1.اشاره
لابي گران از جمله گروه هاي ذي نفوذ هستند که حضور آنان در عرصه ي سياست امري عادي و طبيعي مي باشد. گروه ها و جريان هاي مختلفي در جامعه مي توانند و مي خواهند بر روند تصميم سازي دولت ها و حکومت ها تأثيرگذار باشند. نخبگان و فعالان سياسي، بازاريان و فعالان اقتصادي، روحانيون و گروه هاي مذهبي، نظاميان و ارتشيان و ... گروه هايي هستند که هر چند مايل به حضور علني در سياست نيستند اما مي توانند بر اين حوزه اثرگذار باشند.
اين گروه ها و جريان ها با ابزار لابي گري بر تصميم گيري ها و تصميم سازي ها در نظام اثر مي گذارند.
اما در بين نهادهاي مختلف نظام، مجلس به عنوان مرکز نخبگاني، محمل قانونگذاري، مشروعيت بخشي و همچنين بسترسازي بسياري از برنامه ها و اقدامات، همواره جريان لابي گري در آن فعال بوده است. جريان لابي گري اثرگذار بر مجلس مي تواند از داخل يا خارج مجلس هدايت شود. مواردي نظير انتخاب هئيت رئيسه ي و رئيس مجلس، رأي يا عدم رأي به طرح ها و لوايح، رأي اعتماد يا استيضاح وزرا، تصويب يا رد بودجه و طرح سؤال از رئيس جمهور يا تشخيص عدم کفايت سياسي رئيس جمهور از جمله مصاديقي هستند که حضور جريان لابي گري در مجلس را مهم و تعيين کننده مي سازد.
با اين مقدمه بايد در جستجوي اين سوال بود که لابي گري چيست؟ آيا لابي گري امري مذموم است؟ در چه صورتي قابل قبول است؟ جريان هاي لابي گري در مجالس جمهوري اسلامي ايران چه شخصيت هايي بوده اند؟
2. لابي گري چيست؟
لابي (Lobby) به جريان و گروهي اطلاق مي شود که در اوضاع سياسي يک کشور از راه هاي مختلف، متعدد و به صورت قانوني؛ سعي در اعمال نفوذ و پيشبرد ديدگاه خود دارد. اين واژه در ادبيات سياسي به معني اعمال نفوذ بر سياست‌مداران براي تأمين منافع مختلف خود، بويژه بر نمايندگان مجالس است. اين اهداف مي تواند سياسي، اقتصادي، فرهنگي و حتي اعتقادي باشد. اما آنچه که جريان لابي گري را از يک حزب سياسي مجزا مي‌کند، آن است که احزاب در تلاش هستند تا از طريق شيوه‌هاي مسالمت آميز وارد قدرت شوند اما جريان هاي ذي نفوذ و لابي تنها به دنبال تأثير گذاري بر نمايندگان و دولتمردان در روند تصيم گيري و تصميم سازي هستند.
نيروها و گروه هاي مختلف اعتقادي، فرهنگي، اقتصادي، نظامي، دانشجويي و ...مي توانند به عنوان جريان هاي لابي گر شناخته شده و در اين زمره قرار گيرند. به عبارت ديگر عرصه ي سياست و سياستمدارن از اين گروه ها تأثير پذيرفته و تحت نفوذ جريان هاي لابي گر هستند اما از طرف ديگر بايد به نقش و اهميت تشکل و همفکران در بدنه ي نظام نيز توجه داشت که بدون وجود هماهنگي و اجماع بسياري از امور راه به جايي نخواهد برد.
3.آيا لابي گري امري مذموم است؟
همانطور که بيان شد داشتن همفکر براي رسيدن به اهداف در يک کار گروهي امري بديهي و لازم است. در نهادهاي مختلف تصميم سازي و تصميم گيري نظام، علي الخصوص در مجلس به دليل سطح نخبگاني و ساختار آن، ـ که نيازمند رأي اکثريت و اجماع مي باشد ـ همراه ساختن جمع و رساندن آنان به اجماع امري ضروريست.
سمت و سوي جريان غالب مجلس، ترکيب هيئت رئيسه ي مجلس و رئيس مجلس، فراکسيون ها و همچنين روابط عمومي و ميزان فعال بودن چهره هاي شاخص و مطرح در مجالس از جمله محورهايي هستند که مي توانند در تقويت يا تضعيف جريان لابي گري تأثيرگذار باشند. اما در بدنه ي مجلس مهره ها و شخصيت هايي هستند که قدرت و توانايي اين را دارند که نمايندگان را با خود همراه سازند.
از اين رو جهت گيري سياسي در هر مجلس را تنها ساختار ظاهري آن نظير هيئت رئيسه مشخص نمي سازد بلکه در اين بين شخصيت ها و مهره هايي هستند که مي توانند در جهت گيري ها و تصميم گيري هايي مجالس اثرگذار باشند. از اين رو نقش و توانايي جريان لابي گري لزوما امري مذموم نيست؛ چرا که در روابط اجتماعي بين ديگران و در جامعه، قدرت چانه زني و اقناع سازي مخاطب يک مهارت است که مي تواند در هموارسازي بسياري از مشکلات راهگشا باشد. به عبارت ديگر در صورتي که اين حرکت و تلاش در چارچوب هاي قانوني و مشروع و براي اهدافي مشروع باشد، نه تنها امري مذموم نيست بلکه يک توانايي است که در نهادهايي که نيازمند اجماع نظرات ديگران است مي تواند به عنوان يک ابزار در نظر گرفته شود.
از اين رو در علم سياست لابي‌گري حرفه اي است که هدف آن تلاش براي گسترش نفوذ يک ديدگاه و نقطه نظر مشخص در دستگاه هاي نظام سياسي يک کشور يا در افکار عمومي است. لابي‌گرها با کمک و بکارگيري روش‌هاي حقوقي و قانوني، مديريت مفيد روابط اجتماعي، تجربه هاي شخصي، روان شناسي اجتماعي و با استفاده از پايگاه هايي که براي خود به دست آورده مي تواند به بازي در اين نقش بپردازد.
از اين رو عالمان علم جامعه شناسي سياسي لابي‌گري را به عنوان يک فرآيند مشروع در نظام هاي مردم‌سالار به رسميت شناخته‌اند. آنچه که بايد در اين مجال مورد توجه قرار بگيرد آن است لابي‌گري فعاليتي ارتباطي است و به فعاليت‌ها و توانمندي روابط اجتماعي بسيار وابسته است.
اما از سوي ديگر بايد دقت داشت که لابي گري آفات و آسيب هاي خاص خود را نيز به همراه دارد؛ در بعضي از موارد لابي موجب آن مي گردد که عاملان فساد(اداري و اقتصادي) به طرز فزاينده اي به اهداف خود دست يابند و افراد ناشايست با بهره برداري از روابط خود، ريشه هاي فساد را در ساختار بدوانند.
همچنين مي توان ممانعت از شايسته سالاري و انتخاب اصلح را به عنوان مهم ترين و مخرب ترين آسيب لابي گري به حساب آورد.
4.لابيگران مجالس ايران (اول تا هشتم)
در دروه هاي مختلف پارلمان ايران نيز همواره شخصيت هايي وجود داشته اند که به عنوان لابيگران مجالس معروف بوده اند و نقش اصلي را در جهت گيري هاي مجلس ايفا کرده اند. جالب آنکه در هر دو جناح سياسي موجود در کشور يعني اصول گرايي و اصلاح طلبي نيز چنين شخصيت هايي وجود اشته اند که در مواقع حساسي از تاريخ مجالس نقش و حضور خود را بروز داده اند.
مهمترين مشخصه ي لابي گران مجالس دوره هاي مختلف و متعدد در مجالس ايران؛ سابقه ي روشن و مثبت، روابط عمومي قوي، داشتن پايگاه در بين همفکران، قدرت رهبري و مديت جمع و توانايي به اجماع رساندن آنان، قدرت چانه زني و اقناع سازي و همچنين توان اثرگذاري را مي توان بر شمرد.
در جدول زير با مشخص ساختن ابعاد مختلف مجالس ايران تلاش شده تا چهره هاي لابي گر برجسته و معرفي شوند.
|
مجلس |
جريان غالب در مجلس |
جريان ها و فراکسيون ها |
افراد شاخص و تأثير گذار |
رئيس مجلس |
لابي گران |
|
اول |
ائتلاف بزرگ (حزب جمهوري اسلامي و جامعه روحانيت مبارز)
|
فراکسيون حزب جمهوري اسلامي جامعه روحانيت مبازر ملي ـ مذهبي ها و نهضت آزادي دفتر هماهنگي هاي رئيس جمهور
|
فخرالدين حجازي، يدالله سحابي عزت الله سحابي، محمد جواد باهنر، سيد محمد خامنه اي، سيد هادي خامنه اي، علي اکبر پرورش شهيد عبدالحميد ديالمه احمد صدر حاج سيد جوادي مهدي کروبي آيت الله محمد يزدي سيد محمد موسوي خوئيني ها |
هاشمي رفسنجاني |
احمد صدر حاج سيد جوادي عزت الله سحابي هاشمي رفسنجاني سيد محمد موسوي خوئيني ها شهيد محمد منتظري شهيد ديالمه اکبر پرورش عسگراولادي سيد محمد خامنه‌اي احمد آذري قمي |
|
دوم |
حزب جمهوري اسلامي، جامعه روحانيت مبارز |
حزب جمهوري اسلامي جامعه روحانيت مبارز خط امام (ره) |
علي اکبر ناطق نوري فخرالدين حجازي محمدرضا باهنر حسن روحاني هادي غفاري مهدي کروبي آيت الله محمد يزدي |
هاشمي رفسنجاني |
هاشمي رفسنجاني علي اکبر ناطق نوري حسن روحاني آيت الله آذري قمي زواره‌اي مرحوم حاج سعيد اماني آقاي بادامچيان، آيت‌الله يزدي |
|
سوم |
حزب جمهوري اسلامي، جامعه ي روحانيت مبارز مجمع روحانيون مبارز |
حزب جمهوري اسلامي خط امام (ره) مجمع روحانيون مبارز |
علي اکبر ناطق نوري فخرالدين حجازي محمدرضا باهنر علي اکبر پرورش سيد محمود دعايي حسن روحاني عباسعلي عميد زنجاني هادي غفاري رسول منتجب نيا |
هاشمي رفسنجاني و مهدي کروبي |
هاشمي رفسنجاني حسن روحاني مهدي کروبي علي اکبر ناطق نوري رسول منتجب نيا |
|
چهارم |
جامعه روحانيت مبارز، مجمع روحانيون مبارز، حزب کارگزارن ايران اسلامي |
|
علي اکبر پرورش محمدرضا خباز سيد محمود دعايي حسن روحاني عباس شيباني سيد شهاب الدين صدر علي عباس پور تهراني حبيب الله عسگر اولادي عباسعلي عميد زنجاني محمدعلي موحدي کرماني |
علي ناطق نوري |
لابي گران از جمله گروه هاي ذي نفوذ هستند که حضور آنان در عرصه ي سياست امري عادي و طبيعي مي باشد. گروه ها و جريان هاي مختلفي در جامعه مي توانند و مي خواهند بر روند تصميم سازي دولت ها و حکومت ها تأثيرگذار باشند. نخبگان و فعالان سياسي، بازاريان و فعالان اقتصادي، روحانيون و گروه هاي مذهبي، نظاميان و ارتشيان و ... گروه هايي هستند که هر چند مايل به حضور علني در سياست نيستند اما مي توانند بر اين حوزه اثرگذار باشند.
اين گروه ها و جريان ها با ابزار لابي گري بر تصميم گيري ها و تصميم سازي ها در نظام اثر مي گذارند.
اما در بين نهادهاي مختلف نظام، مجلس به عنوان مرکز نخبگاني، محمل قانونگذاري، مشروعيت بخشي و همچنين بسترسازي بسياري از برنامه ها و اقدامات، همواره جريان لابي گري در آن فعال بوده است. جريان لابي گري اثرگذار بر مجلس مي تواند از داخل يا خارج مجلس هدايت شود. مواردي نظير انتخاب هئيت رئيسه ي و رئيس مجلس، رأي يا عدم رأي به طرح ها و لوايح، رأي اعتماد يا استيضاح وزرا، تصويب يا رد بودجه و طرح سؤال از رئيس جمهور يا تشخيص عدم کفايت سياسي رئيس جمهور از جمله مصاديقي هستند که حضور جريان لابي گري در مجلس را مهم و تعيين کننده مي سازد.
با اين مقدمه بايد در جستجوي اين سوال بود که لابي گري چيست؟ آيا لابي گري امري مذموم است؟ در چه صورتي قابل قبول است؟ جريان هاي لابي گري در مجالس جمهوري اسلامي ايران چه شخصيت هايي بوده اند؟
2. لابي گري چيست؟
لابي (Lobby) به جريان و گروهي اطلاق مي شود که در اوضاع سياسي يک کشور از راه هاي مختلف، متعدد و به صورت قانوني؛ سعي در اعمال نفوذ و پيشبرد ديدگاه خود دارد. اين واژه در ادبيات سياسي به معني اعمال نفوذ بر سياست‌مداران براي تأمين منافع مختلف خود، بويژه بر نمايندگان مجالس است. اين اهداف مي تواند سياسي، اقتصادي، فرهنگي و حتي اعتقادي باشد. اما آنچه که جريان لابي گري را از يک حزب سياسي مجزا مي‌کند، آن است که احزاب در تلاش هستند تا از طريق شيوه‌هاي مسالمت آميز وارد قدرت شوند اما جريان هاي ذي نفوذ و لابي تنها به دنبال تأثير گذاري بر نمايندگان و دولتمردان در روند تصيم گيري و تصميم سازي هستند.
نيروها و گروه هاي مختلف اعتقادي، فرهنگي، اقتصادي، نظامي، دانشجويي و ...مي توانند به عنوان جريان هاي لابي گر شناخته شده و در اين زمره قرار گيرند. به عبارت ديگر عرصه ي سياست و سياستمدارن از اين گروه ها تأثير پذيرفته و تحت نفوذ جريان هاي لابي گر هستند اما از طرف ديگر بايد به نقش و اهميت تشکل و همفکران در بدنه ي نظام نيز توجه داشت که بدون وجود هماهنگي و اجماع بسياري از امور راه به جايي نخواهد برد.
3.آيا لابي گري امري مذموم است؟
همانطور که بيان شد داشتن همفکر براي رسيدن به اهداف در يک کار گروهي امري بديهي و لازم است. در نهادهاي مختلف تصميم سازي و تصميم گيري نظام، علي الخصوص در مجلس به دليل سطح نخبگاني و ساختار آن، ـ که نيازمند رأي اکثريت و اجماع مي باشد ـ همراه ساختن جمع و رساندن آنان به اجماع امري ضروريست.
سمت و سوي جريان غالب مجلس، ترکيب هيئت رئيسه ي مجلس و رئيس مجلس، فراکسيون ها و همچنين روابط عمومي و ميزان فعال بودن چهره هاي شاخص و مطرح در مجالس از جمله محورهايي هستند که مي توانند در تقويت يا تضعيف جريان لابي گري تأثيرگذار باشند. اما در بدنه ي مجلس مهره ها و شخصيت هايي هستند که قدرت و توانايي اين را دارند که نمايندگان را با خود همراه سازند.
از اين رو جهت گيري سياسي در هر مجلس را تنها ساختار ظاهري آن نظير هيئت رئيسه مشخص نمي سازد بلکه در اين بين شخصيت ها و مهره هايي هستند که مي توانند در جهت گيري ها و تصميم گيري هايي مجالس اثرگذار باشند. از اين رو نقش و توانايي جريان لابي گري لزوما امري مذموم نيست؛ چرا که در روابط اجتماعي بين ديگران و در جامعه، قدرت چانه زني و اقناع سازي مخاطب يک مهارت است که مي تواند در هموارسازي بسياري از مشکلات راهگشا باشد. به عبارت ديگر در صورتي که اين حرکت و تلاش در چارچوب هاي قانوني و مشروع و براي اهدافي مشروع باشد، نه تنها امري مذموم نيست بلکه يک توانايي است که در نهادهايي که نيازمند اجماع نظرات ديگران است مي تواند به عنوان يک ابزار در نظر گرفته شود.
از اين رو در علم سياست لابي‌گري حرفه اي است که هدف آن تلاش براي گسترش نفوذ يک ديدگاه و نقطه نظر مشخص در دستگاه هاي نظام سياسي يک کشور يا در افکار عمومي است. لابي‌گرها با کمک و بکارگيري روش‌هاي حقوقي و قانوني، مديريت مفيد روابط اجتماعي، تجربه هاي شخصي، روان شناسي اجتماعي و با استفاده از پايگاه هايي که براي خود به دست آورده مي تواند به بازي در اين نقش بپردازد.
از اين رو عالمان علم جامعه شناسي سياسي لابي‌گري را به عنوان يک فرآيند مشروع در نظام هاي مردم‌سالار به رسميت شناخته‌اند. آنچه که بايد در اين مجال مورد توجه قرار بگيرد آن است لابي‌گري فعاليتي ارتباطي است و به فعاليت‌ها و توانمندي روابط اجتماعي بسيار وابسته است.
اما از سوي ديگر بايد دقت داشت که لابي گري آفات و آسيب هاي خاص خود را نيز به همراه دارد؛ در بعضي از موارد لابي موجب آن مي گردد که عاملان فساد(اداري و اقتصادي) به طرز فزاينده اي به اهداف خود دست يابند و افراد ناشايست با بهره برداري از روابط خود، ريشه هاي فساد را در ساختار بدوانند.
همچنين مي توان ممانعت از شايسته سالاري و انتخاب اصلح را به عنوان مهم ترين و مخرب ترين آسيب لابي گري به حساب آورد.
4.لابيگران مجالس ايران (اول تا هشتم)
در دروه هاي مختلف پارلمان ايران نيز همواره شخصيت هايي وجود داشته اند که به عنوان لابيگران مجالس معروف بوده اند و نقش اصلي را در جهت گيري هاي مجلس ايفا کرده اند. جالب آنکه در هر دو جناح سياسي موجود در کشور يعني اصول گرايي و اصلاح طلبي نيز چنين شخصيت هايي وجود اشته اند که در مواقع حساسي از تاريخ مجالس نقش و حضور خود را بروز داده اند.
مهمترين مشخصه ي لابي گران مجالس دوره هاي مختلف و متعدد در مجالس ايران؛ سابقه ي روشن و مثبت، روابط عمومي قوي، داشتن پايگاه در بين همفکران، قدرت رهبري و مديت جمع و توانايي به اجماع رساندن آنان، قدرت چانه زني و اقناع سازي و همچنين توان اثرگذاري را مي توان بر شمرد.
در جدول زير با مشخص ساختن ابعاد مختلف مجالس ايران تلاش شده تا چهره هاي لابي گر برجسته و معرفي شوند.
مجلس
جريان غالب در مجلس
جريان ها و فراکسيون ها
افراد شاخص و تأثير گذار
رئيس مجلس
لابي گران
اول
ائتلاف بزرگ
(حزب جمهوري اسلامي و
جامعه روحانيت مبارز)
فراکسيون حزب جمهوري اسلامي
جامعه روحانيت مبازر
ملي ـ مذهبي ها و نهضت آزادي
دفتر هماهنگي هاي رئيس جمهور
محمد علي رجايي،
فخرالدين حجازي،
يدالله سحابي
عزت الله سحابي،
محمد جواد باهنر،
سيد محمد خامنه اي،
سيد هادي خامنه اي،
علي اکبر پرورش
شهيد عبدالحميد ديالمه
احمد صدر حاج سيد جوادي
مهدي کروبي
آيت الله محمد يزدي
سيد محمد موسوي خوئيني ها
هاشمي رفسنجاني
احمد صدر حاج سيد جوادي
عزت الله سحابي
هاشمي رفسنجاني
سيد محمد موسوي خوئيني ها
شهيد محمد منتظري
شهيد ديالمه
اکبر پرورش
عسگراولادي
سيد محمد خامنه‌اي
احمد آذري قمي
دوم
حزب جمهوري اسلامي،
جامعه روحانيت مبارز
حزب جمهوري اسلامي
جامعه روحانيت مبارز
خط امام (ره)
علي اکبر ناطق نوري
فخرالدين حجازي
محمدرضا باهنر
حسن روحاني
هادي غفاري
مهدي کروبي
آيت الله محمد يزدي
هاشمي رفسنجاني
هاشمي رفسنجاني
علي اکبر ناطق نوري
حسن روحاني
آيت الله آذري قمي
زواره‌اي
مرحوم حاج سعيد اماني
آقاي بادامچيان،
آيت‌الله يزدي
سوم
حزب جمهوري اسلامي،
جامعه ي روحانيت مبارز
مجمع روحانيون مبارز
حزب جمهوري اسلامي
خط امام (ره)
مجمع روحانيون مبارز
علي اکبر ناطق نوري
فخرالدين حجازي
محمدرضا باهنر
علي اکبر پرورش
سيد محمود دعايي
حسن روحاني
عباسعلي عميد زنجاني
هادي غفاري
رسول منتجب نيا
هاشمي رفسنجاني
و مهدي کروبي
هاشمي رفسنجاني
حسن روحاني
مهدي کروبي
علي اکبر ناطق نوري
رسول منتجب نيا
چهارم
جامعه روحانيت مبارز،
مجمع روحانيون مبارز،
حزب کارگزارن ايران اسلامي
علي اکبر پرورش
محمدرضا خباز
سيد محمود دعايي
حسن روحاني
عباس شيباني
سيد شهاب الدين صدر
علي عباس پور تهراني
حبيب الله عسگر اولادي
عباسعلي عميد زنجاني
محمدعلي موحدي کرماني
علي ناطق نوري