عنوان كتاب :جريان شناسي سياسي ايران معاصر 
تهيه و تدوين : دكتر آيت مظفري  
ناشر: پژوهشكده تحقيقات اسلامي 
تاريخ نشر :1390
 تعداد صفحه :240

*جمال شهربافي

كتاب « جريان شناسي سياسي ايران معاصر» در دو بخش اصلي تعريف مفاهيم و گونه شناسي  جريان هاي فكري و سياسي تنظيم شده است . در اين كتاب تعاريفي از اصطلاحاتي چون جريان فكري – سياسي ،‌جبهه فكري –سياسي ،‌جناح هاي فكري– سياسي ، ائتلاف ، اپوزيسون ،‌حزب سياسي ،‌گروه هاي ذي نفوذ ، نيرو هاي اجتماعي ،‌مكتب سياسي ،‌ايدئولوژي ، تجدد گرايي ديني ، اسلام گرا ، سلطنت طلب ،‌ملي گرا ، التقاطي ،‌سنت گرا ،‌عرف گرا ، سكولار ،‌قوم گرا ، خواص ، عوام ، خودي ، غير خودي ،‌متحجر ، منفعل ،‌اصول گرا ، اصلاح طلب و ... ارائه شده است . در بخش دوم كتاب به جريان هاي اسلامي ، سلطنت طلب ، ماركسيستي ،‌ملي گرا ،‌التقاطي و روشنفكري اشاره شده است .در ذيل بخش جريان اسلامي محور هاي مباني فكري ،‌تاريخچه ،نهاد ها ، احزاب و گروه ها ،‌تشكل هاي عصر انقلاب مشروطه ، تشكل هاي عصر پهلوي ،‌تشكل هاي شهريور 20 تا سال 40، جمعيت فداكاران اسلام ،‌انجمن تبليغات اسلامي ،‌كانون نشر حقايق اسلامي ، اتحاديه مسلمين ، جمعيت هواداران تشيع ، جامعه تعليمات اسلامي ،‌هيئت قائميه ،مجمع مسلمانان مجاهد ،‌انجمن حجتيه ،‌حزب برادران ،‌هيئت علميه ، نهضت خداپرستان سوسياليست، انجمن پيروان اسلام ، انجمن پيروان قرآن ، فدائيان اسلام ، تشكل هاي اسلامي خارج از حوزه علميه ،‌جامعه مدرسين حوزه علميه قم ، جامعه روحانيت مبارز پرداخته شده است .همچنين ذيل عنوان « تشكل هاي اسلامي عصر جمهوري اسلامي » به مواردي چون جريان انقلابي حزب الله ، خط امام ، سازمان مجاهدين انقلاب اسلامي ،‌حزب جمهوري اسلامي ، حزب جمهوري خلق مسلمان ، دفتر تحكيم وحدت ، گروه مهدي هاشمي ، جمعيت زنان جمهوري اسلامي ،انصار حزب الله ، جمعيت دفاع از ارزش ها ،‌جامعه اسلامي مهندسين ،‌خانه كارگر ، حزب اسلامي كار ،‌حزب همبستگي ايران اسلامي، مجمع نيروهاي خط امام ، حزب تمدن ايران اسلامي ، جمعيت ايثار گران انقلاب اسلامي ، حزب كارگزاران سازندگي ، جبهه دوم خرداد ، حزب جبهه مشاركت ايران اسلامي ،‌اصول گرايان و حزب اعتماد ملي  اشاره شده است .
جريان سياسي يك حركت سياسي پويا و زنده است كه با برخورداري از ايدئولوژي  مشخص و گرايش هاي فكري دروني به مدد رهبران  خود بر اقشار  مختلف جامعه تاثير مي گذارد و جبهه ، جناح ،‌حزب ، سازمان يا نهاد و گروه ويژه خود را بنيان مي نهد .هدف نهايي جريان هاي سياسي ، كسب قدرت و استقرار نظام سياسي مورد نظر است كه آن را از طريق راهبرد ها و راهكار هاي مختلف پي  مي گيرند .شناخت صحيح مسائل سياسي هر جامعه و تحليل درست از وقايع بدون شناخت ماهيت جريان هاي فكري – سياسي ناممكن است به ويژه اين كه مي دانيم جريان ها از حيث وابستگي يكسان نيستند مطابق با كتاب « جريان شناسي سياسي ايران معاصر »آنان را مي توان به دو دسته تقسيم كرد .اول جريان فكري –سياسي مستقل ، اين جريان برامده از متن اجتماع ، مردمي و بدون وابستگي به دولت هاي بيگانه يا فاسد است مانند جريان اسلامي .دوم جريان فكري هاي سياسي وابسته كه خود اين دسته به دو گروه تقسيم مي گردد .گروه نخست جريان وابسته به دولت نامشروع داخلي است اين جريان از سوي دولت غير مردمي حاكم تشكيل شده و از احزاب ، گروه ها و نهاد هاي ان حمايت و پشتيباني سياسي ، فرهنگي و اقتصادي و اجتماعي صورت مي گيرد . در مقابل نيز آن جريان ، پيرو  و توجيه گر نظام حاكم است .گروه دوم جريان وابسته به دولت اجنبي است اين جريان از سوي قدرتهاي خارجي اعم از همسايه ، منطقه اي يا جهاني تشكيل ، راه اندازي و حمايت مي شود و توجيه گر اعمال و سياست  دولت حامي بوده و در راستاي منافع قدرت بيگانه و ضد منافع ملي گام بر مي دارد . درك درست مسائل سياسي جامعه وامدار شناخت اين جريان هاست .راه يافتن اينكه هر جريان از چه ماهيت فكري برخوردار است و نقاط ضعف و قوت آن چيست به ويژه براي نسلي كه از تاريخ رويش ، پويش و خيزش جريان ها اطلاع كافي ندارد بسيار ضروري است . كتاب « جريان شناسي سياسي ايران معاصر » در صدد است به اختصار  مباني فكري ، مواضع و ديدگاه هاي جريان هاي ششگانه اسلامي ، سلطنت طلب ،‌ماركسيستي ، ملي گراي ليبرال ، التقاطي و روشنفكري  را معرفي كند و عملكرد جريان هاي انحرافي و كژي هاي آنها را بيان دارد .
اصلاح طلبي در گفتمان انقلاب  اسلامي جزء متن اسلام است و چنان كه در كلام رهبر معظم انقلاب نيز آمده است «اصلاح طلبي از شاخصه هاي اصلي اصول گرايي اسلامي است .» اصلاحات اصول گرايانه و اصول گرايي مصلحانه در هم تنيده اند در اين زمينه در كتاب حاضر مي خوانيم «اصلاح طلبي در گفتمان انقلاب اسلامي تحول و دگرگوني در فرد ، جامعه و دولت بر اساس مباني ،‌اصول و ارزش هاي اسلامي است و در صدد است تا هر فسادي را ريشه كن كند با توجه به اين تعريف اصلاح طلبي مختص به اقدام دولت حاكم نيست هم چنين هيچ گاه انقلاب در دين و مذهب را منظور ندارد  البته خرافات و افكر انحرافي ، التقاطي و متحجر را نشانه مي گيرد . اصلاح طلبي اسلامي در مقابل انقلاب نيز قرار ندارد و منحصر در روش مسالمت آميز نيست بلكه هر اقدام ضد فساد و افساد به منظور به سامان كردن امور از سوي دولت و مردم با روش انقلابي يا مسالمت آميز در چهارچوب اسلام صورت گيرد ، اصلاح طلبي نام دارد .پس از انبيا ، امامان بزرگوار شيعه سرآمد جريان اصول گرايي و اصلاح طلبي در تاريخ بوده اند و در اين ميان پرچم اصلاح طلبي  اصول گرايانه حسين ابن علي ( ع) براي هميشه بر فراز تاريخ در اهتزاز است .» ( ص 39 كتاب )
با مطالعه كتاب  « جريان شناسي سياسي ايران معاصر»به اين نتيجه مي توان رسيد كه بزرگ ترين و اصيل ترين جريان سياسي در كشور ما جريان اسلامي است .جريان اسلامي  جرياني است كه از نظر ايدئولوژيك ريشه در اسلام ناب محمدي يعني تشيع دارد كه پس از ورود به ايران ، روح تشنه اقشار مختلف جامعه را سيراب كرده است اين جريان كه جريان هميشگي تفكر سياسي در ايران بوده است در شرايط مختلف تجليات گوناگوني داشته است و جنبش هاي عظيم ضد استبدادي و ضد استعماري را سامان داده است رهبري جريان اسلامي در وهله نخست بر عهده معصومان ( ع) است و سپس در عصر غيبت كبري (عج) بر عهده فقهاي عادل مي باشد .هدف اين جريان حفظ، ترويج و حاكميت اسلام در ايران مي باشد .با شكست نهضت مشروطه و اختلاف در رهبري جريان اسلامي اين جريان تاحدود زيادي تضعيف شد اما به دليل اصالت و نفوذش در جامعه هم چنان از قدرت بالايي برخوردار بود .جريان اسلامي كه تا عصر مشروطه بيشتر با استبداد داخلي و استعمار خارجي درگير بود در اين برهه با جريان هاي سياسي –فكري  ديگري كه از دنياي غرب وارد شده بودند ، روبه رو شد . با به وجود آمدن استبداد كبير رضا خاني ، رهبران جريان اسلامي يعني مراجع بزرگي چون آيت الله شيخ عبد الكريم حائري (بنيان گذار حوزه علميه قم ) و آيت الله بروجردي سياست حفظ نهاد روحانيت و عمق بخشيدن به فعاليت هاي علمي را در پيش گرفتند .اين سياست تلاش رضا شاه را را كه مي خواست جريان اصيل اسلامي به رهبري روحانيت شيعه  را از ميان بردارد ، ناكام كرد و هم چنين زمينه را براي پرورش كادر رهبران انقلابي براي انقلاب اسلامي و نظام جمهوري اسلامي فراهم ساخت .جريان اسلامي به رهبري علماي بزرگي هم چون آيت الله شهيد مدرس ،‌ايت الله كاشاني ، شهيد نواب صفوي و مراجع عظام ادامه يافت تا سرانجام امام  خميني (ره) در سال 1341 در عصر محمد رضا پهلوي در راس آن قرار گرفت .جريان هاي سياسي ماركسيستي ، ملي گرايي ليبرال و التقاطي ناتواني خود را در مقابله با جريان سلطنت طلب حاكم به وضوح  نشان داده بودند در اين هنگام بود كه جريان اسلامي به رهبري امام خميني ( ره )مبارزه خود را با هدف سرنگوني نظام استبداد  شاهنشاهي ، كوتاه كردن دست دشمنان  استعمارگر  خارجي مانند آمريكا از ايران و حاكميت اسلام در كشور آغاز كرد .
در بخشي از كتاب آمده است :«جريان اسلامي با اعتقاد به خداي واحد ، مرجع اقتدار و قدرت در نظام هستي اعم از تكوين و تشريع را خداوند مي داند بر اين اساس حق حاكميت ، ولايت و اطاعت تنها از آن او و كساني است كه او اجازه داده است از اين منظر هر گونه شائبه امانيسم يا انسان محوري نفي مي شود در عين حال از جمله اصول جريان اسلامي مردم سالاري ديني است بر اين اساس مردم سالاري مطلق يا جمهوري مطلق به گونه اي است كه در ان مردم در مقابل اسلام بايستند مردود است البته حاكميت مردم در تعارض با حاكميت خداوند نيست و در عرض ان قرار ندارد . دين با مردم سالاري كاملا سازگار است . مردم از طريق شركت در انتخاب هاي گوناگون براساس ضوابط شرعي ، مسئولان نظام سياسي اعم از رهبر ، رئيس جمهور ، نمايندگان مجلس ، اعضاي شوراهاي شهر  و روستا  را به طور مستقيم  يا غير مستقيم بر مي گزينند . در واقع جريان اسلامي با تاكيد بر كرامت مردم و اعتبار والاي آراي مردمي براي آنها در همه مراحل استقرار نظام سياسي نقش قائل است .»