالعاتي بصورت همزمان براي چند دسته از مخاطبين اجرا شود. در سطح اول تاريخ تمدن غرب و تاريخ تمدن ايران و اسلام، در سطح دو تاريخ تفکر غرب و تاريخ تفکر در عالم اسلامي؛ در سطح سوم نقد مولفه ها و مظاهر مدرنيته و در سطح چهارم مباني تفکر معاصر غرب و مباني عرفاني و ديني مورد مطالعه قرار مي‎گرفت. 

در سالهاي اخير اين دوره در هر تابستان دوبار برگزار مي شود: يکي براي دانشجويان دانشگاه امام صادق عليه السلام مشهور به والعصر داخلي و ديگري براي دانشجويان سراسر کشور مشهور به والعصر کشوري. به تناسب مخاطب و در برخي دوره ها، مباحث سياسي و اعتقادي يا نقد و بررسي موضوعات روز وارد سرفصلهاي اين دوره شده است. اين دوره ها در مجموع سالانه حدود 150 الي 200 نفر مخاطب دارد و تعدادي از دانش آموختگان شهرستاني اين دوره، دوره هاي مشابهي در شهرستانهاي خودشان برگزار ميکنند که اطلاع دقيقي از آنها در دست نيست. 

چهاردهمين دوره اين طرح با عنوان والعصر 14 در تابستان 1390 برگزار شد و بنا به اطلاعيه که توسط برگزار کنندگان دوره منتشر شده، امسال در شهريور ماه هر سه سطح دوره والعصر داخلي و سطح يک دوره والعصر کشوري برگزار مي شود. مسئولين دوره هر سال از دانشجويان دانشگاه امام صادق هستند و براي تامين بودجه برگزاري اردو، هرسال به سراغ نهادها و ارگانهاي مختلف مي روند. همچنين اين طرح بواسطه گستره اثرگذاري اش همواره با مخالفتها و موانعي در محيط بسيج دانشجويي اين دانشگاه مواجه بوده است.

 

 

طرح علم و دين از سال 1383 فعاليت رسمي خود را در دانشگاه امام صادق عليه السلام آغاز کرد و در سالهاي آغازين اردوها و دوره هاي تابستاني و در طول سال، تحت عنوان «صراط حميد»، «وارثين» و «مشکات» برگزار کرد. اين طرح مطالعاتي امسال نيز قرار است دوره تابستاني طرح علم و دين در شهريور ماه برگزار برگزار کند که هنوز هيچگونه اطلاع رساني نسبت به کم و کيف اين برنامه صورت نگرفته. موسسين اين طرح بر اساس يک آسيب شناسي از شرايط کنوني انقلاب اسلامي اقدام به تاسيس آن کرده و در سايت اين طرح، خلا تئوريک براي اداره‌ي کشور و ضرورت جنبش‌نرم‌افزاري و زمينه سازي براي تحقق توليد علوم اسلامي مورد نياز انقلاب اسلامي را انگيزه اصلي تاسيس آن عنوان کرده اند. در بيان مساله اين طرح شبکه تحقيقات بعنوان استراتژي تامين الزامات توسعه انقلاب اسلامي ذکر شده و از سه آسيب «خلاء تئوريک در مفاهيم پايه»، «چالش در مديريت تحقيقات»، «ضعف و عدم حساسيت فرهنگ عمومي و تخصصي پيرامون علم ديني» به عنوان ضرروتهاي فعاليت اين طرح سخن به ميان آورده و نهايتا «هسته شبکه ساز» به عنوان «استراتژي تحقق شبکه تحقيقات» و اعضاي اين طرح به عنوان هسته مرکزي شبکه تحقيقات معرفي شده اند. 

اعضاي اين طرح در اولين دوره هاي تابستاني در سالهاي 83 تا 85 مباحث مختلفي در زمينه ماهيت تمدن غرب و اسلامي، علم‌شناسي، دين‌شناسي و... گذراندند و مناظره هاي مشهوري در زمينه علم ديني برگزار کردند. آنها سپس افق فعاليت اعضايشان را اينگونه تعريف کردند که مباحث را در رشته تحصيلي و در زمينه هايي مانند مديريت تحقيقات و فرهنگ‌سازي تخصصي و عمومي پي بگيرند. يکي از فعاليتهاي کنوني اعضاي اين طرح، عضويت در تحريريه نشريه «سوره انديشه» حوزه هنري و اداره آن و برگزاري نشست‎هاي مستمر علمي در دانشگاه هاي شهر تهران است. برگزاري همايش بزرگ «تحول در علوم انساني» با همکاري فرهنگستان علوم اسلامي قم از جمله فعاليتهاي مهم اعضاي اين طرح در سال‎هاي اخير است.

 

 

طرح «مناديان حکمت» در سال 1386 توسط برخي دانش‌آموختگان طرح والعصر در شمال کشور راه اندازي شده است. دانشجويان و طلاب برگزارکننده اين طرح، در سالهاي گذشته شش دوره اين طرح را برگزار کرده اند. در اين دوره هاي تابستاني سرفصلهايي مانند غرب شناسي، تمدن اسلامي، انديشه امام خميني و شهيد مطهري، تاريخ مشروطه تا انقلاب، مهدويت، و مانند آن مورد بحث قرار مي گيرد. همچنين اعضاي اين طرح در طول سال نيز برنامه ماهانه، اردوي جنوب و برنامه هيات دارند. 

در دوره هاي تابستاني «صراط مستقيم» 50 تا 100 نفر انتخاب مي شوند و شرکت مي کنند. از جمله مشکلاتي که مسئولين اين طرح با آن مواجهند فضاي شهرستان و نگاه باندي مسئولين است که نداشتن بودجه و اعتبار کافي و فقدان مکان مناسب براي برگزاري دوره ها به آن دامن مي زند. 

تاکنون چهار دوره از طرح آموزشي-تربيتي «صراط مستقيم» برگزار شده و «بنياد حيات» که متشکل از دانشجويان و طلاب برگزارکننده اين طرح مي باشند براي تابستان امسال با عنوان «مناديان حکمت» و «حيات طيبه» برگزار مي شود. در سايت اين مجموعه آمده است: «دوره هاي آموزشي مناديان حكمت 6 و حيات طيبه 1 در دو بازه زماني 22 الي 26 تيرماه و 4 الي 10 شهريور برگزار مي گردد.» 

 

اين دوره اولين بار در تابستان 89 توسط دانشجويان دانشگاه علامه طباطبائي در دانشگاه علوم حديث و حرم عبدالعظيم حسني عليه السلام برگزار شد.

مهمترين موضوعات مطرح در دوره هاي مختلف اين طرح عبارت بوده اند از: غربشناسي، علم شناسي، انقلاب اسلامي و جريان هاي مشروطيت، دشمن شناسي، مهدويت و استراتژي انتظار، مباني علوم جديد، علم ديني، انسان شناسي و مانند آن.

اين دوره که از حمايت مدير دانشگاه نيز بي بهره نبود توسط اعضاي بسيج دانشجويي راه اندازي شد. در ابتدا با يک دوره تابستاني در سال 89 شروع کرد و در بهمن سال 89 و 90 دوره هاي بعدي اين طرح برگزار شد. 

 

اولين دوره طرح «دانشگاه موازي» سال 90 در کانون انديشه جوان طراحي و اجرا شد. اولين دوره تابستاني اين دوره در تابستان نود انجام شده و در طول سال گذشته تحصيلي دو ترم آن به اجرا درآمده است. همچنين بنابه گفته مسئول اين طرح، قرار است ترم سوم مباحث دوره چهارترمي دانشگاه موازي در شهريور ماه امسال براي شرکت کنندگان دو ترم اخير برگزار بشود.

مباحث اين دوره به شکلي که در سايت کانون انديشه جوان اعلام شده در چهار ترم برگزار مي شود. در ترم اول مباحثي مانند فلسفه تاريخ، تاريخ انبيا و اوصيا، سير فرهنگ و تمدن در غرب و ايران و اسلام و آشنايي با علوم اسلامي برگزار مي شود. همچنين در ترم دوم تاريخ فلسفه غرب، سير فلسفه اسلامي، فلسفه علم و فلسفه تکنولوژي به بحث گذاشته مي شود. ترم سوم با مباحثي مانند تکوين علوم انساني جديد در غرب و ايران، سير تفکر در عالم اسلامي، علوم طبيعي و هنر ديني در تمدن اسلامي به پايان مي رسد و نهايتا ترم چهارم که با محوريت بررسي تحول علوم انساني از منظر فقه، فلسفه، تاريخ و مانند آن به تفکيک رشته وارد بحث مي شود. نيمسال سوم اين دوره، در تابستان امسال برگزار مي شود و فقط مخاطبان دو نيمسال اول اين دوره مي توانند در آن حضور يابند. اين دوره با روش مباحثه محور و براي برادران و خواهران برگزار شده است. کانون انديشه جوان در خردادماه امسال همايش بزرگ «علم ديني» را برگزار مي کند.

 

اين دوره براي اولين بار در تابستان سال 90 در دانشگاه تهران و توسط دانشجويان دانشگاه تهران راه اندازي شد و امسال دومين دوره خود را برگزار مي کند. در تابستان امسال نيز دومين دوره اردوي مطالعاتي اسما براي دومين بار برگزار مي شود و البته با سرفصلهاي سال گذشته تغييرات عمده اي داشته است. سرفصلهاي اين دوره عبارتند از: انقلاب اسلامي، غربشناسي، تحول علوم انساني و معارف اسلامي. اين دوره بدليل سرفصلهاي متغير و تازه تاسيس بودن آن و نيز بواسطه فقدان پشتيباني مالي در معرض آسيب عدم ثبات دوره هاي تابستاني قرار دارد که ممکن است پس از چندي متوقف شود و استمرار نيابد.

 

- با نگاهي به يک دهه اخير متوجه مي‎شويم که هر ساله به تعداد اين دوره‎ها افزوده مي‎شود. دوره والعصر در سال 79 تاسيس مي شود و از سال 81 تا سال 91 بدون توقف ادامه يافته و به تعداد زيادي دوره هاي مطالعاتي در بابل، مشهد، دزفول و ديگر شهرها منجر شده است. برخي از اساتيد مشهوري که دائما به اين دوره ها دعوت مي شوند، تعداد دوره هاي مشابه والعصر در سراسر کشور را بيش از 30 دوره و طرح مي دانند.

- گسترش اين دوره ها نشان از يک تحول دارد. تحولي که به آرامي و بدون سر و صدا در زير پوست دانشگاه گسترش يافته است و اين دانشجويان با طراحي اين دوره ها، فارغ از قيل و قال عالم سياست و رسانه و حتي فارغ از سياستگذاري و برنامه ريزي هاي عقيم نهادهاي متولي مديريت دانش و مديريت علم، گامهاي بلندي براي حرکت به سمت تحول علوم انساني و حتي اهدافي فراتر و بلندتر از آن بردارند. محتواي اين دوره ها نشان مي دهد که مسئله علوم انساني تنها يکي از مسائل مورد توجه آنهاست و مسائل کلانتري مانند توسعه، مواجهه فرهنگي-تمدني با غرب، مهدويت و مانند آن نيز يکي از دغدغه هاي مشترک اين طرح هاست.

- فقدان رديف مشخص و مصوب مالي از وجه اشتراکات اين دوره هاست. به نظر مي رسد اين دوه هاچون به نياز مشخصي در محيط دانشگاه هاي علوم انساني پاسخ مي دهد با همت دانشجويان استمرار و گسترش مي يابد. اينکه همه اين دوره ها با فقدان منابع مالي مشخص و گسترده مواجهند خود نشانگر اينست که اکنون تفکر انقلاب اسلامي در دانشگاه هاي علوم انساني کشورمان فارغ از حمايت نهادهاي دانشگاهي ميتواند به حيات خودش ادامه دهد. 

- بديهي است که دوره هاي مطالعاتي ديگري نيز در گذشته وجود داشته اند ولي بدلايلي تا امروز استمرار پيدا نکرده اند و به اين ترتيب از دامنه اين بررسي بيرون اند. هيجانات زودگذر دوران دانشجويي، عدم اتکا به مباني علمي، فقدان منابع مالي، دچارشدن به حاشيه هاي سياسي، چرخش نسلي سريع دانشجويان بواسطه دوران کوتاه حضورشان در دانشگاه از جمله دلايلي است که باعث عدم ثبات و ماندگاري عمده طرحهاي آموزشي يا دوره هاي مطالعاتي مي شود. البته اين آفات مي تواند دامن طرحهاي باثبات فوق الذکر را نيز بگيرند.

- يکي از ويژگي هاي گزارش فوق، محوريت دانش آموختگان دانشگاههاي تهران است و اين احتمال وجود دارد که دوره هاي تابستاني مشابهي در شهرستانها با چنين رويکردي شکل گرفته و استمرار يافته باشند. بنابراين در صورتيکه مخاطبان «ديده بان» دوره هاي مشابهي سراغ دارند، با ارسال اطلاعات مورد نظرشان مي توانند به تکميل اين گزارش کمک کنند.