دیدبان؛ در حالی فرانسه شاهد شکل‌گیری احزاب سیاسی در قرن بیستم بود که پیش از آن، جامعه مدنی در این کشور به وجود آمده بود. لذا سابقه‌ی نهادهای مدنی مانند انجمن‌ها، سازمان‌های مردم‌نهاد، روزنامه و سندیکاها بسیار بیشتر از احزاب سیاسی است؛ اما با فراهم شدن بسترهای قانونی و زمینه‌های اجتماعی و فرهنگی، همین نهادهای مدنی به‌عنوان هسته‌های اولیه به احزاب سیاسی تغییر شکل دادند. همان‌طور که نظام سیاسی فرانسه تحت تأثیر 5 جمهوری قرار گرفته است، احزاب سیاسی نیز از این وضعیت بی‌نصیب نمانده‌اند.
ژنرال دوگل، پس از جنگ جهانی دوم به فرانسه بازگشت و جمهوری چهارم را بر پایه احزاب سیاسی تشکیل داد؛ اما پس از تحولات داخلی، نگرش وی در مورد احزاب تغییر کرد. وی به این نتیجه رسید که جمهوری چهارم به دلیل قدرت بیش‌ازاندازه احزاب سیاسی ناکارآمد بوده و به همین دلیل به امید از بین بردن حکومت حزبی، جمهوری پنجم را تشکیل داد؛ اما این جمهوری نه‌تنها نتوانست احزاب سیاسی را از بین ببرد، بلکه در قانون اساسی، ماده‌ای به احزاب سیاسی اختصاص یافت و برای اولین بار پس از 50 سال فعالیت حزبی، احزاب سیاسی جایگاه قانونی یافتند و مورد تائید قانون اساسی قرار گرفتند. احزاب فرانسه به‌طور سنتی به سه طیف راست، چپ و میانه تقسیم می‌شوند. این تقسیم‌بندی مشابه سایر کشورهای غربی است. ازجمله احزاب مطرح در فرانسه می‌توان به حزب سوسیالیست، حزب جمهوری‌خواهان (اتحاد برای جنبش مردمی)، حزب جبهه ملی، حزب کمونیست و حزب اُن مارش اشاره کرد که در ادامه نویسنده به تبیین آن‌ها خواهد پرداخت:
حزب سوسیالیست
حزب سوسیالیست فرانسه در ۱۹۶۹ تأسیس شد. در حالی این حزب خود را دموکراتیک سوسیالیست تعریف می‌کند که بسیاری از صاحب‌نظران بر این عقیده هستند که در حال حاضر حزب، بیشتر حزبی سوسیالیستی است. این حزب از سال ۱۸۸۰ با نام‌های مختلفی وجود داشته است. بااین‌حال تا حدود یک قرن، هرگز محبوبیت پایداری نداشت. در ۱۹۸۱ فرانسوا میتران به رهبری حزب درآمد و این حزب، موفق شد تا هم ریاست‌جمهوری و هم بخش قابل‌توجهی از مجلس ملی را برای اولین بار در دست بگیرد. میتران ۱۴ سال رئیس‌جمهور فرانسه بود. نخست‌وزیران سوسیالیست در زمان ریاست‌جمهوری میتران شامل افراد زیر می‌شدند: پیر مائروی، لوران فابیوس، میشل روکار، ادیث کرسون و پیر برگووی.
در سال ۲۰۱۲ میلادی فرانسوا اولاند نامزد حزب سوسیالیست توانست در رقابتی نزدیک، نیکولا سارکوزی را شکست دهد و دومین رئیس‌جمهور سوسیالیست جمهوری پنجم فرانسه شود. این حزب تا سال ۲۰۱۷ میلادی، یکی از دو حزب اصلی فرانسه به شمار می‌رفت ولی در آوریل ۲۰۱۷ میلادی نامزد این حزب در انتخابات ریاست جمهوری شکست سنگینی خورد. چند ماه بعد، در ژوئن ۲۰۱۷ میلادی نیز، این حزب در انتخابات مجلس شکست سنگینی خورد و اکثر کرسی‌های خود در مجلس فرانسه را به احزاب رقیب واگذار کرد. این شکست‌های پیاپی سبب شد که از سال ۲۰۱۷ میلادی این حزب جایگاه خود را به‌عنوان یکی از دو حزب اصلی فرانسه از دست بدهد.
ازنظر سیاسی حزب سوسیالیست از سال ۲۰۰۲ به بعد دچار مشکلات داخلی بسیاری بوده است و نتوانسته جایگزین مناسبی در مقابل حزب جمهوری‌خواهان معرفی کند. مشکل دیگر این حزب، به وجود آمدن یک جنبش درون‌حزبی به نام حزب سوسیالیست جدید بود که توسط آرنو مونتبورگ رهبری می‌شد و برای حاکم کردن سیاست‌های «دست چپی» بر این حزب تلاش می‌کرد. رهبر و دبیر کل کنونی این حزب فرانسوا اولاند است.
در اواخر سال ۲۰۰۴ میلادی، اختلافات بر سر قانون اساسی، این حزب را با تنش‌های درون‌حزبی گوناگونی مواجه ساخت. در اول دسامبر ۲۰۰۴، ۵۹ درصد از اعضای حزب سوسیالیست به قانون اساسی اروپا رأی مثبت دادند؛ اما چند تن از مهم‌ترین رهبران این حزب، همچون لوران فابیوس، هانری امانوئلی و ژان لوک ملانشن از رأی‌دهندگان تقاضا کردند که رأی «نه» را به صندوق‌ها بریزند. نهایتاً در رفراندوم قانون اساسی اروپا که در ۲۹ می ۲۰۰۵ برگزار شد رأی «نه» پیروز شد.
علاوه بر این موارد، این حزب در انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۰۷ و انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۱۷ میلادی، برای معرفی یک نامزد واحد، درگیر اختلافات داخلی فراوانی شد؛ اما باوجوداین شرایط گمانه‌زنی‌ها حاکی از آن است که خانم ماری سگولن رویال کاندیدای ریاست جمهوری فرانسه در سال 2022 از حزب سوسیالیست خواهد بود. وی در انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۰۷ فرانسه نامزد حزب سوسیالیست بود و به همراه نیکلا سارکوزی به دور دوم راه یافت. ولی در پایان با کسب حدود ۴۷٪ آرا در مقابل ۵۳٪ (نیکولا سارکوزی) شکست خورد. او همسر فرانسوا اولاند است و در زمان ریاست جمهوری او مدتی وزیر محیط‌زیست و انرژی فرانسه بوده است.
اتحاد برای جنبش مردمی
اتحاد برای جنبش مردمی، یکی از دو حزب عمده در فرانسه با گرایش راست میانه است. این حزب با ادغام احزاب گوناگون راست‌گرا تحت رهبری رئیس‌جمهور ژاک شیراک در نوامبر ۲۰۰۲ میلادی تأسیس شد. این حزب از نوامبر ۲۰۰۲ تا ماه مه ۲۰۱۵ میلادی بزرگ‌ترین و اصلی‌ترین حزب در جناح راست فرانسه بود. در ۳۰ ماه مه سال ۲۰۱۵ میلادی، نام این حزب به حزب جمهوری‌خواهان تبدیل شد. در سال ۲۰۰۷ میلادی، نیکولا سارکوزی نامزد این حزب در انتخابات ریاست جمهوری فرانسه بود که در مقابل خانم سگولن رویال در مرحله دوم انتخابات به پیروزی دست‌یافت. درنتیجه نیکولا سارکوزی برای مدت پنج سال رئیس‌جمهور فرانسه شد. در سال ۲۰۱۲ میلادی نیز مجدداً نیکلا سارکوزی نامزد این حزب شد، ولی این بار در دور دوم انتخابات ریاست جمهوری فرانسه در مقابل فرانسوا اولاند شکست خورد. این حزب پس از کنگره حزبی سال ۲۰۱۲ دچار انشعاب درونی شد که منجر به استعفای رئیسش ژان فرانسوا کوپه شد. دبیر کل این حزب، از سال ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۲ نیکولا سارکوزی بود. از نوامبر سال ۲۰۱۶ دبیر کلی این حزب بر عهده برنارد اکویه گذاشته شد. این حزب در انتخابات ریاست جمهوری فرانسه در سال ۲۰۱۷ از نامزدی فرانسوا فیون حمایت کرد. برای انتخابات ریاست جمهوری سال 2022 نیز گفته می‌شود که فرانسوا فیون از شانس بیشتری نسبت به رقبای خود برای نامزد نهایی این حزب دارا است.
جبهه ملی
جبهه ملی در سال ۱۹۷۲ توسط ژان ماری لوپن به‌منظور متحد سازی جنبش‌های ملی‌گرای فرانسه تأسیس شد. هم‌اکنون دختر وی، مرین لوپن که نامزد این حزب در انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۱۲ و 2017 بود، رهبری جبهه ملی را بر عهده دارد. از زمان به دست‌گیری رهبری حزب توسط او، محبوبیت جبهه‌ی ملی رو به رشد بوده است. در انتخابات پارلمان اروپا در فرانسه، جبهه ملی با کسب ۲۵٪ آرا در جایگاه اولین حزب فرانسه قرار گرفت. از سال‌های ۲۰۰۲ تا ۲۰۰۶، جبهه ملی به‌عنوان سومین حزب بزرگ سیاسی فرانسه پس از اتحاد برای جنبش مردمی و حزب سوسیالیست مطرح شد. از دید بین‌المللی جبهه ملی عضو انجمن احزاب سیاسی ناسیونالیست اروپا (یورو نات) است.
گرچه این حزب خود را به‌عنوان یک سازمان ملی‌گرای راست توصیف می‌کند، اما ناظران در رسانه‌ها این حزب را «راست افراطی» می‌خوانند. از خط مشی‌های حزب می‌توان موارد زیر را نام برد: 1- بازگشت به ارزش‌های سنتی: تا دسترسی به سقط‌جنین سخت‌تر یا غیرقانونی شود؛ دادن حقوق به مادرانی که سرکار نمی‌روند؛ ترویج فرهنگ سنتی- بومی. 2- استقلال بیشتر از اتحادیه اروپا و دیگر سازمان‌های بین‌المللی. 3- برقراری تعرفه‌های گمرکی یا سایر اقدامات حمایتی در برابر واردات اجناس ارزان خارجی. 4- برقراری مجدد مجازات اعدام. 5- پایان مهاجرت‌های غیراروپایی و استقرار نظام تعیین تابعیت فرزند از والدین. 6- این حزب مخالف مهاجرت است، مخصوصاً مهاجرت مسلمانان از شمال و غرب آفریقا و خاورمیانه.
به‌احتمال‌زیاد خانم مرین لوپن نامزد این حزب برای شرکت در انتخابات ریاست جمهوری 2022 فرانسه خواهد بود. در انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۱۷ او با کسب ۲۱٫۳ درصد آرا در دور اول در جایگاه نخست قرار گرفت. در دور دوم او با کسب ۳۳٫۹ درصد آرا رقابت را به امانوئل مکرون واگذار کرد. در انتخابات پارلمانی فرانسه او موفق شد برای نخستین بار به مجمع ملی فرانسه راه یابد.
حزب اُون مارش
اُون مارش با مفهوم مترقی، پیشرو یا به‌پیش به معنی «ائتلاف برای بازسازی سیاست»، به‌عنوان یک حزب سیاسی سوسیال لیبرال در فرانسه است که در ۶ آوریل ۲۰۱۶ توسط امانوئل مکرون وزیر سابق اقتصاد و صنعت و رئیس‌جمهور منتخب کنونی فرانسه تأسیس شد. ازنظر ماکرون اُن مارش یک جنبش مترقی است. هرچند ماکرون از ۲۰۰۶ تا ۲۰۰۹ عضو حزب سوسیالیست و از ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۶ یک نماینده‌ی مستقل بود ولی حزب اُن مارش در تلاش برای رسیدن به فراتر از مرزهای سیاسی سنتی موجود و ایجاد یک سازمان فراگیر میان حزبی است، که مکرون آن را به‌عنوان یک سازمان مترقی واقع‌گرا از هر دو جناح راست و چپ توصیف کرده است.
اگرچه به‌احتمال‌زیاد مکرون نامزد این حزب برای انتخابات ریاست جمهوری 2022 خواهد بود، اما با توجه به کاهش محبوبیت او در سال‌های اخیر، برای موفقیت در انتخابات آینده رقابت سختی را با رقبای خود خواهد داشت.
.png){kind=logo}
حزب کمونیست
حزب کمونیست فرانسه بزرگ‌ترین حزب کمونیستی فرانسه و ازنظر تعداد اعضا یکی از بزرگ‌ترین احزاب سیاسی این کشور به شمار می‌آید. بااین‌حال نسبت به احزاب فوق‌الذکر اهمیت کمتری دارد. گرچه محبوبیت انتخاباتی این حزب از دهه ۸۰ به بعد بسیار افت کرده اما همچنان این حزب ازنظر تعداد اعضا دومین حزب بزرگ فرانسه است (تنها «اتحاد برای جنبش مردمی» است که اعضای بیشتری دارد). این حزب عضوی از «حزب چپ اروپا» است. فروپاشی اتحاد شوروی در ۱۹۹۱ به بحرانی درون حزب کمونیست فرانسه انجامید اما برخلاف سایر احزاب کمونیست اروپا این حزب نه خود را منحل کرد و نه اسم عوض کرد. در ۱۹۹۴ مارشه بازنشسته شد و روبر اوی سرکار آمد. روبر اوی سیاست «لا موتاسیون» (جهش) را در حزب در پیش گرفت. این سیاست شامل سازمان‌دهی دوباره ساختار حزب و دوری از اصول لنینیستی بود و قرار بود حزب را از انزوا درآورد و چپ‌گراهای مختلفی را به حزب جذب کند اما عملاً به بحران بیشتر درون حزب انجامید. با سرکار آمدن لیونل ژوسپن این حزب مجدداً از ۱۹۹۷ تا ۲۰۰۲ بعضی مقامات دولتی را بر عهده گرفت. حزب در این دوره نیز با اختلافات داخلی بسیاری مواجه بود و بسیاری از جناح‌های درونی آن با «لا موتاسیون» و سیاست همکاری با حزب سوسیالیست مخالف بودند. اوی در انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۰۲ تنها 4/3 درصد آرا را به دست آورد و در انتخابات مجلس ملی ۲۰۰۲ حزب کمونیست با 8/4 درصد آرا، ۲۱ کرسی به دست آورد (از مجموع ۵۶۷ کرسی).
درنتیجه اوی مجبور به استعفا شد و در ۲۰۰۲ ماری ژرژ بافه به رهبری حزب رسید. در دوره بافه حزب سیاست‌های جدیدی گرفت و از لا موتاسیون فاصله گرفت. پیروزی رأی «نه» در رفراندوم سال ۲۰۰۵ در مورد قانون اساسی اروپا بر موفقیت حزب افزود؛ زیرا این حزب در مبارزه برای رفراندوم مجدداً زنده شده بود و واحدهای حزبی با تبلیغ رأی «نه» فعالیت کرده بودند. در حال حاضر حزب کمونیست فرانسه در حومه پاریس، مناطق صنعتی اطراف لیل و مناطق جنوبی همچون مارسی محبوب است.
با عنایت به آنچه گفته شد، نباید این نکته را فراموش کرد که احزاب سیاسی فرانسه بسیار متأثر از نظام انتخاباتی این کشور هستند. رژیم انتخاباتی دومرحله‌ای تا حدود زیادی موجب شده تا از تعدد احزاب ریزودرشت در پارلمان فرانسه کاسته شود. احزاب کوچک‌تر در دوره اول انتخابات از گردونه رقابت خارج می‌شوند و به دور دوم نمی‌رسند. باوجوداین، تب‌وتاب و هیجانات سیاسی در فرانسه به حدی است که هر یک از احزاب حتی احزاب کوچک برای خود فضاهایی برای فعالیت می‌یابند.
نویسنده: مهدی متذکر؛ تحلیلگر مسائل سیاست خارجی