دیدبان: اولین بخش مناظرات انتخاباتی در حوزه اقتصاد دو روز پیش انجام شد. کارگروه آسیب شناسی مناظرات صدا و سیما که به همت پایگاه جریان شناسی دیدبان تشکیل شد، پس از ساعتها نقد و نظر و بررسی آنچه صداوسیما انجام داده بود نتایج کارشناسی خود را منتشر کرد.
مناظره اول صدا و سیما در هفت محور دارای ضعف جدی بود که به تفکیک بیان می شود:
1- محتوایی:
1-1: نقد سخنان کاندیداها باید توسط کارشناسان صورت می گرفت نه توسط سایر نامزدها
به نظر می رسید کاندیدایی که سخنان استدلالی ضعیف یا برنامه های ضعیفی داشت، ضعف وی به این روش پنهان می ماند چرا که سایر نامزدها سعی می کردند به جای نقد وی به برنامه های خود بپردازند و از این رهگذار مخاطب عام متوجه صحت و سقم گفته ها نمی شد.
1-2: فقدان تیم کارشناسی برای ارزیابی و امتیازدهی
عدم استفاده از تیم های مکمل شامل تیم کارشناسان و تیم مردمی برای امتیازدهی و ارزیابی سخنان نامزدها باعث افت تعهد نامزدها به پاسخ های جامع و صریح و همچنین باعث سردرگمی مخاطبان در میان انبوه صحبت های رد و بدل شده بود.
1-3: عدم کمک به مردم برای تشخیص نامزد دارای برنامه و اصلح
هدف برگزاری مناظرات مخصوصا در دوره فعلی کمک به مردم برای شنیدن سخنان همه و انتخاب اصلح است. گفتنی است روش فعلی به هیچ عنوان این هدف را برآورده نکرد بلکه باعث افزایش ابهام شد.
1-4: فقدان تحلیل ثانویه سخنان نامزدها
یکی از کارهای ابتدایی در امر رسانه، تحلیل ثانویه و دسته بندی محتوایی سخنان رد و بدل شده نامزدهاست. برای این منظور لازم بود که تیم محتوایی در اتاق رژی مستقر شده و از میان سخنان نامزدها، رویکردها و نکات را استخراج کرده و به روی آنتن بفرستند.
1-5: جای خالی نماهنگ های 20 ثانیه ای در بیان سوال و توضیح مشکلات جاری مردم که به سوال مربوطه برمی گردد
گفتنی است یکی از مشکلاتی که مخاطبان به آن اذعان داشتند یکنواختی و نبود میان برنامه های جذاب بود. بسیاری از مردم حتی در فهم سوالات ساده ای که پیچیده نوشته شده بود مشکل داشتند. به منظور حفظ ریتم جذاب برنامه جا داشت برای هر سوال نماهنگ های 20 ثانیه ای تولید شود که مجموعا 160 ثانیه بیشتر وقت نمی گرفت. این نماهنگ ها می توانست فاصله برخاستن نامزد از صندلی تا پشت میکروفون قرار گرفتن را که عملا قسمت سرد و بی برنامه رسانه ملی بود را نیز پوشش دهد. کلا صدا و سیما در این مناظره از هیچ پلی بک و میان برنامه ای استفاده نکرد که همین مسئله بر سردی اجرای مناظرات افزود.
1-6: سوالات بی ربط به بخش اقتصاد چگونه از لابلای هزاران نفر ساعت کار ِ کارشناسی شما عبور کرد؟!
یکی از سوالاتی که در حوزه محتوایی باید به آن اشاره کرد این است که چگونه سوال "نگاه و برنامه شما برای نظام تصمیم گیری در کشور و نهادهای نظارتی چیست؟" که قطعا در بخش سیاسی باید به آن اشاره می شد از دروازه بانی صداوسیما عبور کرده و در بخش اقتصادی قرار گرفته است؟ به عبارت بهتر این سوال یک هشتم وقت مناظره را گرفت در حالی که اقتصادی نبود. آیا اشتغال، حمایت از تولید، مشکلات کشاورزان و ... نمی توانست به عنوان مسائل اقتصادی اصلی در این بخش سوال شود؟
1-7: نگاه صفر و یکی (این یا آن؟) به مسائل نتیجه سطحی نگری است
در بخش دوم مناظره که سوالاتی مطرح شد تا اولویت سنجی نامزدها را مورد سنجش قرار دهد، نگاه غالب عبارت از نگاه صفر و یکی بود. در این نگاه امکان جمع بین دو یا بیشتر وجود ندارد و باید هر نامزد به یک جبهه گرایش داشته باشد. این نگاه سطحی نگرانه باعث می شود توانایی تحلیل از نامزدها گرفته شود و مشکلات عمومی را با رویکرد تقلیل گرایانه مورد بررسی قرار دهند.
1-8: اساتید و کارشناسانی را که حاضرند مسوولیت اجرای کنونی مناظره را بر عهده بگیرند معرفی کنید
چندین مرتبه از سوی مجری محترم مناظره عنوان شد که اساتید دانشگاه و کارشناسانی از داخل و خارج از سازمان طرف مشاوره قرار گرفتند تا شیوه کنونی اجرا و انجام شد. گفتنی است مشورتی که در حد انتقال حدی از دانش و تجربه بدون برعهده گرفتن مسوولیت باشد را نباید مشاوره نامید بلکه بیشتر گرفتن ژست مشارکت پذیری است. از سازمان صدا و سیما خواهشمندیم اسامی اساتید دانشگاه و کارشناسان درون و برون سازمانی را که مسوولیت اجرای نظراتشان را می پذیرند معرفی کنند. آیا این افراد در شورایی جمع شده بودند؟ آیا اصلا با هم نشستی داشتند؟ آیا حکم انتصاب به عنوان عضو شورا داشتند تا در قبال شورا پاسخگو باشند؟
1-9: مشخص نبودن تمایز دیدگاهها در موضوعات اساسی
یکی از کارهایی که لازم بود با تأکید مجری پیگیری شود تمایز دیدگاههای نامزدها در مورد مسائل اساسی کشور است به طوری که این کار انجام نشد و واقعا عموم مردم تفاوت رویکرد نامزد الف را نسبت به ب در خصوص مهار بیکاری، اشتغال زایی، مسکن مهر، یارانه و ... نمی دانند.
2- چینشی
2-1: نوع چینش میز مجری و نامزدها دور هم بودنی بود تا بر مبنای مطالبه گری و پاسخگویی
چینش به علت اینکه مبنای گردش اطلاعات و رخ به رخ شدن کاندیداهاست بسیار با اهمیت می باشد. سیستمی که صدا و سیما برای چینش به کار برد خطی بود. در سیستم خطی هیچ یک از کاندیداها نگاه جامعی نسبت به اطرافیان خود ندارد و فقط افراد کنار خود را می بینند. از سوی دیگر نقش مجری به عنوان طرح کننده سوال و مطالبه گر، حاشیه ای می باشد. در شیوه خطی، علاوه بر اینکه کاندیداها، رقبای خود را نمی بینند عیب دیگری نیز وجود دارد. افراد برای پاسخ به مجری باید به وی نگاه کننند که در گوشه کادر قرار گرفته است. همین مسئله باعث می شود نگاه افراد به دوربین و مخاطب نباشد و ارتباط لازم با بینندگان برقرار نشود.
تفاوت چینش خطی با چینش مدور و نقش محوری یا حاشیه ای مجری
2-2: فقدان نقش مردم در محل اجرا
یکی از نکات بسیار مهم در اجرای مناظرات نامزدهای ریاست جمهوری که حتی در کشورهای نه چندان توسعه یافته نیز به کار می رود، حضور مردم در صحنه اجراست. این مسئله به معنای دخالت در اجرا یا حمایت له یا علیه نامزد خاصی نیست بلکه این افراد با رعایت چارچوب های برنامه سازی در صحنه حاضر می شوند. این مسئله به یک نوع محرم دانستن مردم و بخشیدن جایگاه و نقش خاص به آنان است. حتی همین افراد می توانند با دستگاه های نظرسنجی که در اختیار آنان قرار می گیرد نظر شخصی خود را به پاسخ کاندیداها نیز بدهند.
مناظره هشت نفره در کنیا 2013 و جایگاه مجری و مردم در مناظرات
مناظره جمهوری خواهان برای انتخابات 2012 ایالات متحده
2-3: حضور تنهای نامزد انتخابات فردگرایی را تقویت می کند
گفتنی است حضور یک نفر به عنوان نامزد انتخابات در مناظره گرچه لازم و ضروری است اما برای تأکید بر نقش گروهی و تیمی حتی اگر به صورت نمادی هم شده است باید فضا را برای حضور برخی مشاورین نامزدها فراهم کرد. بدین صورت هر نامزد که در پشت تریبون قرار گرفته است در بک گراند خود از دو پشتیبان و همراه بهره می برد. این نمونه را در گفت و گوهای هسته ای به کرات دیده ایم.
همراهان و مشاورین کاندیداها در بیرون از استودیو جا داده شده اند
3- نظارتی
3-1: فقدان سیستم مشخص برای الزام کاندیداها به جوابگویی در حوزه سوال
چنانکه مخاطبان در رسانه ملی مشاهده کردند عارف در زمانی که به او اختصاص داده شده بود ابتدا از سوال خود طفره رفت و کوچکترین تذکری از طرف مجری به وی نشد. با توجه به اینکه در ادامه مناظرات سیاسی نیز وجود دارد به نظر می رسد که این باز بودن میدان برای نامزدها می تواند مخاطره انگیز و تضییع کننده حقوق ملت باشد.
3-2: وجود ناظر یا فردی به عنوان بپای مجری!
کسی که به عنوان ناظر در کنار مجری برنامه قرار گرفته بود جز آنکه زیر چشمی به برگه های اسامی که مجری به عنوان قرعه بر می داشت نگاه کند کار دیگری انجام نمی داد. اگر قرعه ها قبلا با حضور ناظر برداشته می شد عملا حضور وی دیگر لزومی نداشت.
3-3: مجری کرنومتر به دست! با وجود ساعت شمار
صدای بوق کرنومتر در لحظاتی از مناظره به گوش می رسید
4- هماهنگی
4-1: عدم هماهنگی با کمیسیون تبلیغات انتخابات
رمضان شجاعی کیاسری، نماینده شورای نظارت کمیسیون تبلیغات انتخاباتی، دیروز ۱۱ خردادماه، با اظهار این که «یک ساعت قبل از آغاز برنامه» از شیوه مناظره‌ها آگاه شده است، گفت: «این در حالی است که مکررا درخواست کرده بودیم که به ما شیوه برگزاری را اعلام کنند. حتی اسامی مجری‌ها را هم به ما نگفتند و ما از طریق پیامک متوجه شدیم.» به نظر می رسد که این هماهنگی می توانست جلوی بروز مشکل در اجرا را با تبادل آرا بگیرد.
4-2: عدم هماهنگی با نامزدها یا نمایندگان آنها
حسن روحانی اولین کسی بود که صراحتا از بی اطلاعی خود و نماینده اش از شیوه اجرای مناظره سخن گفت. وی که در بخش دوم مناظره و روی آنتن به این انتقاد پرداخت، باعث شد عارف و رضایی نیز صراحتا از نوع مناظره لب به انتقاد بگشایند.
4-3: آگاه نبودن نامزدها در نگاه به دوربین (مقابل) یا مجری (سمت راست)
شاهد بودیم که پیش از مناظره در مورد نگاه نامزدها به دوربین هیچ هماهنگی صورت نگرفته بود. کار بدان جا رسید که حتی قالیباف زمانی که در جایگاه قرار گرفت به چپ، مقابل و راست خود نگاه انداخت تا دوربینی را که تصویر وی را منتشر می کند پیدا کند. اغلب کاندیداها نگاه به مجری را ساده تر یافتند. همین مسئله باعث شد که در بخش انتهایی، یکی از تصویربرداران به پشت میز مجری برود تا از روبرو نگاه کاندیداها را ضبط نماید. این مسئله در سخنرانی آخرین نامزد یعنی ولایتی انجام شد.
4-4: فقدان مکانیزم ارتباطی ناظر با مجری
ناظر مناظره نکاتی را که مهم می دید به روی برگه ای می نوشت و مقابل چشمان مجری می آورد تا وی ببیند. گویا هیچ مکانیزم ارتباطی بین این دو تعریف نشده بود.
4-5: فقدان مکانیزم ارتباطی مشاوران نامزدها با وی
در حالی که مشاوران نامزدها سعی می کنند به کوچکترین نکات توجه کنند تا بهترین نتیجه را عاید شوند اما هیچ مکانیزمی بین آنها و نامزدها تعریف نشده بود. تبلت محمد باقر قالیباف امکان ارتباط او را با مشاورینش فراهم آورده بود. این مسئله باعث شد که سایر نامزدها معترض شوند که چرا پیشاپیش این امکان برای آنها مطرح نشده بود که آنها نیز بتوانند از مشورت یارانشان بهره مند شوند. به هر حال این مسئله نشان از زیرکی یک کاندیدا و بهره گیری او از این فرصت دارد.
4-6: هماهنگی قبلی با کاندیداها و قرعه کشی پیش از جلسه
هماهنگی قبلی با کاندیداها و برداشتن قرعه برای 64 بار می توانست ترتیب 8 نامزد برای صحبت ایستاده و 7 نامزد برای نقد سوال دیگر کاندیداها را مشخص کند. دیگر لازم نبود دو گلدان شیشه ای که دست مجری به زحمت داخلش می شد را روی میز تعبیه کرد.
5- جذابیت برای مخاطب
5-1: زنده بودن برنامه جلوی همه تدابیر اصلاحی را گرفت
در صورتی که همه موارد مو به مو رعایت شده و برنامه ریزی جامعی صورت گرفته باشد می توان پخش زنده را توصیه کرد اما زمانی که ضعف های ساختاری و شکلی بسیاری در برنامه وجود داشت بد نبود که مدیران رسانه ملی تصمیم می گرفتند مناظره را ضبط و سپس پخش کنند. گرچه ترس از سانسور مطالب نامزدها می توانست آنان را تنها ناراضی این حالت کند ولی قطعا مدیران رسانه و مردم شاهد نتیجه ی بهتری بودند.
5-2: فقدان استفاده از ظرفیت موسیقی جذاب و آوایی در حین برنامه
5-3: دو قسمتی کردن مناظره اشتباه فاحش بود
از آنجا که مخاطبان آستانه تحمل مشخصی دارند پس از یک ماراتن 3 ساعته به نظر می رسید همه چیز تمام شده باشد و دلیل اصرار بر دو بخش کردن برنامه مشخص نیست.
5-4: افتادن نبض مناظره پس از دور اول سخنان کاندیداها
از آنجا که پس از لو رفتن سناریوی مناظره، مخاطبان صحبت های خسته کننده و صرفا محتوایی را شاهد بودند پس از اتمام دور اول، نبض برنامه افتاد و بسیاری از ادامه مشاهده برنامه منصرف شدند.
5-5: فقدان وله های جذاب
وله های 10 ثانیه موشن گرافیک با می توانست حال و هوای مناظره را عوض کرده و باعث شور و نشاط بیشتر شود.
5-6: در نظر نگرفتن آستانه تحمل مخاطبان
اصولا برگزاری برنامه بالای 90 دقیقه با افت توجه مخاطب مواجه می شود. برگزاری 165 دقیقه مناظره در راند اول و مجموعا بالای 200 دقیقه مناظره دور از الگوهای رسانه ای است.
5.7: رنگ آبی رنگ که سرد و آرام کننده بود و تناسبی با مناظره نداشت
دکور بیشتر مناظرات با رنگ های گرم آراسته می شود تا بتواند گرما را به میان نامزدها بیاورد و آنان و مخاطبانشان را ترغیب به مناظره جدی کند.
5-8: احتیاط کاندیداها در تقابل با همدیگر
جدا از اخلاق مداری و رعایت چارچوب های اخلاقی یکی از مسائلی که باعث شد کاندیداها محتاط باشند عواقب مناظرات سال 88 بود. این مسئله دست مدیران رسانه ای را برای برگزاری مناظره داغ بست.
6- دکور
6-1: ایده طراحی دکور: ملت بر امواج متلاطم و نامزدها بر کرانه ساحل!
با نگاهی به طرح دکور می توان فهمید اساس این طراحی بر مبنای طراحی موج گونه است. سوالات که مشکلات اساسی مردم ایران است بر روی تلاطم آب تصویر می شود. از سوی دیگر اگر از نمای بالا به چینش نگاه کنیم می بینیم نامزدهای انتخابات جدا از دریا و امواج مشکلات و در کرانه ساحل ترسیم شده اند.
6-2: ساعت شمار انگلیسی و زرد رنگ
6-3: آشفتگی وسائل روی میز
وجود جاخودکاری با خودکارهای قرمز، آبی، سیاه و سبز! یکی از شگفتی هایی بود که جلوی نامزدها قرار گرفت. از سوی دیگر قرار گرفتن تابلو اسم نامزد، لیوان و بطری آب باعث می شد که حرکات دست نامزدها به عنوان یک عضو مهم ارتباطی ماسکه (پنهان) شود.
6-4: غالب بودن رنگ سفید و ضد نور شدن سوژه های اصلی در روی استیج
یکی از اصطلاحات نورپردازی، ضد نور است. زمانی که منبع نور و یا رفلکس (بازتاب) منبع نور باعث می شود سوژه اصلی کمتر مورد توجه قرار بگیرد. با توجه به اینکه پرژکتورهای سقفی بر روی صفحه سفید رنگ نور شدید منتشر می کردند عملا دوربین های تلویزیونی مخصوصا در نماهای باز با مشکل ضد نور مواجه بودند.
6-5: پنهان شدن نامزدها در بزرگی اجزای دکور
سوژه اصلی در مناظرات، مناظره کنندگان هستند. اصولا تریبون های بزرگ و سفیدرنگ باعث می شد اصولا عظمت دکور بیش از عظمت نامزدها به چشم بینندگان برسد!
6-6: عدم استفاده از عناصر مربوط به فرهنگ ایرانی اسلامی در طراحی دکور
اصولا اگر تصویر کوه البرز و آیه قرآن از بک گراند دکور حذف می شد و به جای آن پرچم یک کشور دیگر نقش می بست و برای مردم آن کشور برنامه پخش می شد هیچ تناقضی در کار نبود. نوع طراحی به نحوی بود که مانند همان عکس مسکن مهر که در مناظره دوم پخش شد واقعا تناسب فرهنگ ایرانی اسلامی با طراحی دکورها مشخص نبود.
6-7: نام کاندیداها بر روی تابلو شیشه ای هم دیده نمی شد و هم در انعکاس نور پرژکتور قرار می گرفت
آیا بهتر نبود برای نام کاندیداها از زیرنویس های متحرک (فلش و موشن گرافیک) بهره گرفته می شد؟
7- تصویر و صدا
7-1: قاب بندی های نامناست
در قاب هایی که گرفته می شد زاویه نگاه نامزدها رعایت نمی شد. حتی در بعضی از قاب ها شاهد حضور نامزد انتخابات با سه بطری آب بودیم که بر آشفتگی تصاویر می افزود.
7-2: زیبایی شناسی لازم در دو میکروفون با بازوی بلند رعایت نشده بود.
7-3: پایه کوتاه تریبون برای یادداشت نامزدها
حداد عادل در حال نوشتن مطالب سایر نامزدهاست
7-4: شات دو نفره از نامزدها برای نشان دادن تقابل
در مناظرات معمول دنیا زمانی که یک نامزد، فرد مقابل را خطاب قرار داده و انتقاد صریح به او می کند سعی می شود با نشان دادن گوینده و شنونده، عکس العمل های چهره افراد ترسیم شود.
زبان بدن (Body language) در شات های دو نفره بسیار جذاب است
صدا و سیما به عنوان نهاد سرمایه ای نظام به شمار می آید. تضعیف این نهاد به صورت مستقیم و غیر مستقیم نه تنها روا نیست بلکه همگان باید در مسیر بالندگی و تقویت آن حرکت کنند. قطعا طراحی و تولید برنامه های سیاسی در صدا و سیما روال پیچیده و سختی را طی می کند که بسیاری از معایب آن در این مسیر مرتفع می گردد. پایگاه جریان شناسی دیدبان در این مطلب سعی داشت صرفا نگاهی به معایب مناظره اول صدا و سیما بیندازد که بتواند کمک کار مدیران آن سازمان برای برگزاری با شکوه این رویداد مهم باشد. قطعا مزایا و داشته های مناظره اول از ضعف های آن بیشتر و والاتر بوده است اما سعی کارگروه آسیب شناسی مناظرات دیدبان بر رفع سریع آن در مناظره دوم بود لذا تلاش کرد با نگاهی موشکافانه به کلیت آن نگاهی بیندازد.
همچنین جدای از نکاتی که به عنوان نقص عنوان شد پیشنهاد می گردد مانند بسیاری از کشورهای جهان، پیش از آغاز مناظره، افراد به احترام کشور و مردمی که می خواهند از آن محافظت نموده و مایه ی پیشرفت آن باشند سرود ملی را زمزمه کنند.
شما نیز می توانید در ذیل این مطلب نظرات تکمیلی خود را اضافه کنید.