دیدبان : جریان­ شناسی عبارت است از شناخت مبانی، گفتمان، خاستگاه فکری، سیاسی و اعتقادی، چگونگی شکل­ گیری، معرفی مؤسسان و چهره­ های تأثیرگذار یک جریان فکری، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و... .

هر جریان اجتماعی به لحاظ فکری دارای اندیشه­ ای خاص در عرصه ­های هستی­ شناختی، انسان­ شناختی، معرفت­ شناختی و... بوده و به لحاظ اجتماعی دارای مرجعیت اجتماعی و اثرگذاری در جامعه است؛ به گونه­ ای که جمعی از مردم پیروان آن به شمار می­ آیند. رسالت جریان­ شناسی، شناخت و معرفی مؤلفه­ های فوق است. همچنین یکی از دیگر رسالت­ های جریان­ شناسی، مقایسة همسویی­ ها و تضادها و تعارض­ های دو یا چند جریان با یکدیگر است؛ یعنی با بررسی مبانی فکری و رفتاری مشترک جریان­ ها و نشان دادن افتراق­ آنها اولا جریان­ های مختلف را از هم جدا کرده و ثانیا تفاوت نتیجة دو یا چند اندیشه را نشان می­ دهد.

برای مثال به صورت مختصر در جریان­ شناسی اخباری­ گری مسایل زیر بررسی می­ شود:

چیستی اخباری­ گری: اخباری­ گری به منش گروهی از علمای شیعه گفته می­ شود که دستیابی به احکام شرعی را تنها از راه احادیث روا می­ دانستند؛ نه با روش ­های اجتهادی و اصولی.

موسس اخباری ­گری: محمدامین استرآبادی(متوفی1036ق) است. وی در کتاب الفوائد المدنیه منکر حجیت عقل شده است.

چهره­ های موثر: چهره ­­های اخباری­ گری را می­ توان به دو دستة تندرو و میانه تقسیم کرد که از گروه اول علاوه بر محمدامین استرآبادی می­توان میرزا محمد اخباری را نام برد که‌ از مجتهدان‌ نامدار به‌ زشتى‌ یاد مى‌کرد و با آنان‌ دشمنى‌ آشکار داشت. همچنین از پیروان‌ تندرو و متعصب‌ مکتب‌ اخباری‌ در قرن ۱۱ قمری‌ باید از «عبدالله‌ بن‌ صالح‌ بن‌ جمعة سماهیجى‌ بحرانى» صاحب‌ «منیة الممارسین»‌، نام‌ برد که‌ به‌ کثرت‌ طعن‌ بر مجتهدان‌ شهره‌ بود.

گفتمان حاکم: گفتمان حاکم اخباری­ گری نفی حجیت عقل و فقط به سنت و احادیث معصومین(ع) است.

رویکردها: رویکردهای اخباری­ را می­ توان در چهار رویکرد خلاصه کرد: انحصار منبع احکام شرعی در سنت، تحریم اجتهاد، تحریم تقلید از غیر معصوم، تحریم ظن و انحصار در یقین.

منبع :رسای اندیشه