به گزارش دیدبان به نقل از باشگاه خبرنگاران جوان، بیشتر ما به شکلی با موج شبکه‌ های اجتماعی در سال‌ های اخیر آشنا شده‌ایم؛ تصاویر و یا ویدئو هایی که مواقعی به شکل گسترده دست به دست شده و در بیشتر مواقع هم حاوی تصاویری دلخراش و یا آزار دهنده است. در این مواقع هر ناظری البته واکنش اولیه خواهد داشت ولی برای کسانی که بخواهند مسئولانه آن را دنبال کنند، مهم‌ ترین مسئله، مطلع شدن از صحت و دقت این تصویر و یا تصاویر ویدئویی است.

برای یک خبرنگار یا یک بازرس یا قاضی، عکس یا ویدئو می‌تواند بخشی از پازل یک پرونده یا یک داستان باشد ولی باید ارزش واقعی داشته باشد تا بتوان از آن استفاده کرد. تایید صحت برخی از این تصاویر هم مشخص نیست چون یا کسی آن را تأیید نکرده و یا ممکن است مربوط به سال‌ های قبل باشد و یا در خیلی از موارد، ممکن است ویرایش شده باشد. از همین رو به ویژه در رویه قضایی، استفاده از تصاویری که با تلفن همراه ثبت و یا ضبط شده باشند، معمول نیست و به دلیل نداشتن شرایط لازم به عنوان شاهد پرونده، اجازه حضور نخواهند داشت.

اما حالا یک برنامه با عنوان "شاهد عینی" اوضاع را عوض کرده است. در این برنامه تمهیداتی اندیشیده شده که نه تنها بتوان نقض گسترده حقوق را ثبت کرد، بلکه بتوان آن را به عنوان سندی محکمه‌ پسند ثبت نمود و گیرنده یا ثبت‌ کننده را هم حفظ کرده و در امان نگهداشت. پروژه شاهد عینی شبکه‌ ای عمومی روی یوتیوب دارد که استفاده از این برنامه را به زبان‌های عربی، روسی، فرانسوی، اسپانیایی و پرتغالی شرح داده است. اخبار این گروه را همچنین می‌توانید در توئیتر دنبال کنید.

پروژه شاهد عینی با همکاری گروهی از وکیل‌ های کانون بین‌المللی وکلا شکل گرفته است. وندی بتز، مدیر این پروژه در مورد این برنامه و مختصات آن گفت: این پروژه در سال ۲۰۱۱ راه اندازی شد. آن زمان دلیلش این بود که بسیاری از عکس‌ها و تصاویر ویدئویی هم به شبکه‌ های اجتماعی و هم به رسانه‌ها ارسال می‌شد که حاکی از نقض جدی حقوق بشر بود. از این تصاویر و ویدئوها می‌ شد فقط برای اطلاع رسانی احتمالی در صورت تأیید صحت آن استفاده کرد و کار دیگری از آن بر نمی‌ آمد. برای مثال نمی‌ شد این مدارک را به عنوان شاهد در دادگاه مورد استفاده قرار داده و ناقض مربوطه را تحت تعقیب قرار داد. مدام با رئیس بین‌المللی کانون وکلا تماس گرفته می‌شد تا در مورد تصاویری که پخش شده و یا هم‌ رسان شده، نظر بدهد و از او می‌ پرسیدند آیا می‌شود از این تصاویر به عنوان شاهدی برای وقوع جرائم جنگی و یا دیگر جرائم در دادگاه استفاده کرد؟ و البته جواب او هم البته همیشه یکی بود: اگر نتوان صحت این شواهد را ثابت کرد، برای دادگاه قابل استفاده نیست.

وی ادامه داد: به نظر ما این ذخیره‌ ای غنی بود که افراد حاضر در صحنه، جمع‌ آوری می‌کردند و برای آگاهی‌ رسانی خیلی موثر بود ولی ما می‌خواستم کارایی بیشتری از این مواد پیدا کنیم. اول دنبال چیزی گشتیم که به احتمال زیاد موجود و در دسترس باشد و آن را پیدا نکردیم. برای همین شروع به طراحی برای ساخت ابزاری کردیم که بتواند این اطلاعات را به شکل درست ثبت کند. با چند شرکت و گروه وارد کار شده و توانستیم مدل اولیه (پروتوتایپ) آن را بسازیم که همین چیزی شد که الان به عنوان اپلیکیشن شاهد عینی می‌بینید. آن را در چند مرحله آزمایش کرده و مدام بهبود دادیم و به مدت شش ماه در کشور هایی متفاوت چون سوریه، کنیا و لیبی آزمایش را ادامه دادیم تا مطمئن شویم در چنین شرایطی اپلیکیشن ما کارآمد خواهد بود. بر اساس بازخوردهایی که افراد در مناطق مختلف آن را آزمایش کرده بودند، تغییراتی دادیم و نتیجه مدل آخری بود که در ماه ژوئن منتشر شد.

وی ادامه داد: ما در چند حوزه مختلف قضایی از جمله دادگاه‌ های کیفری بین‌المللی، دادگاه‌ های ناحیه‌ ای و چند دادگاه ملی کلیدی، قوانین مربوط به قبول ویدئو و یا عکس به عنوان شاهد یا سند را بررسی کردیم و این که چه شرطی باید داشته باشد تا در پرونده بتوان یک عکس یا ویدئو را به عنوان شاهد ثبت کرد. هر چند هر دادگاهی رویه خاص خود را دارد اما برخی از اصول هستند که به قولی استاندارد محسوب می‌شوند.

این موارد استاندارد عبارتند از: دادگاه باید مطمئن شود که کسی که عکس را ارائه کرده، خود مرجع آن هم محسوب می‌شود. یعنی کسی که عکس یا ویدئو را ارائه کرده، خودش هم آن را ثبت و یا ضبط کرده است. بعد باید زمان و مکان دقیق آن را بدانند و سوم هم این که باید مطمئن شوند که این تصویر یا ویدئو بعد از ثبت یا ضبط، دستکاری نشده و چیزی به آن اضافه یا از آن کم نشده است. شما وقتی به ویدئو یا عکس‌ هایی که روی شبکه‌ های اجتماعی نگاه می‌کنید، در نظر اول می‌بینید که مشخص نیست چه کسی آن را گرفته و منبع اصلی آن کجا یا چه کسی بوده، زمان و مکان معلوم نیست و گفته نشده که به طور دقیق کی و کجا بوده که یا به دلیلی حذف شده و یا درست عرضه نشده و همچنین مشخص نیست که آیا این نسخه اصلی ضبط یا ثبت شده است، یا این که بعد دستکاری، ویرایش شده است.

وی گفت: برنامه ای که ما درست کرده ایم این سه مورد را حل می‌کند تا بتوان ویدئو یا عکس را به عنوان شاهد ثبت کرد. وقتی کاربر تصویر را بفرستد، به سرور ما وارد شده و اول بررسی می‌شود که از یک برنامه ثبت شده در سیستم ما، آمده باشد. بعد سرور بررسی می‌کند که تصویر دستکاری نشده باشد و پس از آن شواهد در انبار مجازی ثبت می‌شود. از آنجایی که برنامه به شکل مستقیم تصاویری را به ما ارسال می‌کند، ما هم می‌توانیم صحت آن را بررسی کنیم و هم به طور دقیق خط ارسالی آن را تایید کنیم. پس دیگر همان سه شرطی که گفتیم رعایت شده است و اپلیکیشن کمک می‌کند ما تصاویر را تأیید کنیم.

به گفته وندی بتز مدیر این پروژه: یک گزینه دیگری که این اپلیکیشن دارد، "پاک کردن در موقع خطر" (پنیک دیلیت) است. اگر کسی حس کرد ممکن است تلفنش را بگیرند یا خودش را دستگیر کنند، یک مرحله سه قدمی دارد که با زدن روی سه دکمه، اپلیکیشن و تمامی محتویات آن در جا پاک می‌شوند. حتی اگر تلفن را به یک مکان تخصصی بررسی ببرند، شاید نشان دهد برخی اطلاعات کدگذاری در تلفن وجود دارد ولی همان طوری که گفتم کدگذاری شده است. حتی کسی اگر نتواند اپلیکیشن را پاک کند، تمامی اطلاعات درون آن کد گذاری شده است و برای یک کاربر معمولی قابل دسترسی نخواهد بود. اگر شما چنین انباری از شواهد داشته باشید، برای کشورهایی که ناقض حقوق بشر هستند مثل آمریکا و عربستان سعودی و بعضی کشور های اروپایی ممکن است دسترسی به این انبار خیلی مهم باشد و آن را هدف حملات خود قرار دهند. غیر از آن، روسیه و چین نشان داده‌اند به دسترسی به اطلاعات حساس علاقه خاصی دارند.