دیدبان: با اعلام نتایج ابتدایی انتخابات افغانستان، در عصر شنبه هفتم اردیبهشت ماه، راهیابی دو نامزد دارای بالاترین رای از هشت نامزد انتخاباتی به دور دوم مسجل شد. عبدالله عبدالله با 44.9 درصد و اشرف غنی احمدزی با کسب 32.5 درصد از کل آرای ماخوذه، مطابق با اکثر پیش بینی ها، باید در هفتم خرداد 93، دوباره خود را در معرض رای مردم قرار دهند. انتخابات افغانستان با حدود 7 میلیون مشارکت کننده (60 درصد واجدین شرایط)، رکورد جدیدی را در آزمون مردم سالاری پای صندوقهای رای، ثبت کرد.
در واقع، رای دادن در کشورهای دیگر با آنکه بسیار مهم است اما خطری آن هم خطر جانی را برای رای دهندگان در پی ندارد. اما رای دادن در افغانستان، به این سادگی نیست. هر رای دهنده ای که از خانه به قصد رای دادن خارج می شد- به ویژه هنگامی که در صفوف رای دهی منتظر نوبت است-، هر لحظه احساس می کرد با خطر جدی روبرو است و واقعا هم بود؛ چون گروه طالبان رسما تهدید کرده بودند که انتخابات را مختل خواهند کرد (1).
با پروسه طولانی که انتخابات افغاننستان دارد، دولت جدید افغانستان قرار است در مرداد ماه کابینه خویش را تشکیل دهد. در این نوشتار فارغ از نتیجه نهایی انتخابات قصد ترسیم آینده سیاسی افغانستان در شش تصویر را داریم.
.jpg)
تصویر اول: رشد ظرفیتهای نیروهای امنیتی بومی
کارنامه قبولی نیروهای امنیتی افغانستان، پرافتخارین و غرورانگیزترین موفقیت حاکمیت، در سال جاری است. تعداد حمله های طالبان در روز انتخابات 140 مورد گزارش شد که منجر به کشته شدن 18 سرباز افغانستانی و 170 نفر از طالبان شد. آنها 76 مورد را هم بازداشت کردند که سه نفر از آنها قصد انجام عملیات انتحاری در حوزه های رای گیری داشتند.
درایت و کارآمدی نیروهای امنیتی اعتراف نماینده نیروهای بین المللی کمک به افغانستان را هم برانگیخت. «هانز فیلدمن»، سخنگوی نیروهای آیساف (نیروهای بین المللی کمک به افغانستان)، در یک نشست خبری گفت که توانایی نیروهای امنیتی افغان نسبت به سالهای گذشته بیشتر شده است و تمامی عملیات نظامی توسط این نیروهای رهبری می‌شود (2). به گفته فیلدمن، در حال حاضر نیروهای امنیتی افغان به طور مستقیم با شبهنظامیان طالبان و تروریست‌ها می‌جنگند و نظامیان خارجی تنها نقش پشتیبانی دارند.
تصویر دوم: افراطی گری در ایستگاه آخر
افراطی های افغانستان در تنگنای شدیدی پس از انتخابات قرار گرفته اند. جریان افراطی مخل انتخابات با محوریت طالبان با اعلام قبلی درصدد ناامن سازی حوزه های رای گیری مختلف در روز انتخابات بود. طالبان در روز انتخابات عملیات مؤثری در سطح انتظارش نداشت و این امر تا حدی روشن می سازد، تبلیغات گسترده آمریکا از قدرت طالبان چندان با واقعیتهای در صحنه همخوانی ندارد و بزرگ نمایی عامدانه برای وادار کردن افغانها به امضای معاهده امنیتی و پذیرش ادامه حضور نظامی آمریکا در خاک افغانستان انجام شده بود.
با توجه به اینکه شاهد اقدام قابل توجهی از طالبان برای انحلال در امر انتخابات نبودیم، می توان افراطیهای خشونت طلب افغانستان را در سال جاری، در سراشیبی سقوط تصور نمود. اولین نشانه این سراشیبی هم جدایی حزب اسلامی گلبدین حکمتیار از صف شورشیان علیه دولت- ملت افغانستان بود. حزب حکمتیار با حمایت از «قطب الدین هلال»، عملا گزینه نظامی را در قبال دولت- ملتش کنار گذاشت و سعی در کسب مشروعیت از طریق سیاسی - و نه نظامی- داشت. با اعلام نتایج و قطعی شدن عدم راهیابی نامزد این گروه به دور دوم، این گروه از طرفدارنش درخواست کرده که در انتخابات دور دوم نیز شرکت کنند و به نامزد دلخواه خویش رای دهند.
تصویر سوم: معمای چند مجهولی توافق نامه امنیتی آمریکا
آمریکایی ها از هشت نامزد انتخابات هم قبل از 16 فروردین 93، تاییدیه امضای توافق نامه امنیتی را گرفته بودند. تمامی نامزدها در اظهارتشان قبل از انتخابات به امضای این توافق نامه صحه گذاشته بودند. با توجه به وابستگی صریح احمدزی به آمریکایی ها و حمایت متقابل و البته پنهانی آمریکایی ها و پاکستانی ها از او، در صورت انتخاب احمدزی به ریاست جمهوری، پذیرش تمامی شروط تحمیلی آمریکایی ها در توافق نامه امنیتی به احمد زی محتمل است؛ از جمله این شروط حق مصونیت قضایی نظامیان آمریکایی مستقر در افغانستان و جواز تجاوز آمریکایی ها به شهرها و مناطق مسکونی غیرنظامی در صورت صلاحدیدش است. با این توضیح، در واقع معاهده کاپیتالاسیون مانندی (به مدت حداقل یک دهه) در قرن بیست و یکم از جانب آمریکایی ها بر افغانستان تحمیل شده است.
در صورت پیروزی عبدالله در دوم، احتمالا تمرکز او بر روی مابه‌ازای دریافتی در قبال امضای این توافق نامه مورد بررسی جدی قرار خواهد گرفت. دو مابه‌ازایی که عبدالله می تواند روی میز آمریکایی ها بگذارد، در درجه اول صلح کامل با طالبان از طریق قطع کردن حمایت مالی- انسانی- تجهیزاتی پاکستانی ها است. در درجه دوم هم تسریع روند آموزش نیروهای امنیتی و تجهیز لجستیکی ارتش افغانستان- خصوصا نیروی هوایی- باید مورد مداقه قرار گیرد.
با توجه به اینکه عبدالله، فقط به شش درصد آرای شرکت کنندگانی که در دور اول فرد دیگری را غیر از عبدالله برگزیدند، پیروزی عبدالله از نظر آمریکایی ها زیاد است. سرعت عمل آمریکایی ها در راستای این پیش بینی، منجر شد که آنها پنج شنبه 4 اردیبهشت ماه نماینده ویژه خود را به پاکستان بفرستند که مقدمات چنین مابه‌ازایی را برای عبدالله فراهم نمایند (3). به دیگر بیان، با اسقرار ساکن جدید کاخ ارگ کابل در مرداد ماه آمریکایی ها فقط پنج ماه فرصت دارند که توافق نامه امنیتی را با رئیس جمهور جدید به امضا برسانند. از این رو، تعجیل آنها در این امر، کاملا عقلانی به نظر می رسد. نتیجه اخیر این سفر هم، در آتش بس موقت بین طالبان و پاکستان تا 21 مرداد ماه متجلی شد (4). این آتش بس که برای چندمین بار طی چند ماه گذشته اتفاق می افتد، زمینه ساز فراهم شدن امضای توافق نامه امنیتی را به نفع آمریکایی ها فراهم می کند؛ چرا که آنها توانایی "میانجیگری و نفوذشان" در صلح با طالبان و پاکستان را به عنوان برگ برنده در مذاکرات با مقامات جدید افغانستان استفاده خواهند کرد.
تصویر چهارم: چینی های فرصت طلب به دنبال نفوذ
افغانستان یکی از همان سرزمین هایی است که چینی ها در رویای پویایی بیشتر اقتصاد خود به دنبال دست یافتن به آن هستند. به عبارت دیگر، چین ظرفیت های زیادی دارد تا آنجا که حتی در کشورهایی که زیر سلطه کامل آمریکا قرار دارند باز هم رد پایی از پکن را می توان پیدا کرد. افغانستان شاید دست نخورده ترین و در عین حال غنی ترین منابع زیرزمینی را در منطقه دارد (5).
این شرایط در واقع، فرصت های مشترک و مهمی را در اختیار دو کشور افغانستان و چین قرار داده و سبب شده است سفر بیست و سوم فروردین ماه وزیر امورخارجه چین به افغانستان یکی از مهمترین سفرهای یک مقام خارجی به کابل باشد. انتظار می رود دولت کنونی با وجود آنکه در آخرین روزهای خود قرار دارد، بنیاد یک تعامل وسیع، عمیق و جدی را با چین بگذارد تا دولت تازه نیز به آن متعهد باشد.
چین بی گمان از خلاء قدرت که با بیرون رفتن اکثر نیروهای خارجی در افغانستان به وجود می‌آید، نگران است. افغانستان در انتهای سال جاری ممکن است از میدانی برای تاخت و تاز شبه نظامیان به بازاری برای رقابت سرمایه گذاران تبدیل شود.
تصویر پنجم: زنان دیگر گذشته تاریک را فراموش کرده اند
36 درصد از رای دهندگان دور اول انتخابات از بین زنان بود. با توجه به محدودیتهای زیادی که در جامعه مردسالار افغانستان وجود دارد، این آمار شگفت آور بود. سیزده هزار زن هم در کنار مردان، به تامین امنیت انتخابات پرداختند. زنان از لحاظ شاخصهای توسعه انسانی پیشرفتهای زیادی از خود نشان داده اند. تشکیلاتی ترین اقدام آنها تهیه "منشور حقوق زنان" به مثابه مطالبات رنان از رئیس جمهور آتی بود که در تشکلهای مدنی افغانستان تدوین شده است (6). در این منشور، بر تطبیق قانون، به عنوان اصلی ترین گام برای کاهش خشونت علیه زنان تاکید شده و همچنین کمیته مستقل نظارت بر تطبیق قوانین مرتبط با زنان پیشنهاد شده است.
در منشور زنان افغانستان در کنار فراهم سازی خدمات بهداشتی عمومی برای زنان، خواسته شده که دختران بی‌سرپرست زیر هجده سال، زنان مطلقه، بیوه و سالخورده، از بیمه‌های خاصی در بخش بهداشت و مداوای انواع سرطان خاص زنان بهره مند شوند. همچنان در این منشور به فراهم سازی زمینه‌های آموزش و پرورش برای زنان تاکید شده است. تاکید به حق مالکیت بر اموال و دارایی شخصی زنان و دسترسی آسان به مهر، میراث و نفقه، از دیگر ماده های این منشور است.
تلاش این سازمانهای مردم نهاد منجر به انعطاف قدرت سیاسی در برابر مطالبات زنان افغانستان شده است و پیش بینی می شود که رئیس جمهور آتی نیز بیش از سلف خویش نسبت به مطالبات این قشر، تواضع نشان دهد. هم اکنون در هرم قدرت افغاستان سه نفر از ۲۶ وزیر کابینه زن هستند. همین‌طور از ۲۴۹ کرسی در پارلمان ۶۷ کرسی مربوط زنان است. در بین ۱۰۲ سناتور، ۲۷ نفرشان زن هستند. گفته می‌شود ۳۰ درصد کارمندان دولت نیز زن هستند.
تصویر ششم: سرنوشت نامعلوم توافق نامه جامع همکاری ایران و افغانستان
در سفر آذر ماه حامد کرزی به ایران، به دلیل ناراحتی علنی پاستورنشینان از امضای توافق نامه امنیتی کرزی با واشنگتن، علیرغم درخواست کرزی برای دیدار با مقامات ارشد نظام، این اجازه به او داده نشد. در عوض ایران درخواست امضای یک توافق نامه بی سابقه راهبردی میان افغانستان و ایران را به کرزی داد و او نیز پذیرفت. این توافق نامه در پاسخ به نگرانی های ایران از امضای توافق نامه امنیتی با آمریکا، به جریان افتاد. در مورد جزئیات این توافق نامه اطلاعات آشکاری در اختیار نیست؛ آنچه که واضح است، به تعویق انداختن مراحل پروسه اجرایی این توافق جامع توسط کرزی است. او به طرز زیرکانه ای تصمیم گرفته است این توافق نامه را هم مثل توافق نامه امنیتی با آمریکایی ها به دولت آتی واگذار نماید. حسن روحانی در دیدار اخیر خویش با حامد کرزی در هفتم فروردین 93، تسریع در عملیاتی شدن اجرای این توافق نامه را گوشزد کرده بود ولی کرزی پس از گذشت بیش از یک ماه از این پیام واضح، پیشرفت خاصی را نسبت به این توافق انجام نداده است.
سخن آخر
«محمد یونس قانونی» هنگام معرفی‌اش به عنوان معاون اول رئیس جمهوری در مجلس نمایندگان، مدیریت پس‌لرزه‌های انتخابات را یکی از اولویت‌های کاری خود در دوران کوتاه ماموریتش عنوان کرد که تحلیل زیرکانه او را از فضای انتخابات و زد و بند‌های پنهان و آشکاری که در حلقات قدرت در پیوند با انتخابات وجود دارد، فاش شد.
اگر حضور و مشارکت سیاسی در آینده افغانستان یک بعد از فرهنگ سیاسی جوامع مدرن را تشکیل می دهد بعد دیگر این گونه جوامع در فرهنگ سیاسی انتقال مسالمت آمیز قدرت است (7). بنابراین، این انتخابات ظرفیتی را ایجاد کرد که اگر به صورت مسئولانه با آن برخورد شود، سیاست افغانستان را در یک بستر مدنی و عقلانی هدایت خواهد کرد.
پانویس:
1.http://www.bbc.co.uk/persian/afghanistan/2014/04/140405_l09_af20014_coler_finger_fight_finger.shtml
2. http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13930203001445
3. http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13930205000239
4.http://www.irdiplomacy.ir/fa/page/1932052
6.http://www.bbc.co.uk/persian/afghanistan/2014/02/140218_k04_afghanistan_women_charter.shtml
7. http://farsnews.com/newstext.php?nn=13930118000401