دیدبان: بزرگان انقلاب و شخصیت های برجسته ای که در راه اهداف انقلاب تلاش می کنند سرمایه هایی هستند که باید از آنها و جایگاهشان محافظت کرد و نباید برای هزینه های زودگذر و زودبازده چنین سرمایه هایی را از دست داد. البته این بدان معنی نیست که چنین بزرگانی مطابق صلاحدید خود فعالیت سیاسی نداشته باشند، بلکه به این معنی است که هر چند توصیه های این بزرگان ممکن است در مواردی برای همگان حجیت نداشته باشد اما باید قدر این سرمایه های کلان دانسته شود.

حضرت آیت الله مصباح یزدی از بزرگان و موثران جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و از شخصیت های برجسته علمی و فرهنگی معاصر کشور هستند. حضور پررنگ سیاسی و اجتماعی ایشان نتوانسته است بر ابعاد علمی، فلسفی و حوزوی این عالم فرزانه اثر بگذارد و همگان معترف به شخصیت برجسته این عالم بزرگوارند. هر چند این عالم بزرگ شناخته شده تر از آن است که نیازمند معرفی در یک مجال کوتاه مانند این باشد، اما برخی حواشی کنونی و تحولات سیاسی زودگذر باعث شده است که یکبار دیگر لازم باشد تا نگاهی به جایگاه این عالم فرزانه داشته باشیم.

تاریخچه مختصری از زندگی

آیت الله محمد تقى مصباح يزدى در سال 1313 هجرى شمسى در شهر كويرى يزد ديده به جهان گشود. وى تحصيلات مقدماتى حوزوى را در يزد به پايان رساند و براى تحصيلات تكميلى علوم اسلامى عازم نجف شد; ولى به علت مشكلات فراوان مالى، بعد از يكسال براى ادامه تحصيل به قم هجرت كرد. از سال 1331 تا سال 1339 ه.ش در دروس امام راحل(قدس سره) شركت و در همين زمان، در درس تفسير قرآن، شفاى ابن سينا و اسفار ملاصدرا از وجود علامه طباطبايى(رحمه الله)كسب فيض كرد. وى حدود پانزده سال در درس فقه آيت الله بهجت مدظلّه العالى شركت داشت. بعد از آن كه دوره درسى ايشان با حضرت امام به علت تبعيد حضرت امام قطع شد، معظّم له به تحقيق در مباحث اجتماعى اسلام، از جمله بحث جهاد، قضا و حكومت اسلامى، پرداخت. وى در مقابله با رژيم معدوم پهلوى نيز حضورى فعّال داشت كه از آن جمله، همكارى با شهيد دكتر بهشتى، شهيد باهنر و آیت الله هاشمي رفسنجانى است و در اين بين، در انتشار دو نشريه با نام هاى "بعثت" و "انتقام" نقش داشت كه تمام امور انتشاراتى اثر دوم نيز به عهده ایشان بود. سپس در اداره، مدرسه حقّانى به همراه آيت الله جنتى، شهيد بهشتى و شهيد قدوسى فعّاليّت داشت و حدود ده سال در آن مكان به تدريس فلسفه و علوم قرآنى پرداخت. از آن پس، قبل و بعد از انقلاب شكوه مند اسلامى با حمايت و ترغيب امام خمينى (قدس سره)، چندين دانشگاه، مدرسه و مؤسّسه را راه اندازى كرد كه از مهم ترين آنها مى توان از بخش آموزش در مؤسّسه در راه حق، دفتر همكارى حوزه و دانشگاه و بنياد فرهنگى باقرالعلوم نام برد. ايشان هم اكنون رياست مؤسّسه آموزشى و پژوهشى امام خمينى(رحمه الله) را برعهده دارند. و در سال 1369 به عنوان نماينده مجلس خبرگان از استان خوزستان و پس از آن از تهران به نمايندگى مجلس خبرگان برگزيده شده است. ايشان داراى تأليفات و آثار متعددى در زمينه هاى فلسفه اسلامى، الهيّات، اخلاق و عقايد مى باشد.[1]

سوابق تحصیلی

دوران تحصیل آیت الله مصباح یزدی دورانی پر از افتخارات و تلاش های ارزشمند از سوی ایشان بوده است. ایشان در دوران طلبگی با سخت کوشی و فقر به ادامه تحصیل پرداخته اند و در راه آموختن علوم دینی و رسیدن به مدارج بالای علمی کوشش های فراوانی داشته اند. ایشان به عنوان یک نمونه از مشكلات خود در آن دوران بیان می دارند:

«...نهايت كمكى كه خانواده ام مى توانستند به من بكنند ماهيانه حدود بيست تومان بود، كه آن هم مرتب نمى رسيد، و گاه مى شد كه حتى يك لقمه نان براى شب نداشتيم. طورى برنامه ريزى كرده بوديم كه روزى 6 تا 7 قران بيشتر خرجمان نشود، و اين، تنها پولِ يك نان سنگك و يك سير پنير مى شد. بعضى وقت ها هم نصف نان سنگك مى خريديم و براى شب هم بعد از نماز سى شاهى مى داديم و از خشكه پزى كنار درب فيضيه يك نان كسمه كوچك مى گرفتيم و اين شام ما بود... . يك روز پولمان كاملا تمام شده بود و من تصميم گرفتم پولى قرض كنم. در خلوت با خدا نجوا كردم كه «خدايا مى خواهم براى رضاى تو و براى اعتلاى دين تو درس بخوانم! خودت مى دانى كه توقع زيادى هم ندارم! هرگونه كه خودت صلاح مى دانى وسيله اى فراهم كن كه من مقدارى پول از كسى قرض كنم يا بگيرم! مى دانى كه من آدمى نيستم كه بتوانم پيش كسى بروم و تقاضاى حاجت كنم. خودت برسان! اگر هم صلاح نمى دانى، توفيق بده تا بتوانم صبر كنم. [گذشت] تا اينكه عصر يك روز، كه ظهرش ناهار حسابى نخورده بودم، داشتم در حياط مدرسه فيضيه قدم مى زدم كه شنيدم پستچى از طلبه ها سراغ محمدتقى يزدى را مى گيرد. جلو رفتم و با ناباورى از اينكه كسى برايم نامه بفرستد، نامه را گرفتم. از يكى از علماى يزد بود كه آن وقت ها ارتباطى با ايشان نداشتم. ايشان يك حواله بيست تومانى براى من فرستاده بودند، كه بعد از چند ماه سفره مان رونق گرفت...»[2]

دستاوردهای علمی

دستاوردهای علمی چنین عالم بزرگی را نمی توان در این مجال ضیق و اندک معرفی کرد. اما نگاهی به فهرست وسیع آثار قلم و بیان این استاد فرزانه حاکی از تبحر علمی ایشان در عرصه های مختلف علمی است به حدی که گاه ایشان را با عنوان علامه مصباح معرفی می کنند.

برای مشاهده فهرستی تفصیلی از آثار ایشان می توان به سایت اطلاع رسانی آثار آیت الله مصباح یزدی مراجعه کرد.

ویژگی های برجسته اخلاقی و شخصیتی

یکی از ابعاد کمتر شناخته شده حضرت آیت الله مصباح یزدی ویژگی های خاص اخلاقی ایشان است. آیت الله مصباح یزدی را میتوان از اساتید برجسته اخلاق نظری و عملی در دوران معاصر دانست. علاوه بر شاگردی ایشان نزد حضتر آیت الله بهجت و استفاده های معنوی فراوانی که ایشان از حضرت علامه طباطبایی نموده اند؛ می توان مدعی شد که درس اخلاق ایشان یکی از درس های اخلاق برجسته در کشور است. علاوه بر این شخص ایشان نیز از فروتنی و خضوعی مثال زدنی برخودارند که برای کسانی که از دور با شخصیت ایشان آشنا هستند قابل تصور نیست.

صرفا به عنوان یک مثال در این زمینه می توان به مصاحبه ایشان در جمع مسوولان همایش روز جهانی فلسفه اشاره کرد که ایشان در مورد حضرت آیت الله جوادی آملی چنین بیان می دارند:

«اگر ما اينجا براي چند طلبه بحث فلسفي مطرح مي‌كنيم، معنايش اين نيست كه نام بنده در كنار حضرت آيت الله جوادي آملي برده شود؛ من اين را واقعاً از ته دل مي‌گويم و ايشان از مفاخر عالم اسلام مي‌دانم و مفتخرم كه دست ايشان را ببوسم. به‌طور معمول هروقت خدمت ايشان شرفياب مي‌شوم، سعي مي‌كنم اين كار را انجام بدهم. حق اين كار واقعاً بوسيله ايشان انجام مي‌شود و خوب است كه ايشان به دنيا هم شناسانده شود؛ ايشان واقعاً مجاهدت نمودند و عمر شريف خود را وقف فلسفه كردند. البته منحصراً نه در تفسير كار مرحوم آقاي طباطبايي را ادامه دادند و با امكاناتي كه حالا فراهم است به بهترين نحو همچنان ادامه مي‌دهند و اين باقيات صالحاتي است كه قرن‌ها دوام خواهد يافت واين افتخار نصيب ايشان مي‌شود كه يك دوره كامل تفسير را با اين عظمت، با اين وسعت و با اين شكوه بيان كنند و خوشبختانه هم‌زمان يا با اندكي تأخير در رسانه‌ها پخش شود مردم استفاده كنند علما استفاده كنند. بنده از ته دل خيلي خوشحال هستم و دعا مي‌كنم كه خدا توفيقات ايشان را زياد كند و اين كار را به نحو نيكو به پايان برسانند. افزون بر فعاليت‌هاي ديگري كه در زمينه فلسفه، فقه، اصول و ساير علوم دارند. تنها چيزي كه مي‌تواند مجوز اين باشد كه مثلاً بنده هم در اين محفل شركت بكنم اين است كه قدر بزرگان شناخته شود از باب تعرف الاشياء با ضدادها معلوم مي‌شود كه واقعاً آقاي جوادي يعني چي.»[3]

این در حالی است که به اذعان بسیاری از علمای کارشناس در این زمینه حضرت آیت الله مصباح از بزرگان فلسفه معاصر و از نوادر موجود در این زمینه هستند. اما میزان خضوع و فروتنی ایشان و نحوه بیان ایشان در مورد عالم بزرگورای مانند آیت الله جوادی آملی حاکی از روح بزرگوار و منش عارفانه و عالمانه ایشان است.

در کنار این منش عارفانه و عالمانه ایشان از چراغ های فروزان اخلاق در کشور و از مصابیح هدایت هستند که امید است حوزویان و عموم جامعه ما از این بعد از شخصیت این عالم فرزانه نیز بهره مند شوند.

سوابق انقلابی

در سوابق انقلابی نیز حضرت آیت الله مصباح را باید از یاران نزدیک انقلاب دانست و از کسانی که در عمر شریف خویش در مقاطع مختلف در جهت خدمت به انقلاب اسلامی به میدان آمده اند و با اخلاص در جهت کمک به انقلاب تلاش کرده اند. عملکرد و سوابق آیت الله مصباح (فارغ از نوع جهت گیری های سیاسی ایشان) حاکی از آن است که آنچه برای این عالم بزرگوار ملاک اصلی و اساسی است مساله تکلیف شرعی و ادای این تکلیف است.

آشنایی حضرت آیت الله مصباح با امام خمینی رحمت الله علیه به اولین ایام طلبگی ایشان و ورودشان به قم باز می گردد. به عبارت بهتر خورشید وجود امام در همان اوایل طلبگی آیت الله مصباح ایشان را به خود جذب کرد و از او یکی از یاران صدیق و همراهان انقلاب ساخت.

آیت الله یزدی از شخصیت هایی هستند که در کنار دیگر یاران انقلاب در دهه چهل در شکل گیری جریان مبارزات روحانیت دخیل بوده اند. اسناد مبارزاتی آیت الله مصباح یزدی در ساواک حاکی از آن است که ایشان در آن دوران اقداماتی خطیر و موثر انجام داده اند که برخی از این اسناد دراین لینک قابل مشاهده است.

در دوران بیش از سه دهه پس از انقلاب نیز حضرت آیت الله مصباح در مقاطع مختلفی برای کمک به انقلاب اسلامی به میدان آمده اند که یکی از بارزترین این مقاطع در دوران هجمه برخی از اصلاح طلبان به ارزش های انقلاب اسلامی بود که ایشان آبروی حوزوی و علمی خویش را مخلصانه به میدان دفاع از انقلاب آوردند و تا جایی پیش رفتند که در دفاع از اسلام و انقلاب، دشمنان کشور به ایشان انواع اهانت ها را روا داشتند ولی ایشان دست از ادای تکلیف بر نداشتند و به راه خویش ادامه دادند که حدی که در سال 1378 رهبر معظم انقلاب در دفاع از این شخصیت برجسته در برابر هجمه های فراوانی صورت گرفته بیان می دارند:

«بنده نزديك به چهل سال است كه جناب آقاى مصباح را مى شناسم و به ايشان به عنوان يك فقيه، فيلسوف، متفكر و صاحبنظر در مسايل اساسى اسلام ارادت قلبى دارم. اگر خداى متعال به نسل كنونى ما، اين توفيق را نداد كه از شخصيتهايى مانند علامه طباطبايى و شهيد مطهرى استفاده كند، اما به لطف خدا اين شخصيت عزيز و عظيم القدر، خلاء آن عزيزان را در زمان ما پر مى كند.» (ديدار دانشجويان شركت‏ كننده در اردوى آموزشى-پرورشى بسيج دانشجويى ، ۱۳۷۸/۰۶/۱۳)[4]

در نهایت در معرفی تفصیلی تر این شخصیت برجسته تاریخ معاصر می توان به کتاب «گفتمان مصباح» به عنوان یکی از آثار موثر در این زمینه اشاره کرد. (کتاب مذکور از این طریق قابل دسترسی است.)

و اما امروز و فردا

حضور کنونی حضرت آیت الله مصباح یزدی را نیز باید در همین راستا تلقی کرد و آن را متفاوت از صرفا یک جبهه یا جریان سیاسی خاص دید و آن را به یک کاندیدای خاص انتخاباتی و یا یک بهره سیاسی کوتاه مدت محدود کرد. آیت الله مصباح یزدی از ذخیره های انقلاب هستند و از شخصیت های فرهنگی و سیاسی ای که باید برای انقلاب به عنوان یک پشتوانه حفظ شود و نباید اجازه داد که این سرمایه عظیم برای اهداف زودگذر و کوتاه مدت هزینه شود. به عبارت بهتر بزرگان انقلاب و شخصیت های برجسته ای که در راه اهداف انقلاب تلاش می کنند سرمایه هایی هستند که باید از آنها و جایگاهشان محافظت کرد و نباید برای هزینه های زودگذر و زودبازده چنین سرمایه هایی را از دست داد. البته این بدان معنی نیست که چنین بزرگانی مطابق صلاحدید خود فعالیت سیاسی نداشته باشند، بلکه به این معنی است که قدر این سرمایه های کلان دانسته شود. به عبارت دیگر موضع گیری های سیاسی حضرت آیت الله مصباح ممکن است مانند بسیاری از بزرگان دیگر در مواردی برای افرادی حجیت نداشته باشد و یا به دلایلی بخواهند در آن مسائل سیاسی مخالف نظر این بزرگان عمل کنند. اما این امر نباید باعث شود که قدر این سرمایه های کلان نادیده گرفته شود و برای تقدیر از یک عالم برجسته و قدر دانستن فعالیت های سیاسی او الزاما نیازی نیست که همه فعالیت های سیاسی او را جزء به جزء و مورد به مورد و صد در صد تبعیت کرد. چرا که در عرصه سیاست ممکن است آراء و نظرات بر اثر مسائل مختلفی که دخیل است متفاوت شود؛ نکته اصلی این است که باید توجه داشت که چنین بزرگانی با آن سابقه و گذشته درخشان در دیروز و این جایگاه مهم و تاثیرگذار در امروز، باید برای فردای جامعه نیز ذخیره شوند.