دیدبان: از چهره های منتقد اما معتدل دولت روحانی که در عرصه عدالت خواهی و مبارزه با فساد شناخته شده است احمد توکلی است. وی که در علم اقتصاد دارای افختارات علمی است در دولت های قبل نیز این روحیه را داشته است. احمد توکلی کم تر از سیاسیون دیگر به انتقادهای سیاسی و جناحی پرداخته و سعی نموده است تا صدای انتقاد خود را همواره در حوزه تخصصی خود یعنی اقتصاد و خصوصا پیرامون مساله فساد اقتصادی بلند نماید. در ادامه به پیشینه سیاسی و می پردازیم.
دوران مبارازات انقلابی
سال های پیش از انقلاب یک مبارز برای انقلاب بود؛ در راه تشکیل حکومت اسلامی مبارزه کرد و سختی کشید؛ مثل همه دیگر مبارزان مخلص انقلاب. او هم مثل بسیاری از انقلابیون مخلص، به دنبال سهم خواهی نرفت و انقلابی ماند. بیش از سی و پنج سال از پیروزی انقلاب اسلامی گذشته است، ولی او جزو معدود افرادی است که همان دغدغه های نخستین خود در ابتدای انقلاب را، هنوز دارد. بهبود معیشت اقتصادی مردم که نیاز به بهبود سیستم اقتصادی کشور دارد، مهم ترین دغدغه این انقلابی بوده و هست.
در این مسیر گاه، پُست وزارت را – به خاطر اینکه معتقد بود مسیر پیش روی دولت غلط است – رها کرد و گاه در میدان رقابت با افرادی چون هاشمی رفسنجانی و سیاست های اقتصادی غلط او به کارزار انتخابات وارد شد و گاه اصلی ترین منتقد اقتصادی دولت احمدی نژاد لقب گرفت.
این مسیر پر فراز و نشیب، اما با هدف واحد و انقلابی، مهم ترین بخش های زندگی دکتر احمد توکلی است.
توکلی و دغدغه های انقلابی
احمد توکلی از مبارزین سال های پیش از انقلاب اسلامی علیه رژیم شاه محسوب می شود. توکلی جوان دلایل زیادی برای مبارزه علیه رژیم شاه داشت. به هر تقدیر او جزو مبارزینی بود که سختی های زیادی هم در مسیر مبارزه برای تشکیل حکومت اسلامی کشید.
با این حال اما هیچ گاه در پی سهم خواهی بر نیامد و پس از پیروزی انقلاب اسلامی، یکی از دغدغه های تشکیل این نظام مقدس، تبدیل به یکی از اصلی ترین دغدغه های احمد توکلی شد. بی شک تلاش برای بهبود معیشت مردم در سایه حکومت اسلامی، یکی از اصلی ترین وظایف این حکومت و همچنین دغدغه های رهبران انقلاب بود. معیشت مردم مخصوصاً کسانی که انقلاب با ایستادگی آنان به پیروزی رسید، یعنی محرومین و مستضعفین بود. این دغدغه از همان روزهای نخستین انقلاب همراه احمد توکلی جوان بود.
توکلی در هر دوره از سال های پس از انقلاب تلاش تمام عیاری برای این هدف مقدس خود انجام داد. دیدبان در نوشتار حاضر گذری کوتاه بر بیش از سه دهه فساد ستیزی مردی دارد که تلاش برای اصلاح نظام اقتصادی کشور و در نتیجه بهبود وضع معیشتی مردم و محرومین، از مهم ترین دغدغه های او بوده است.
توکلی و دولت موسوی؛ وزیر منتقد، نویسنده منتقد
شناخته شدن احمد توکلی به یک جوان دغدغه مند و تحصیلکرده اقتصادی، سبب شد که در کابینه میر حسین موسوی، وزارت کار به احمد توکلی واگذار شود. این فرصت مناسبی بود تا او بتواند دغدغه های خود در بهبود معیشت مردم و محرومین را از طبقه محروم و کارگر آغاز کرد. با این حال اما شرایط چندان مناسب پیش نرفت.
رویکردی که دکتر احمد توکلی در مورد اصلاح ساختار اقتصادی و رویکرد اقتصادی حاکم بر کشور داشت با رویکرد رئیس کابینه – میر حسین موسوی – و تاثیرگذاران این کابینه – بهزاد نبوی – کاملا متفاوت بود. موسوی و سایر همفکرانش در دولت به شدت به دنبال دولتی کردن اقتصاد و نفوذ دولت به شکلی بسیار وسیع در تمامی سطوح اقتصادی بودند؛ امری که با گرایشات بسیاری دیگر از انقلابیون و حتی خود حضرت امام (ره) نیز تفاوت داشت.
یکی از مهم ترین مخالفان این رویکرد در دولت، دکتر احمد توکلی، وزیر کار بود. این تفاوت فاحش دیدگاه مشکل ساز شده و در برخی مواقع باعث می شد کارها اصلا به درستی انجام نشود. در نهایت احمد توکلی از دولت کنار رفت تا موسوی و سایر همفکرانش به هر نحوی که می خواهند دولت را اداره کنند.
با این حال اما توکلی بیکار ننشست. به جمع سایر همفکرانش در روزنامه رسالت، از معدودترین رسانه های منتقد دولت موسوی – پیوست. توکلی در این روزنامه همچنان با نوشته های خود، به دنبال اهدافی بود که در اقتصاد کشور و سالم سازی آن دنبال می کرد. از این رو نوشته های توکلی درباره وضعیت آن روزهای اقتصاد کشور و تصمیمات اقتصادی دولت، از جمله مهم ترین انتقادات محسوب می شد.
دولت هاشمی رفسنجانی: رقابت با هاشمی رفسنجانی
با روی کار آمدن دولت هاشمی رفسنجانی و اتخاذ سیاست های لیبرالی عظیم توسط این دولت، توکلی باز هم در قامت یک منتقد این وضعیت به میدان آمد؛ دغدغه معیشت اقشار محروم جامعه امری نبود که توکلی بتواند آن را در برابر سیاست های اقتصادی دولت سازندگی – که بسیاری را زیر چرخ های توسعه له می کرد – فراموش کند.
از این رو پس از اینکه در دولت اول وی، توکلی همچنان به انتقادات مختلف خود در سطح رسانه ها و عموم، ادامه می داد، در آستانه انتخابات ریاست جمهوری، نامزد انتخابات شد و به رقابت با هاشمی رفسنجانی پرداخت. در شرایطی که هاشمی آن روزها یکی از مهم ترین چهره های سیاسی کشور محسوب می شد و توکلی به هیچ وجه نامی در حد و اندازه هاشمی نبود، با این حال توکلی توانست اعتماد بیش از 4 میلیون نفر را در انتخابات ریاست جمهوری کسب کند؛ آن هم در شرایطی که هاشمی رفسنجانی نیز تنها موفق به کسب 10 میلیون رای شد. و این بدان معنی بود که حرفهای اقتصادی توکلی برای بسیاری از مردم التیام بخش و قابل اعتماد بود. رقابت با هاشمی رفسنجانی آن هم در سال 72 و آن هم با این نتایج رخ داده، واقعا نشان از اقبال مردم به صحبت های توکلی داشت تا خود او، که نسبت به هاشمی شخصیتی ناشناخته بود.
با این حال توکلی پس از ناکامی در انتخابات، کلا کنار نکشید و هم چنان به سیاست های مورد قبول خود در اقتصاد پایبند بود و برای آنها تلاش کرد.
توکلی و دولت خاتمی: منتقدی تمام عیار برای خاتمی
احمد توکلی با روی کار آمدن دولت خاتمی و رصد تصمیمات اقتصادی، سیاسی و فرهنگی این دولت، باز هم لب به انتقاد در تصمیمات اقتصادی دولت گشود و از دغدغه معیشت مردم و محرومین سخن گفت. انتقادات وی در اواخر این دولت گستردگی بیشتری یافت.
توکلی هنگامی که دریافت با انتقاد کردن تنها، رویکرد دولت خاتمی تغییر نمی کند، باز هم تصمیم به ورود به عرصه انتخابات ریاست جمهوری گرفت. این بار رقابت با سید محمد خاتمی که در انتخابات گذشته بیش از 20 میلیون رای کسب کرده بود. توکلی این بار نیز در قامت یک منتقد اقتصادی تمام عیار ظاهر شد و باز هم توانست بیش از 4 میلیون رای کسب کند و خود را به عنوان اصلی ترین رقیب انتخاباتی خاتمی معرفی کند.
پس از این انتخابات، توکلی در کنار بسیاری دیگر از اصولگرایان دغدغه مند، برای انتخابات مجلس هفتم از تهران نامزد شد تا بتواند اهداف اقتصادی خود را از طریق مجلس شورای اسلامی دنبال کند. او توانست در این انتخابات از طرف مردم تهران به مجلس راه پیدا کند.
توکلی پس از ورود به مجلس هم و غم خود را بر روی سیاست های دولت ها متمرکز ساخت وسعی کرد تا به شکل ریشه ای تری اهداف انقلابی خود را پیگیری کند.
توکلی و دولت احمدی نژاد: اصولگرای منتقد
توکلی سال 84 و با پایان دولت خاتمی بار دیگر تصمیم به حضور در انتخابات ریاست جمهوری گرفت. در این بین اما تکثر نامزدهای اصولگرا و حضور نامزدی که توکلی می توانست وی را گزینه ای مطلوب ارزیابی کند، سبب انصراف او از حضور در این رقابت ها شود. از این رو توکلی به نفع دکتر محمد باقر قالیباف از حضور در انتخابات کناره گیری کرد. با این حال شرایط به گونه ای رقم خورد که انتخابات دو مرحله ای شد و هاشمی رفسنجانی و احمدی نژاد به این مرحله راه یافتند. توکلی در این مرحله به حمایت از احمدی نژاد پرداخت و این امری طبیعی بود؛ از یکسو کارنامه احمدی نژاد او را خدمتگزار معرفی می کرد و از سوی دیگر توکلی به شدت منتقد کارنامه اجرایی و سیاست های هاشمی رفسنجانی بود. به هر تقدیر احمدی نژاد رئیس جمهور ایران شد.
با آغاز کار دولت احمدی نژاد اصولگرایان و از جمله دکتر توکلی ابتدا بر حمایت همه جانبه از وی تلاش کردند. اما با گذشت زمان برخی چهره های مطرح جریان اصولگرایی کم کم به انتقاد از این دولت پرداخته و به نحوی منتقد دولت نیز نام گرفتند. از خوش چهره و افروغ می توان به نخستین این منتقدان یاد کرد و دکتر توکلی که کم کم به جمع منتقدان اصولگرای احمدی نژاد اضافه شد.
توکلی در دولت دوم احمدی نژاد یک منتقد جدی و به عبارتی جدی ترین منتقد سیاست های اقتصادی اتخاذ شده از سوی دولت وی بود. توکلی رک و بدون پرده پوشی به افشای برخی اشتباهات پرداخت که افشای مدرک جعلی دکتر کردان از جمله این موارد است.
با این حال در اواخر دولت دوم احمدی نژاد کمتر مسائل اقتصادی مربوط به دولت بود که توکلی به عنوان منتقد در صحنه نباشد؛ مخصوصا ماجرای اجرای مرحله دوم هدفمندی یارانه، که توکلی سرسخت ترین منتقد محسوب می شد؛ او کاری به این مسئله نداشت که احمدی نژاد در جریان اصولگرایی طبقه بندی می شد؛ توکلی حرفش را صریح می زد.
توکلی و دولت روحانی؛ منتقد معتدل
توکلی در ابتدای دولت روحانی نیز ابتدا در مجلس و در موافقت با کلیت کابینه سخن گفت که باعث تعجب بسیاری از کسانی شد که او را به درستی نمی شناختند. توکلی اما گوشزد کرد که در کنار دولت است و تا زمانی که دولت به روش صحیح عمل کند او نیز به نسبت از آنان حمایت خواهد کرد.
البته دیری نپایید که پای توکلی به انتقاد از برخی رفتارها در این دولت باز شد. ماجرای پرونده رانتخواری چندین میلیون یورویی در وزارت صنعت از اولین این اتفاقات بود. توکلی ابتدا به مسئولین وزارت صنعت نامه نوشت و به افشاگری پرداخت و به آنان تذکر داد که جلوی ویژه خواری ها را بگیرند. وقتی از این مسیر به نتیجه نرسید توکلی به ناچار در مجلس این موضوع را به صورت علنی مطرح ساخت و بدین ترتیب باعث تحرک بیشتر وزارت صنعت و دولت در این ماجرا شد.
پرونده کرسنت نیز از دیگر مسائلی بود که توکلی به همراه زاکانی در مجلس به شدت پیگیر این ماجرا و به نتیجه رسیدن آن شدند. توکلی نشان داده است که در فساد ستیزی از جمله کسانی است که وقتی در یک مسئله یک تضییع حقوق ملت و یا مسئله مهم دیگری را تشخیص دهد بدون هیچ گونه تعارفی به میدان وارد می شود و در این راه از شنیدن تهمت های گوناگون نیز ابایی ندارد.
سخن پایانی
احمد توکلی را بی شک باید از انقلابیون مخلصی دانست که همچنان انقلابی مانده است. مردی که برای شعارهای انقلاب و ولایت ارزش قائل است و برای به نتیجه رسیدن آن ها تلاش می کند؛ مردی که با فسادهای اقتصادی به شدت به مقابله بر می خیزد. البته نمی توان عملکرد توکلی را بدون نقص ارزیابی کرد. باید انتقادی دلسوزانه هم به این مرد انقلاب وارد دانست. توکلی در برخی مواقع بیش از حد به انتقاد پرداخته و رویکرد انتقادی وی به برخی باعث نادیده انگاشتن برخی نقاط مطلوب از سوی وی می شود. ایرادی که رفع شدن آن از سوی توکلی بی شک امر مشکلی نیست.
به نظر دیدبان انتظار از توکلی بسیار زیاد است و این به خاطر خود اوست که انقلابی بوده و مانده است. این وجیزه کوتاه تنها بیان گوشه ای از تلاش های مردی است که همواره در سایه ولایت زندگی کرده و مقابله با فسادهای گسترده را از اولویت های خود در دولت های مختلف می داند. مردی که بدون شک جامعه به تجربه و تخصص و تعهد او در موضوع اقتصاد و مسائل سیاسی نیاز جدی دارد.