دیدبان: قرار گرفتن ایران در بین دو دریا در شمال و جنوب را می توان یکی از ابعاد اصلی اهمیت استراتژیک این منطقه از جنوب شرقی آسیا قلمداد کرد. دریای خزر به دلیل وسعت و کشورهای ذی نفع و وجود منابع گاز، و خلیج فارس و دریای عمان در جنوب نیز به دلیل وجود منابع سرشار نفت و قرار داشتن شاهراه انرژی جهان، تنگه ی هرمز، که یکی از 14 موقعیت استراتژیک دنیا محسوب می شود، و عبور بیشترین محموله ی انرژی جهان از طریق این منطقه، دارای اهمیت هستند.  در این میان آبهای جنوب کشور به دلیل دسترسی به آبهای آزاد، از اهمیت مضاعفی برخوردار است. این اهمیت زمانی هویدا می شود که بدانیم با وجود اینکه تنها 31% از مرزهای ایران اسلامی را مرز آبی تشکیل می دهد، اما با این حال، 93 % از صادرات و واردات کشور از طریق همین مرزهای آبی صورت می گیرد. از طرفی فروش نفت که  بخش اعظمی از بودجه ی سالانه ی کشور را تشکیل می دهد از همین مرزهای دریایی امکان می یابد. اما اهمیت این منطقه ی حساس تنها مربوط به مسایل کشور ایران و حتی کشورهای همسایه نمی باشد. اهمیت منطقه ی دریای جنوب و بویژه خلیج فارس به قدری است که حتی توجه بازیگران فرامنطقه ایی را از هزاران کیلومتر دورتر به سوی خود جلب می کند. این جلب توجه از زمانی شروع شد که روسیه ی تزاری برای رسیدن به منافع خود، نیاز به دسترسی به اقیانوس هند داشت و در این مسیر نقشه های شومی برای ایران تدارک دید. این توجه در طول تاریخ دلائل متعددی داشته است. از دلائل اقتصادی گرفته تا دلایل امنیتی و استراتژیک. اما آنچه به یکباره به اهمیت این منطقه  افزود، کشف منابع عظیم نفت و گاز در این منطقه بود. در این هنگام بود که بحث امنیت انرژی مطرح شده و دلیلی بر دلائل اهمیت این منطقه افزوده شد. تا جاییکه ایالات متحده آمریکا صراحتا در تئوری برژینسکی، منطقه ی خلیج فارس را بعد از خود آمریکا و اروپا به عنوان سومین خط دفاعی استراتژیک آمریکا معرفی کرد. امروزه نیز آمریکایی ها حضور نظامی خود در منطقه ی خلیج فارس را با عناوینی چون دفاع از امنیت انرژی و بحث حقوق بشر توجیه می کنند. این همه در حالی است که اهمیت این منطقه ابتدا متوجه کشورهای همسایه می باشد که هرگونه تغییر و دگرگونی در آن می تواند به طور مستقیم بر سیاست های داخلی و خارجی آنها تاثیرگذار باشد.

تهدیدات در قالبی  جدید 

چندی است پیشامدهای مختلفی از قبیل تشدید تحریم های ایران، مناقشات بین کشورهای همسایه خلیج فارس، وقوع انقلاب در برخی کشورهای حوزه جنوب غربی آسیا، شیوع تفکر تکفیری، پدیده ی شوم دزدی دریایی، رقابت جدی بر سر منافع مشترک و ایجاد تزاحم بین منافع خارجی برخی کشورهای منطقه و... بر اهمیت این منطقه ی استراتژیک افزوده است. این وقایع در حوزه ی امنیت نیز قابل بررسی است. چرا که مجموع این پیشامدها در چند سال اخیر به همراه فاکتورهای دیگری از برخی تنش ها و کنش ها در نظام بین المللی و تاثیرات آن سبب تغییر ماهیت تهدیدها به تهدیدات دریا پایه در این منطقه شده است.  در همین راستا کشورهایی که خواستار ایفای نقش در این منطقه هستند اعم از کشورهای همسایه یا کشورهای دیگر، مجبور به تقویت قدرت دریایی خویش یا محکوم به حذف از معادلات این  منطقه  هستند. طبق فرموده ی فرماندهی معظم کل قوا : " با توجه به مسایل کنونی جهان و وضعیت جغرافیای سیاسی امروز دنیا، باید هرچه می توانیم خود را در دریا و ساحل تقویت کنیم. "

از قدرت دریایی تا ناوگان نظامی

 مجموعه ی توانایی های یک ملت در استحصال منافع خویش از دریاها و اقیانوس ها یا بکار گیری مناطق دریایی برای فعالیت های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و نظامی در زمان صلح یا جنگ به منظور نیل به اهداف و مقاصد ملی را قدرت دریایی گویند.  قدرت دریایی با این تعریف فراگیر و عام دارای سه رکن اصلی است. 1- ناوگان نظامی  2- ناوگان تجاری  3-  صنایع دریایی و زیرساخت ها. با توجه به اهمیت حوزه ی امنیت، دفاع از آبهای کشوری با مختصات جمهوری اسلامی ایران، که در معرض تهدیدات منطقه ایی و فرامنطقه ایی مختلفی است، و همچنین با توجه به حضور پر تعداد ناوگان کشورهای غربی در منطقه، تقویت ناوگان نظامی یکی از اولویت های دستیابی به قدرت دریایی برای جمهوری اسلامی است.

"در شرایط کنونی و از جنبه نظامی که حاکم بر منطقه است، نیروی دریایی موقعیت حساس دفاعی مخصوص به خود را دارد، نیروی دریایی امروز موقعیت ویژه ای دارد ".

از کارکردهای ناوگان نظامی می توان به ارتقاء بازدارندگی و توسعه عمق دفاعی در آبهای آزاد و تامین امنیت خطوط مواصلاتی دریایی اشاره کرد که تمام این موارد می تواند نقش بسزایی در اتخاذ تصمیمات در حوزه ی سیاست داخلی و خارجی داشته باشد. بر همین اساس، فرماندهی معظم کل قوا در سال 88 و در  نگرشی کلان و راهبردی، بحث نیروی دریایی راهبردی را مطرح کردند.

"نیروی دریایی در بسیاری از نقاط عالم و در کشور ما  یک نیروی راهبردی است؛ به چشم یک نیروی راهبردی است؛ به چشم یک نیروی راهبردی باید نگریسته شود."

گام به گام تا تحقق امر فرمانده

در راستای فرمان مقام معظم رهبری و با توجه به لزوم تحول در نیروی دریایی، طرح هایی برای نیل به این مقصود در نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، تدارک دیده شد. این طرح ها را می توان به مثابه ی تکه های پازلی دانست در انتها طرح تحول نیروی دریایی را محقق خواهد کرد.

1-توسعه منطقه ماموریت در شمال اقیانوس هند، حضور در آبهای بین المللی با اعزام 23 ناوگروه عملیاتی سطحی و زیر سطحی به شمال اقیانوس هند، دریایی مدیترانه، دریایی سرخ، خلیج عدن، سواحل هندوستان و....

"حضور قدرتمندانه نیروهای دریایی در آب‌های آزاد نیز پیام‌آور عزت ملت‌ها است زیرا نشان می‌دهد ملت ایران در مواجهه با جبهه وسیع دشمنان، در غربت کامل ولی با اتکاء به خداوند متعال و اعتماد به نفس توانسته است خود را به این حد از توانایی و پیشرفت برساند..."

از جمله ی این حضورهای قدرتمندانه می توان به حضور ناوگروه های نیروی دریایی در خلیج عدن و مبارزه با دزدان دریایی اشاره کرد. در چند سال اخیر پدیده ی دزدی دریایی و جولان آنها در آبهای بین المللی به تهدیدی جدی برای امنیت مناطق دریایی تبدیل شده بود. نیروی دریایی جمهوری اسلامی ایران با اتخاذ تدابیری مناسب، با اعزام مستمر ناوگروه ها به منطقه، همراه با مقابله با تهدیدات، آموزش نیروها را نیز مد نظر دارد. تاکنون مقابله با دزدان دریایی در بیش از 100 حمله صورت گرفته است.  حضور نیروی دریایی در خلیج عدن را می توان ترکیبی از مثلث اقتدار، آموزش و مقابله با تهدیدات دانست.

2- بهینه سازی و نوسازی تجهیزات و ساخت تجهیزات جدید: از جمله ی این پیشرفت ها در ساخت و خودکفایی در رسیدن به فناوری های پیشرفته، می توان به ساخت و به آب انداختن ناوشکن جماران اشاره کرد. پروژه های شناورهای موشک انداز رده سینا، تولید موتور دریایی بومی بنیان 1 و بنیان 4، ساخت سامانه های کنترل آتش، سامانه اژدر ضد زیر دریایی یگان های شناور سطحی، ساخت انواع پمپ های حریق، ساخت قطعات حساس زیر دریایی کلاس طارق، تبدیل ژنراتورهای ساحلی به دریایی و استفاده از آن در شناورهای سطحی، ساخت شناورهای کلاس پیکان و موج، ساخت زیر دریایی های میدجت کلاس غدیر، تسلیح شناورهای لجستیکی به سامانه های موشک سطح به سطح دریاپایه، تسلیح شناورهای نداجا به سامانه ی موشک های سطح به هوا، ساخت هواناوهای یونس و... نیز از جمله ی فعالیت های نیروی دریایی در این زمینه بوده است.

3- تامین امنیت خطوط مواصلاتی کشور در آبهای دوردست با اسکورت بیش از 1400 فروند کشتی باری و نفتکش و....

4 - برنامه ریزی و اجرای رزمایش های مختلف در سطوح متفاوت: این برنامه را می توان یکی از مهم ترین برنامه های نیروی دریایی ارتش برشمرد. این رزمایش ها گاه به صورت رزمایش واحد های مختلف نیروی دریایی در آبهای داخلی بوده و گاه به صورت رزمایش مشترک با کشورهای دیگر در آبهای داخلی یا آبهای بین المللی به مرحله ی اجرا درآمده است. از جمله ی این رزمایش ها نیز می توان به چهار رزمایش مشترک با نیروی دریایی عمان در آبهای عمان، رزمایش مشترک با نیروی دریایی پاکستان در فروردین 93، تمرین مشترک نظامی با ناوگروه روسیه در مهرماه 93، رزمایش مشترک با 2 ناوشکن چین در حوزه ی فنی و امداد و نجات، برنامه ریزی برای رزمایش مشترک با نیروی دریایی سپاه پاسداران در نیمه ی دوم امسال و برنامه ریزی و اجرای رزمایش های ولایت هر ساله و در سطح شناورهای سطحی، زیرسطحی و پروازی در آبهای جمهوری اسلامی ایران اشاره کرد. این رزمایش ها برای رسیدن به اهدافی نظیر آمادگی روحی و جسمی نیروها، آمادگی فرماندهان برای هدایت و فرماندهی نیروهای تحت امر در شرایط بحران، استفاده مطلوب از تجهیزات و ادوات نظامی ، ایجاد نظم و انضباط بین نیروها ، تطبیق و اجرای آموخته های تئوری درمیدان نبرد و در نهایت تحقق کامل اصل آموزش در نیروی دریایی بر پایه رزمایش انجام شده است.

آخر سخن

با وجود تلاش های بی وقفه ی نیروی دریایی راهبردی، باید توجه داشت که تقویت ناوگان نظامی تنها تقویت یکی از سه شاخص اصلی قدرت دریایی است. به نظر دیدبان برای دستیابی به قدرت دریایی باید به دو اصل مهم دیگر که ناوگان تجاری و صنایع و زیرساخت ها بود نیز در جای خود توجه ویژه شود تا بتوان در راستای ایجاد قدرت دریایی قدم برداشت. این امر اهتمام و توجه ویژه مسئولین در دولت را می طلبد که با نگرش صحیح به مقوله ی دریا و اهمیت استراتژیک آن برای جمهوری اسلامی ایران، زمینه را برای هموار شدن پیشرفت در این مسیر، فراهم کنند.  

"امروز شرایط با گذشته بسیار متفاوت است و ساحل ممتد و طولانی این منطقه در اختیار دولتی مستقل و ملتی سرافراز و بیدار است که قدرت و اراده ملی خود را می‌شناسد و با اتکاء به خداوند، اراده خود را بر هر قدرت سیاسی و نظامی تحمیل و او را مجبور به عقب‌نشینی خواهد کرد. "

 منابع :

http://farsi.khamenei.ir/news-content?id=10639

http://farsi.khamenei.ir/news-content?id=16755

http://farsi.khamenei.ir/news-content?id=16762

http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=8906

حدیث پایداری – ویژه نامه راهیان نور – نیروی دریایی جمهوری اسلامی ایران – سال سوم – شماره 3 اسفند92

http://www.aja.ir/portal/Home/ShowPage.aspx?Object=Event&CategoryID=a8842dc4-d3a0-4a22-9543-0618e48e26eb&WebPartID=9a9a0301-8f7b-4078-834e-d23c758195de&ID=7d309d96-9b3f-4f0c-8770-c1af8d9b6803

http://www.aja.ir/portal/Home/ShowPage.aspx?Object=Event&CategoryID=a8842dc4-d3a0-4a22-9543-0618e48e26eb&WebPartID=9a9a0301-8f7b-4078-834e-d23c758195de&ID=8797459e-09f4-4126-b33b-796893bc6b6c

http://iranhdm.ir/index.aspx?fkeyid=&siteid=1&pageid=389&siteid=1

http://www.yjc.ir/fa/news/5010919/

http://www.irinn.ir/news/48133/

http://www.jamejamonline.ir/newspreview/1654477503968522396

http://www.jamnews.ir/detail/News/365462

http://www.isna.ir/fa/news/93011804942/%