دولت ضمن گلایه از نقدهای صورت گرفته به توافقنامه ژنو یا همان اقدام مشترک، افراد و جریانات منتقد را فاقد صلاحیت لازم برای ارزیابی و اظهار نظر می‌داند. به همین علت دولت در عوض پاسخگویی به انتقادات، منتقدین را محکوم می‌کند.
1.1. معدودی کم سواد و مواجب بگیر
تندترین اظهارات علیه منتقدین توافقنامه از سوی حسن روحانی در اجلاس روسای دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها، پارک‌های علم و فناوری و مراکز آموزشی و تحقیقاتی مطرح شد. روحانی ضمن انتقاد از سکوت دانشگاهیان در قبال توافقنامه ژنو، منتقدین را چنین مورد خطاب قرار داد: «فقط یک عده معدود که از جای معدود تغذیه می‌شوند. آنها باید حرف بزنند. آنها هم البته حرف بزنند اشکال ندارد، نقد کنند اشکال ندارد، چرا یک عده کم‌سواد بیایند حرف بزنند؟ استادان دانشمند ما بزرگان دانشگاه ما خصوصی چرا حرف می‌زنند وا نمی‌آیند در میدان»۲. روحانی با بیان این عبارات، صراحتاً منتقدین فعلی توافقنامه را «کم‌سواد»، «کم تعداد»، «مواجب بگیر» و وابسته به نهادهای خاص توصیف کرد. فهم این نکته که منظور جناب رئیس جمهور از "جای معدود" همان سپاه پاسداران و رسانه‌های وابسته به آن است چندان مشکل نیست.
1.2. منتقدین حسودند
اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس جمهور نیز در مراسم تودیع و معارفه روسای قدیم و جدید سازمان میراث فرهنگی، به اقدامات دولت در موضوع سیاست خارجی اشاره کرد و آشکارا منتقدین سیاست خارجی دولت را حسود خواند و گفت: «مخالفت‌هایی که در این زمینه انجام می‌شود از روی حسادت است و برخی می‌گویند چرا این کار را ما انجام ندادیم؛ بخش دیگری از آن نیز به دلیل این است که گروهی به هر دلیلی دوست دارند از رئیس جمهور و دولت انتقاد کنند»۳. جالب توجه است که آقای جهانگیری به هیچ یک از منتقدین رحم نمی‌کند و تمامی انتقادات را از روی حسادت و یا بهانه‌جویی می‌داند.
1.3. منتقدین نگرش جناحی دارند
محمد جواد ظریف وزیر امورخارجه با زبانی نرم‌تر منتقدین را دارای نگرش جناحی خواند و انتقادات را تخریب توصیف کرد و نوشت: «فکر می‌کنم باید در اظهارنظرهای عمومی بین نقد و تخریب تفاوت قائل شد. مخصوصاً وقتی تخریب برخاسته از ملاحظات جناحی باشد و هدف آن (خواسته یا ناخواسته) نه یک شخص و گروه، بلکه سیاست خارجی کشور. ... چرا باید این سیاست خارجی را واداده معرفی کرد؟ آیا قدرقدرت نشان دادن بدخواهان این مردم و جنگ طلبان و در نهایت ریختن آب به آسیاب آنها نیست؟».۴
وی در جایی دیگر رسانه‌های منتقد داخلی را به دنبال‌روی از دستگاه تبلیغاتی غرب متهم کرد و گفت: «من در مذاکرات متعددی بوده‌ام که طرف غربی در جلسه هیچ موفقیت و دستاوردی نداشته ولی فردای آن روز بیشتر رسانه های آن کشور ارزیابی کاملا مثبتی از جلسه ارائه داده اند تا دیپلماسی کشورشان را شکست خورده معرفی نکنند. جالب اینجاست که در اکثر این موارد همین دوستان همیشه منتقد رسانه‌ای خودمان نه تنها از این روش استفاده نکرده اند، بلکه به جای باور کردن حرف طرف خودی، به ادعاهای هدایت شده رسانه های غربی استناد نموده و دیپلماسی موفق کشور را ناکارآمد معرفی نموده اند. یعنی دقیقاً همان خط دروغ تبلیغاتی که رسانه‌های غربی به صورت هدفمند و هدایت شده در صدد القای آن بوده اند را دنبال کرده و تازه ادعای انقلابی بودن هم داشته اند». ۵
1.4. منتقدین بی عقل و بی تدبیرند
اکبر ترکان مشاور ارشد رئیس‌جمهور که از وی به عنوان مشایی دولت تدبیر و امید یاد می‌شود، در گفتگو با روزنامه آرمان امروز، منتقدین دولت را تلویحاً بی‌عقل و بی‌تدبیر خواند و گفت: «کسانی که عقلانیت و تدبیر را قبول ندارند مسلم است که مقابل دولت یازدهم خواهند ایستاد!» وی با بیان اینکه در این دوره دو ساله تا انتها شاهد برخورد مجلس و دولت خواهیم بود، گفت: «ما باید این دو سال مجلس را تحمل کنیم». ۶
1.5. منتقدین همگام صهیونیست‌ها هستند
مجید انصاری، معاون پارلمانی رئیس‌جمهور در اظهاراتی جالب‌توجه منتقدان دولت در عرصه سیاست خارجی را همسو با رسانه‌های صهیونیستی توصیف کرده و این نکته را یک ملاک و معیار برای غلط بودن انتقادات عنوان کرده و گفته است: «از کسانی که دانسته یا ندانسته، همگام با رسانه‌های صهیونیستی از تلاش پرثمر دولت و اقداماتی که برای رفع مشکل تحریم توسط دولت انجام می‌شود، ابراز نگرانی می‌کنند و درباره تضعیف تیم مذاکره‌کننده مشغول به کارشکنی هستند و اگر زورشان برسد، چوب لای چرخ دولت می‌گذارند...» ۷
1.6. منتقدان کوردل، مغرض و بی‌سوادند
ادبیات ضدانتقادی دولت تدبیر و امید مختص مدیران ارشد آن نیست بلکه به رده‌های میانی مدیران منسوب دولت نیز تسری پیدا کرده است. چنانکه محمدناصر نیکبخت استاندار همدان در جمع کارگران همدانی از منتقدان توافقنامه ژنو گلایه و سخنان رئیس‌جمهور در این زمینه را تکرار کرد. وی گفت: «با وجود این همه پیشرفت که اتفاق افتاده، برخی یا کوردل هستند یا مغرض و یا به قول رئیس‌جمهور بی‌سوادند، حرف و چیزی را می‌گویند که رژیم صهیونیستی می‌خواهد، یعنی می‌خواهند بگویند توفیقی در این زمینه حاصل نشده است». ۸
مروری بر مطبوعات، جراید و رسانه‌های مجازی نشان می‌دهد که برخلاف ادعای دولت، شمار دگراندیشان توافق ژنو نه تنها اندک نیست بلکه بخش اعظمی از عناصر فعال در مجامع علمی، محافل سیاسی و رسانه های کشور را به خود اختصاص می‌دهد. افراد و جریاناتی که حتی ذکر نام تمامی آنان، نیز خارج از حوصله این نوشتار است اما برای نمایش مشتی از خروار، در به مصادیقی از هر گروه اشاره می‌شود.
حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌ها به عنوان دو بازوی علمی کشور در صحنه سیاست نقش آفرینی می‌کنند. در همین چارچوب برخی از مراجع عظام تقلید، اساتید، طلاب و فضلا از حوزه‌های علمیه و اساتید، دانشجویان و پژوهشگران دانشگاهی با بررسی دقیق متن توافقنامه ژنو، اظهارات مقامات و گزارشهای منتشر شده از سوی اندیشکده‌ها، توافقنامه را نقد و بررسی کردهاند.
- آیت الله العظمی ناصر مکارم شیرازی به عنوان یکی از مراجع تقلید، در دیدار علی اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی با ایشان ضمن طرح سوالاتی، انتقاداتی را به توافقنامه مطرح نمودند: «این توافق به شکل نسبی خوب است اما برخی معتقدند که شما تمامی کارت‌های برنده خود را بیش از حد مصرف کرده‌اید و چیزی برای اینکه بعداً بخواهید به آنها بدهید باقی نگذاشته‌اید. نکته دیگر این است که شما چه چیزی گرفته‌اید؟ و نکته سوم نیز در این است که اگر آنچه را که تا بحال بوده متوقف کنید اینها این توقفات را به شکل دائمی می‌خواهند و در آینده نیز درخواست اقداماتی دیگر دارند».۹
- آیت‌الله محمد تقی مصباح یزدی رئیس موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی نیز خطاب به دولت گفتند: «علما و بزرگان و کسانی که وارث این انقلاب و خانواده‌هایی که چند شهید داده‌اند به شما نصیحت می‌کنند گول آمریکا را نخورید، تازه اگر به رفاه برسید به چه قیمتی است. طاقت شنیدن یک جمله را ندارید، علما و بزرگان و کسانی که وارث این انقلاب و خانواده‌هایی که چند شهید داده‌اند به شما نصیحت می‌کنند گول آمریکا را نخورید، دنبال این راحتی خیالی نروید، دروغ است و به این رفاهی که به شما وعده می‌دهند نخواهید رسید. تازه اگر به این رفاه برسید به چه قیمتی؟ عزت این مردم را می‌فروشید و خون‌های هزاران شهید را در طول این سی و چند سال به باد می‌دهید تا اینکه چند روز چند دلار از پولتان را به شما بر گردانند. زهی حماقت». ۱۰
- در جلسه اعضای جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه، تعدادی از اعضا ایراداتی را نسبت به توافقه هستهای وارد کردند و گفتند که علت اینکه غربی‌ها بلافاصله بعد از انجام توافق به رسمیت شناختن اصل غنی‌سازی را انکار کردند، این بوده که عبارت صریح و شفافی در توافقنامه نیامده است و اگر توافق دراین رابطه شفاف‌تر از این بود، نباید آنها بلافاصله چند ساعت بعد از توافق موضع می‌گرفتند که ما در مورد غنی‌سازی اجازه‌ای نداریم. ۱۱
- حجت الاسلام حیدر مصلحی، وزیر سابق اطلاعات، طی سخنانی در جمع گروهی از طلاب حوزه علمیه «چیذر» در تهران برخی مفاد تفاهم نامه ژنو را «تکان دهنده» دانسته و گفته، جمهوری اسلامی با امضای این سند به طور عملی غنی سازی اورانیوم را متوقف کرده است. ۱۳
.jpg)
2.1.2. اساتید دانشگاه ۱۴
علاوه بر مراجع تقلید، فضلا و بزرگان حوزوی، دانشگاهیان نیز نسبت به محتوای توافقنامه ژنو و اقدام دولت در این راستا انتقاداتی را مطرح کردهاند. برخی از این اساتید دانشگاهی پیشینه فعالیت‌های سیاسی دارند و دسته دیگر در حوزه علوم سیاسی و روابط بین‌الملل به عنوان صاحب نظر شناخته می‌شوند.
- دکتر ابومحمد عسگرخانی؛ استاد تمام در رشته روابط بین الملل و عضو هیئت علمی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران است که صاحب مقالات و کتب متعدد در عرصه دیپلماسی و روابط خارجی می باشد. وی همچنین ریاست مرکز مطالعات عالی بین‌المللی دانشگاه تهران را نیز برعهده دارد. عسگرخانی از منتقدان جدی سیاست خارجی آقای روحانی است و پیش از روی کار آمدن دولت جدید نیز بارها و بارها با نقد سیاست خارجی دولت اصلاحات و حسن روحانی در مذاکرات هسته ای سالهای 82 تا 84، این روش از دیپلماسی را به چالش کشیده و مغایر با بسیاری از منافع ملی ایران توصیف کرده بود.
- دکتر عماد افروغ؛ نماینده مردم تهران در مجلس هفتم است که دکترای جامعه شناسی خود را از دانشگاه تربیت مدرس دریافت کرد و هم اکنون نیز استاد جامعه شناسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی است. وی از اساتید دانشگاهی بود که بلافاصله بعد از توهین رییس جمهور به منتقدان توافقنامه ژنو و بی سواد خواندن آنها، واکنش نشان داد و در گفتگو با مهر اظهار داشت: «کم سواد خواندن منتقد جواب نقد نیست و رئیس جمهور باید در این زمینه سعه صدر بیشتری از خود نشان دهد.» افروغ با تاکید بر اینکه باید اطلاعات و اصل توافقات در اختیار دانشگاهیان قرار بگیرد گفت: «دانشگاهیان باید براساس متن توافقات داوری کنند و صرفا به حسب اینکه رئیس جمهور آنان را فرا بخواند نمی شود داوری کنند لذا باید دسترسی به مفاد داشته باشند و از کجا معلوم بعد از آنکه دانشگاهیان از متن توافق اطلاع پیدا کردند موضع مساعد دولت داشته باشند.» افروغ با انتقاد از عدم انتشار متن (ضمیمه) توافقنامه گفت: «دانشجویان و دانشگاهیان کجا در جریان مسئله هسته ای هستند مگر به اصل توافق دسترسی دارند حتی نمایندگان هم از جزئیات باخبر نیستند پس چگونه می توانند در مورد مذاکرات ژنو نظر دهند.»
- دکتر سعید زیباکلام؛ استاد برجسته فلسفه غرب و عضو هیئت علمی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران است که برخی از کتاب های او به عنوان منابع درسی در رشته های فلسفه و جامعه شناسی تدریس می شود و کتاب معرفت شناسی اجتماعی وی در سال ۱۳۸۵ به عنوان کتاب سال ایران، برگزیده شده است. وی مهندسی برق و الکترونیک را در ۱۳۵۶ در انگلستان به پایان رساند و در همان سال دوره کارشناسی ارشد جامعه شناسی انقلاب را در دانشگاه برادفورد آغاز کرد. سعید زیباکلام در ۱۳۵۷ به ایران بازگشت و از سال ۱۳۶۵ تا ۱۳۶۹ به تحصیل دوره دکترا فلسفه را در دانشگاه لیدز مشغول بود. وی همچنین عضو سایق هیات علمی انجمن حکمت و فلسفه و مدرس سابق فلسفه علم دانشگاه صنعتی شریف می باشد. همچنین زیباکلام سالها در وزارت امور خارجه حضور داشته و علاوه بر آن اولین نماینده جمهوری اسلامی در NPT بوده است و به سبب این تجربه، یکی از صاحب نظران در باب قراردادهای بین المللی محسوب می شود. وی که سخنرانی هایش درباره توافقنامه ژنو در دانشگاه های امیرکبیر و شهید بهشتی از سوی دولتمردان تدبیر و امید لغو شده بود، چندی قبل در نشست تشریح توافق ژنو در دانشگاه امام صادق علیه السلام گفت:«اجزای مهم رژیم تحریم‌ها بدون هیچ تغییری سر جایشان خواهند بود، شامل تحریم‌ها علیه بانک مرکزی ایران و تقریباً دوجین بانک‌های عمده دیگر و نهادها یا شخصیت‌های مالی. تحریم‌های جانبی روی بانک‌ها که با افراد و نهادهای امریکایی تجارت می‌کنند کماکان بر جای خود باقی خواهند ماند. کماکان امکان دسترسی بسیار محدودی به نظام مالی امریکا وجود خواهد داشت. تمام تحریم‌ها بر بیش از 600 شخصیت حقیقی و حقوقی که به برنامه هستهای ایران و برنامه موشک‌های بالستیک کمک می‌کنند، به قوت تمام پابرجا خواهند بود. تحریم‌ها در چندین عرصه اقتصاد ایران بر جای خود باقی خواهند ماند، شامل کشتی‌سازی و کشتی‌رانی. در حوزه خدمات فنی مربوط به انرژی تحریم‌ها برای سرمایه‌گذاری درازمدت به قوت خود باقی خواهند ماند. محدودیت‌های وسیع امریکا بر تجارت با ایران به قوت خود باقی خواهد بود و ایران را از دسترسی با بزرگ‌ترین اقتصاد دنیا محروم خواهد کرد.»
- دکتر فواد ایزدی؛ کارشناس برجسته مسایل امریکا و عضو هیئت علمی دانشکده مطالعات جهان وابسته به دانشگاه تهران می باشد. وی مدرک کارشناسی خود را از از دانشگاه هوستون آمریکا و کارشناسی ارشدش در رشته مطالعات ارتباطات جمعی را از از دانشگاه هوستون آمریکا در یافت کرده است. ایزدی دکترای خود در همین رشته را نیزاز دانشگاه ایالتی لوئیزیانا دریافت کرده و با توجه به آنکه عنوان رساله دکتری وی «دیپلماسی عمومی آمریکا در قبال ایران؛ ساختارها، بازیگران و محافل سیاستگذاری» بوده است، طی ماه های اخیر بارها به بررسی رفتارشناسی امریکایی ها در برابر ایران و نقد توافقنامه ژنو از این منظر پرداخته است. وی چندی قبل در یادداشتی اختصاصی برای رجانیوز ضمن تشریح توافق ژنو، نوشته بود: «هرچه از روز توافق ژنو بیشتر می‌گذرد، ابهامات نسبت به این توافق در بین مردم بیشتر می‌شود. اطلاعات نادرست یا ناقص از توافق نامه هستهای ژنو ممکن است منجر به تأثیر منفی در سطح انتظار جامعه گردد، و چنانچه این انتظار بر مبنای درستی شکل نگرفته باشد و بستر تحقق آن فراهم نباشد، نتیجه آن جز سرخوردگی و بی‌اعتمادی جامعه نخواهد بود، به این دلیل، نقد دلسوزانه و منصفانه مذاکرات هستهای در کشور اهمیت می‌یابد.»
- دکتر نادر ساعد از دیگر منتقدان توافق ژنو است. او استاد همان دانشگاهی است که حجت الاسلام حسن روحانی در سخنرانی خود دریکی از سالنهای آن منتقدان توافق ژنو را بی سواد خطاب کرد. دکتر نادر ساعد استادیار رشته حقوق بین الملل در دانشگاه شهید بهشتی است و تاکنون چند مقاله در نقد علمی توافق نامه ژنو به تحریر در آورده است. ۱۵
- دکتر فریدون عباسی؛ رئیس سابق سازمان انرژی اتمی و از دانشمندان هسته ای که از ترور عوامل موساد در سال 89 جان سالم به در برد. عباسی از متخصصین لیزری است که در طرح جداسازی و غنی سازی اورانیوم با لیزر نیز شرکت داشته است. وی ریاست گروه فیزیک دانشگاه امام حسین علیه السلام را برعهده دارد. وی هم چنین عضو شورای مرکزی انجمن هسته ای ایران است که مقر آن نیز پژوهشکده کاربرد پرتو سازمان انرژی اتمی است. دکتر عباسی چندی قبل در جمع دانشجویان دانشگاه امام صادق علیه السلام گفته بود: «عده‌ای در داخل نیز اجازه تولید سوخت هستهای را نمی‌دادند. آدم‌هایی را بر سر کار آورده بودند که جلوی تولید سوخت هستهای را بگیرند ... چرا مسئولان فعلی می خواهند قهرمان پروری کنند؟ اگر سعید جلیلی در مذاکرات آلماتی ۲ تنها یک دهم از امتیازات ژنو را به آنان می داد الان رئیس جمهور بود.» ۱۶
2.1.3. جریان های دانشجویی
جنبش دانشجویی به عنوان بخش دیگری از بدنه دانشگاهی کشور همواره با حساسیت خاصی تحولات سیاسی خصوصاً در عرصه بین‌المللی را دنبال می‌کند. چنانکه بسیج دانشجویی کشور، انجمن اسلامی دانشجویان مستقل و اتحادیه جامعه اسلامی دانشجویان ضمن تاکید بر حفظ حقوق هستهای، نگرانی‌ها و انتقادات خود را به متن توافق ژنو بارها و بارها اعلام کرده است. به طور نمونه ۲۷۰ نفر از دانشجویان دانشگاه صنعتی شریف در نامهای به حجت‌الاسلام حسن روحانی، رئیس‌جمهور بر ضرورت حفظ حقوق هستهای ملت ایران در توافقنامه ژنو تأکید کردند و نوشتند: «آقای دکتر روحانی، ما به توافق ژنو نقد داریم و نقدمان را به صراحت بیان می‌کنیم. نقد داریم به عدم توازن در آنچه در این گام به نیابت ملت ایران داده و ستانده شده. نقد داریم به اینکه تمام حقیقت به مردم گفته نشد. نقد داریم و البته سوال هم. همگان می‌دانیم اصلی‌ترین نگرانی طرف غربی از برنامه هستهای کشورمان ذخیره اورانیوم ۲۰ درصد بوده است و اصلی‌ترین معضل ما نیز تحریم‌های بانکی و نفتی؛ اما متاسفانه در مذاکرات اخیر مشاهده شد با اینکه اصلی‌ترین نگرانی طرف غربی رفع شده است، اصلی‌ترین تحریم‌ها یعنی تحریم‌های بانکی همچنان پابرجا مانده و تحریم‌های نفتی نیز به قوت خود باقی است و تنها مکثی(pause) در روند رشد آنها ایجاد شده است.» ۱۷
اساتید و گروه‌های دانشگاهی منتقد تفاهمنامه هستهای ژنو
.jpg)
2.2. مراکز و محافل سیاسی
احزاب و جریان‌های سیاسی با حساسیت خاصی بر اقدامات دولت نظارت داشته و دارند. گرچه برخی به صرف قرار گرفتن در جبهه احزاب همسو یا مخالف دولت اقدام به اتخاذ موضع مثبت و یا منفی کردهاند اما بخش منصف تر این گروه‌ها فارغ از جهت گیری سیاسی حاکم بر فضای کشور فعالیت دولت را نقد و بررسی می‌کنند. نمایندگان مجلس شورای اسلامی، کمیسیون امنیت ملی و سیاسی خارجی مجلس، احزاب سیاسی و جریان‌های سیاسی هر یک به سهم خود درباره توافق ژنو اظهاراتی را مطرح نموده اند:
2.2.1. مجلس شورای اسلامی و نمایندگان
مجلس بنا به وظیفه قانونگذاری و شأن نظارتی خود روند مذاکرات هستهای را با کشورهای 5+1 پیگیری می‌کند. نمایندگان مردم تلاش کردهاند تا ضمن همکاری با دولت، مانع زیاده خواهی طرف غربی شوند. از همین رو اقداماتی را جهت حوزه فعالتر در این عرصه با ارائه پیشنهاد حضور نمایندگانی از مجلس در مذاکرات هسته ای به دولت خواستار شدند که البته دولت این درخواست مجلس را رد کرد. از سویی دیگر دولت با محرمانه خواندن مذاکرات، از ارائه برخی اطلاعات و محتوای گفتگوها به نمایندگان مجلس خودداری کرد.
نامحرم انگاشتن نمایندگان از یک سو و روند امتیازدهی تیم مذاکره کننده به طرفهای غربی زمینه انتقاد گسترده نمایندگان مجلس شورای اسلامی به دولت را فراهم نمود. جریان اکثریت در مجلس شورای اسلامی با ابراز نگرانی از محتوای متن موسوم به «اقدام مشترک» نسبت به عواقب آن هشدار دادند.
دکتر سید امیرحسین قاضی‌زاده، نماینده مردم مشهد در مجلس شورای اسلامی از جمله نمایندگانی است که انتقادات فراوانی به توافق ژنو وارد می داند. دکتر علیرضا زاکانی نماینده سه دوره مردم تهران در مجلس شورای اسلامی نیز مدتی پیش در نوشتاری با نقد برخی از مفاد توافق ژنو منافع آن را بالقوه و مضرات آن را بالفعل دانسته بود. همچنین دکتر الیاس نادران ، نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی مدتی پیش به همراه چند تن از نمایندگان دیگر مجلس طی نامه ای به روحانی خواستار پاسخگویی وزیرخارجه درباره جزئیات توافق ژنو شدند.نادران از دانشگاه کلرمون فران فرانسه در رشته اقتصاد عمومی دکتری تخصصی گرفته است. او همچنین، عضو هیئت علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران است و در دوره دکتری اقتصاد بخش عمومی در این دانشکده تدریس می‌کند. محمد اسماعیل کوثری نماینده دیگر مردم تهران در مجلس پس از انعقاد توافق ژنو نسبت به آن انتقاد کرد.کوثری یکی از ایرادات عمده این توافقنامه را امکان تفاسیر متعدد می‌داند و می‌گوید: «با وجود اینکه ما نسبت به تفاهمنامه ژنو انتقادات اساسی داشته و آن را مشکل‌دار می‌دانستیم با این حال حتی این تفاهمنامه نیز از سوی آمریکا اجرایی نمی‌شود. ما شاهد هستیم که کشورهای غربی با تفاسیر گوناگون به دنبال زیر پا گذاشتن حقوقی هستند که در تفاهمنامه ژنو ذکر شده است». ۱۸
چندی قبل نیز 150 تن از نمایندگان مردم در خانه ملت در نامهای به رئیس مجلس از پنهان¬کاری تیم هستهای گلایه کرده و درخواست کردند تا جزئیات توافق ژنو برای آنها محرمانه نباشد و در جریان این توافق قرار بگیرند. محمد سلیمانی نماینده مردم تهران با بیان اینکه رئیس مجلس به عنوان یکی از سران قوا در جریان جزئیات مذاکرات و توافق هستهای ژنو قرار دارد، گفت: بنده و تمامی نمایندگانی که این نامه را امضا کردهاند، معتقدیم که این موضوع کافی نیست و نمایندگان مجلس نیز باید مانند اعضای کنگره آمریکا در جریان جزئیات مذاکرات هستهای قرار گیرند. اگر این توافقنامه محرمانه است، پس نباید در رسانه‌های کشورهای اعضای 1+5 و یا در بین نمایندگان کنگره آمریکا منتشر شود. البته ما خواهان رسانه‌ای کردن جزئیات این توافقنامه نیستیم.۱۹
در این میان البته برخی نمایندگان انتقادات تندتری را مطرح کردند چنانکه حمید رسایی، نماینده مردم تهران گفت:"یک جام زهری به مردم داده شده ولی با ابزار رسانه‌ای می‌خواهند آن را تبدیل به شربت شیرین کنند". ۲۰
2.2.2. کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی
ابراهیم آقامحمدی، عضو کمیسیون امنیت ملی یکی از منتقدان عراقچی و تیم مذاکره‌کننده هستهای است می‌گوید: «هنوز خیلی جزئیات را به کمیسیون نمی‌گویند، می‌گویند همه‌چیز را به شورای عالی امنیت گزارش داده‌ایم و در برابر برخی سوال‌های ما سکوت می‌کنند.» البته چالش با عضو ارشد تیم مذاکره‌کننده هستهای به همین‌جا ختم نمی‌شود. در بخش دیگری از این نشست مشترک نمایندگان کمیسیون امنیت ملی با تیم مذاکره کننده محسنی‌ثانی و بخشایش اردستانی از اعضای کمیسیون امنیت درگیری لفظی پیدا می‌کنند، بخشایش اردستانی به تفاهم هستهای نقد حقوقی وارد کرده و محسنی‌ثانی هم به او گفت شما بلد نیستید نقد کنید و بخشایش هم به محسنی‌ثانی گفت: «شما هم فقط بنا دارید تا از دولت دفاع کنید.» ۲۱
2.2.3. کارشناسان وزارت امورخارجه ۲۲
- دکتر محمد جواد لاریجانی؛ تحصیلات حوزوی را در قم گذرانده و سپس در دانشگاه صنعتی شریف پذیرفته شد و در رشته مهندسی برق ادامه تحصیل داد. لاریجانی پس از آن به آمریکا رفت و در دانشگاه برکلی کالیفرنیا تحصیلات عالی و تکمیلی خود را انجام داد. وی نماینده مجلس شورای اسلامی در دوره‌های دوم، چهارم، و پنجم، معاون سابق وزارت امور خارجه و موسس مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی از فعالان سیاسی ایران بوده است. جواد لاریجانی همچنین سابقه تدریس سیاست خارجی و اندیشه سیاسی در دانشگاه های تهران و امام صادق علیه السلام را نیز در کارنامه خود دارد. دکتر لاریجانی یکی از دیپلمات‌های با سابقه کشور محسوب می شود که از اعضاء دیپلماتیک حامل پیام حضرت امام خمینی(ره) به گورباچوف رهبر شوروی سابق بود. وی چندی قبل در برنامه دیروز امروز فردا گفت: «برخی از بندهای این سند با قانون اساسی ما در تضاد است. مثل بندی که می گوید ما در یک دوره طولانی هرگونه برنامه ریزی برای غنی سازی و توسعه غنی سازی را باید به تصویب کشورهای 5+1 برسانیم. یعنی آن ها باید تشخیص دهند چقدر نیاز داریم، کجا باید غنی سازی کنیم و... که این یک بحث داخلی است و به دیگران مرتبط نیست. من تعجب می کنم نمایندگان مجلس که گاهی به دنبال برخی مسائل کوچک هستند، به چنین سند مهمی توجه ندارند. نهادهای مسئول به خصوص مجلس باید این سند را به دقت بررسی کنند. نظام ما که مورد حمایت مردم هست این سند را تعهد داده است.»
- مهندس ناصر نوبری؛ رییس دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه آزاد است که سابقه حضور طولانی مدت در وزارت خارجه دارد. وی مشاور سابق وزیر امور خارجه و اولین مدیر بخش سخنگوئی وزارت امور خارجه و همچنین سفیر برگزیده ایران برای کانادا و سفیر سابق کشورمان در شوروی است. نوبری چندی قبل طی یادداشتی خطاب به آقای روحانی نوشت: «در واقع با این توافقنامه مهمترین اهرم فشار ما را از دست ما می‌گیرند و آن اینکه آنها هرچه تحریم می‌‌ردند اما اثری در روند توسعه و پیشرفت برنامه هستهای ما نمی‌گذاشت و از این بابت همیشه رنج می‌بردند و همین اهرم یعنی نگرانی از رشد روز افزون قدرت هستهای ما آنها را پای میز مذاکره کشاند. اما در ژنو موفق شدند طی شش ماه در برابر آزاد کردن چهار میلیارد دلار از پول خودمان و حدود سه میلیارد دلار اجازه فروش پتروشیمی، این قفل و بست‌ها را به دور برنامه هستهای ما بزنند و خیال خودشان را برای همیشه از برنامه هسته ای مان راحت کنند.»
- دکتر منوچهر محمدی؛ معاون سابق آموزش و پژوهش وزارت امور خارجه است که دارای دکترای مطالعات بین الملل از دانشگاه کارولینای جنوبی در شهر کلمبیا- آمریکا می باشد. وی همچنین از سال 74 تا کنون ریاست گروه علوم سیاسی در موسسه آموزشی امام خمینی (ره) را برعهده دارد و علاوه بر عضویت در هیئت علمی دانشگاه تهران، طی سالهای 64 تا 71 ریاست گروه علوم سیاسی این دانشگاه را نیز بعهده داشته است. دکتر محمدی چندی قبل در نقد توافقنامه ژنو در گفتگو با فارس،ابتدا به عملکرد تیم مذاکره کننده هستهای در سالهای قبل و دوره اصلاحات اشاره کرده و گفته بود: «آنها آرزو داشتند که دیپلمات درجه پنجم ما با آنها صحبت داشته باشد. چون هم دوران امام و هم این دوره منع شده بودند از این کار. بنابراین آقای روحانی قبل از اینکه به میز مذاکره برسد همین اهرم را هم مصرف کرد.» محمدی در باره ژنو نیز گفت: «روحانی به ظریف پیغام داده بود که دست خالی از ژنو نباید برگردید و باید حتما یک دستاوردی قبل از صد روز داشته باشیم. بنابر این دیپلمات ها در شرایط بسیار بدی قرار گرفتند که در عین اینکه دستانشان خالی بود باید یک دستاوردی هم می‌داشتند. در توافقنامه ژنو موضوعاتی که به دست آورده ایم باز هم به نفع غربی هاست. در این توافقنامه ما پذیرفتیم که 20 درصد را متوقف کنیم و تعهد هم دادیم که تا ده سال هم به دنبال 20 درصد نباشیم. درباره پنج درصد هم باید بگویم که فریز کردیم، یعنی سانتریفیوژهایی که داریم بچرخد ولی دیگر حق اضافه کردن نداریم و حق استفاده کردن از این تعداد که آماده تزریق گاز بودند را هم نداریم که حدود ده هزار سانتریفیوژ بود.»
2.2.4. احزاب و جریانات سیاسی
تشکلها و احزاب منسوب به جریان اصلاحات و اعتدال که در واقع دولت یازدهم ترکیبی از آنان راتشکیل می‌دهد، در بادی امر با خوش‌بینی و شوق مذاکرات هسته¬ای ژنو را کلید حل همه مشکلات کشور می‌دانستند و منتقدین را یک سره افراطی و تندرو خطاب می‌نمودند؛ اما کارشکنی طرف غربی و تکرار ماجرای تحریم از سوی اتحادیه اروپا و ایالات متحده تاحدی این مواضع را به حاشیه راند. از سوی دیگر احزاب و گروه‌های ذیل جریان اصولگرایی با استناد به محتوای سند اقدام مشترک، مواضع متلون اطراف غربی و تجربه‌های قبل مذاکرات هستهای نسبت به برخی از بندهای توافقنامه هستهای ژنو هشدار داده و بی‌اعتمادی خود را به پایبندی غرب اعلام کردند. حزب مؤتلفه اسلامی، جمعیت ایثارگران انقلاب اسلامی، رهپویان انقلاب اسلامی، اعضای جامعه روحانیت مبارز تهران، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، جبهه پایداری و اصولگرایان تحول‌خواه جزء این دسته محسوب می‌شوند.
.jpg)
2.3. مطبوعات و رسانه‌ها
فعالترین و موثرترین بخش منتقد توافقنامه هستهای ژنو مطبوعات، جراید و به طور کلی اصحاب رسانه هستند. به همین دلیل به نظر می‌رسد که نوک پیکان دولت به سوی این گروه است چرا که نقش مهمی در جهت‌دهی افکار عمومی و آگاهی بخشی بر عهده داشته و دارند. عمده مطبوعات و رسانه‌های منتقد منتسب به اصولگرایان هستند که همین امر دستاویزی شده تا دولتمردان، این رسانه‌ها را به تخریب و نگاه حزبی متهم کنند. گرچه در میان رسانه‌های اصولگرا، افرادی در چارچوب حزبی می‌نگرند اما قاطبه جراید و خبرگزاری‌های منتقد، معتقد به ارزشهای انقلاب اسلامی بوده و فارغ از منافع حزبی و گروهی تنها با دغدغه‌های ملی توافقنامه ژنو را نقد می‌کنند.
روزنامه‌های کیهان، جوان، رسالت و وطن امروز در قالب رسانه مکتوب و خبرگزارهای تسنیم، فارس و سایت تحلیلی خبری مشرق نیوز، جهان نیوز، رجانیوز به عنوان رسانه‌های فعال مجازی، توافقنامه ژنو را از ابعاد سیاسی و حقوقی نقد وبررسی کردند.
3. مخالفین غربی توافقنامه ژنو
توافقنامه هسته ای ژنو علاوه بر منتقدین داخلی، مخالفین خارجی نیز داشت؛ با این تفاوت که اولاً منتقدین داخلی به دور از منافع حزبی، در پی بیشینه کردن منافع ملی و کاهش هزینه‌های ناشی از مذاکرات بودند و دوم اینکه ایرادات منتقدین به محتوای توافقنامه بود و نه به اصل توافق هستهای. این در حالی است که تندروهای غربی - صهیونیستی با اصل پذیرش توافق هستهای مخالفت دارند و در پی فشار برای نقض یک طرفه تعهدات از سوی دولت‌های 5+1 هستند. لذا این دو گروه یعنی منتقدین داخلی و مخالفین خارجی دو جهت کامل مخالف را می‌پیماند و برخلاف ادعای برخی دولتی‌ها هیچ هم‌گونگی با هم ندارند. همچنین اقدام جریان افراطی در مجالس ایالات متحده نشان می‌دهد که امتیازدهی به اطراف مذاکره نه تنها اشتهای سیری ناپذیر آنان را اشباع نمی‌کند بلکه موجب زیادخواهی و درخواست نامعقول آنها هم می‌شود.
3.1. سیاستمداران آمریکایی
برخی اعضای مجلس نمایندگان و سنای ایالات متحده در تلاش بودند تا با اعمال تحریم بیشتر راه را برای هر گونه مذاکره و اقدام مشترک سدکنند. تا کنون بسیاری از نمایندگان جمهوریخواه کنگره آمریکا از سیاست‌های اوباما در قبال برنامه اتمی ایران انتقاد کردهاند، اما شمار قانونگذاران منتقد از حزب دمکرات در این باره کمتر بوده‌اند. نمایندگان منتقد کنگره بر این باورند که باید اقدامات سخت‌تری علیه ایران اتخاذ نمود.
- رابرت منندز، سناتور دموکرات و رئیس کمیته روابط خارجی مجلس سنا در روز چهارشنبه (۲۷ نوامبر/۶ آذر 1392) گفت که کاخ سفید می‌کوشد با تاکتیک غلو‌گویی و ایجاد ترس قانونگذاران آمریکایی را از برقراری تحریم‌های جدید علیه ایران باز دارد. منندز دفاع باراک اوباما و دولت وی از توافقنامه اتمی ژنو را مورد انتقاد قرار داد. به گفته منتقدان در این توافقنامه بطور کلی محدودسازی برنامه اتمی ایران در ازای کاهش برخی تحریم‌ها تایید شده است. رابرت منندز در یک گفت‌و رادیویی گفت: «ارزیابی من همسو با نظرات کاخ سفید نیست. مسئولان دولتی می‌گویند که در صورت پیگیری تحریم‌ها ما به جنگ کشیده خواهیم شد. فکر می‌کنم این اظهارات غلوآمیزآند و به منظور ایجاد ترس بیان می‌شوند.» منندز افزود: «ما باید مواظب تندروها در ایران باشیم.» به نظر می‌رسد که ایرانی نقش خود را به عنوان پلیس خوب (روحانی و ظریف) و پلیس بد (تندروها) به نحو احسن اجرا کردهاند». منندز تصریح کرد که قانونگذاران دمکرات و جمهوریخواه با یکدیگر همکاری خواهند داشت و می‌کوشند که در هفته‌های آینده تحریم‌های جدید علیه ایران را به تصویب رسانند. ۲۳
- سناتور لیندسی گراهام، سناتور جمهوریخواه کارولینای جنوبی در توییتر خود مدعی شد: اگر توافق شامل برچیدن سانتریفیوژهای ایران نباشد در واقع چیزی را به دست نیاورده‌ایم. سناتور مارکو روبیو، سناتور جمهوریخواه فلوریدا و کاندیدای احتمالی انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا در سال ۲۰۱۶ مدعی شد: اگر دولت ایران اجازه یابد بخش بزرگی از زیرساخت هسته‌یی خود را حفظ کند این توافق، هسته‌یی شدن ایران را محتمل‌تر خواهد کرد. این توافق به سایر کشورهای شروری که مایلند هسته‌یی شوند نشان خواهد داد که می‌توان یک دهه دروغ گفت و در نهایت آمریکا خسته می‌شود و درخواست‌های کلیدی‌اش را کنار می‌گذارد. وی با تکرار اتهامات غرب مبنی بر نظامی بودن برنامه هسته‌یی ایران مدعی شد: ایران احتمالا از این توافق و توافق‌های بعدی که نیازمند مصالحه واقعی نیستند برای به دست آوردن توانایی هسته‌یی تسلیحاتی استفاده خواهد کرد.
- باک مک‌کن، سناتور جمهوریخواه کالیفرنیا که ریاست کمیته خدمات نظامی مجلس نمایندگان را بر عهده دارد، در بیانیه‌ای با تکرار اتهامات غرب مبنی بر نظامی بودن برنامه هسته‌یی ایران مدعی شد: ایران به دنیا دلیلی برای شک و تردید نداشتن نسبت به هرگونه توافقی که توانایی آنها برای ساخت سلاح هستهای را در جای خود باقی می‌گذارد، نداده است. وی در ادامه ادعاهای بی‌اساسش مدعی شد: به نظر رییس‌جمهور (آمریکا) عاقلانه است که به دولتی که بارها قوانین بین‌المللی را نقض کرده و امنیت آمریکا را به خطر انداخته است اعتماد کنیم، هر چقدر این اعتماد محدود باشد. آمریکا هیچ درسی از سال ۱۹۹۴، زمانی که کره شمالی دنیا را فریب داد نگرفته است. من شک دارم این توافق نتیجه متفاوتی داشته باشد. ۲۴
- سناتور جمهوریخواه لندسی گراهام در صفحه توئیتر خود اعلام کرد که تا زمانی توافق درباره تعلیق همه فعالیت‌های سانتریفیوژهای ایرانی صورت نگیرد ما هیچ چیزی به دست نیاوردیم. مارکو روبیو، دیگر سناتور آمریکایی اعلام کرد در صورتی که ایران از توافق کنونی سوء استفاده کند و به دنبال آن برای حصول قدرت هستهای توافقاتی را به دست بیاورد، ممکن است این توافق به تهران اجازه بدهد که در زیر ساخت های هسته ای به عنوان یک کشور باقی بماند.۲۵
- اعضای مجلس نمایندگان امریکا در حال اعمال فشار برای تصویب طرحی برای وادار کردن کاخ سفید به تدوین مجدد شرایط توافق اخیر میان ایران و 5+1 هستنداین طرح که روز پنجشنبه (۲۱ آذر 1392) توسط پیتر روسکام، نماینده ایلینوی ارائه شد کمتر از یک روز پس از پیروزی دولت اوباما در تلاش برای متوقف کردن تحریم‌های جدید ضد ایرانی در سنا صورت می‌گیرد. قطعنامه روسکام که مورد حمایت میخائیل مک‌کال، نماینده جمهوری خواه تگزاس، جن گرین، نماینده تگزاس و دن لیپینسکی، نماینده ایلینوی است به دنبال مجبور کردن کاخ سفید و شرکای مذاکره کننده غربی آن به تغییر شرایط توافقنامه است. در این قطعنامه تصریح شده است که «ایران باید به طور کامل همه تاسیسات غنی سازی خود را برچیند و تولید سانتریفیوژ را متوقف کند» و «اعلام کند که ایران باید به طور کامل راکتور آب سنگین اراک» را برچیند. در همین حال، وزارت خزانه داری و وزارت امور خارجه امریکا تحریم های جدیدی را علیه شماری از شرکت ها و اشخاص به خاطر «ارائه پشتیبانی» برای برنامه انرژی هسته ای ایران اعمال کردند. ۲۶
3.2. دولت کانادا
دولت کانادا نیز اندکی پس از حصول توافق ژنو، ابراز داشت که نسبت به آن عمیقاً با دیده تردید می‌نگرد و تحریم‌های خود بر ضد ایران را همچنان محفوظ خواهد داشت. دولت کانادا همچنان بر این باور است که رفتار گذشته، بیانگر رفتار آینده است و از آنجا که ایران پیش از این در برابر شورای امنیت سازمان ملل سرکشی کرده است، از این پس نیز خواهد کرد. ۲۷
3.3. رژیم صهیونیستی
اندکی پس از پایان مذاکرات، نتانیاهو طی سخنانی در دیدار هفتگی کابینه رژیم صهیونیستی تأکید کرد"امروز جهان بسیار ناامن‌تر از گذشته است زیرا خطرناک‌ترین رژیم جهان گامی بزرگ به سوی دستیابی به خطرناک ترین سلاح موجود در جهان برداشته است". نتانیاهو در مصاحبه‌ای با بی‌بی‌سی فارسی در اکتبر ۲۰۱۳ تاکید کرد: «اگر [جمهوری اسلامی] به سلاح هسته ای دست پیدا کند، این رژیم بی‌رحم مانند کره شمالی جاودانی خواهد شد». همچنین یووال استاینیتز، وزیر اطلاعات و امور استراتژیک رژیم اسرائیل نیز با تکرار مواضع سرسختانه نتانیاهو اظهار داشت: «توافق فعلی، مانند پیمان شکست خورده سال ۲۰۰۷ با کره شمالی، ایران را به دستیابی به سلاح هستهای نزدیک‌تر می‌کند». ۲۸
جمع بندی
در نهایت باید گفت که هر چند تمامی گلایه‌ها و ایرادات مطرح شده درباره توافق هستهای ژنو خالی از اشکال نیست و حتی در برخی موارد غیرصحیح است چنانکه برخی آن را هولوکاست هستهای، جام زهر و یا ترکمنچای نامیدند اما این مسئله مجوزی برای تخطئه همه منتقدان و یک کاسه کردن ایرادهای صواب و ناصواب نیست. نگرش منفی دولت اعتدال به تمامی صاحب‌نظران منتقد که آبشخور آن در نگرش‌های خطی و حزبی است در حالی عنوان می‌شود که رئیس جمهور محترم در اظهارات رسمی خود بر "استقبال دولت از نقد" تأکید دارند. ضمن اینکه برخورد دولتیان با «جریان منتقد ژنو» تنها به سیاست برچسب‌زنی و توهین محدود نشده و برای خاموش کردن انتقادات از ابزار تعطیلی –چنانچه برای هفته‌نامه یالثارات همین اتفاق افتاد- و تهدید به تعطیلی رسانه‌ها نیز استفاده می‌شود.
حتی اگر دولت بنا دارد تا به انتقاد گروه خاصی نیز گوش فرا دهد لازم است تا رفتار خود را در قبال منتقدین اصلاح نماید. شاید ترس از برچسب کم‌سوادی، مواجب بگیری، حسادت و غرض‌وزی مانع صراحت اساتید محترم دانشگاه در نقد آشکارای توافق ژنو است. ضمن اینکه نباید داسی که وزارت علوم برای حذف منتقدین در دست گرفته نادیده انگاشت.
قطعاً بخش قابل توجهی از انتقادات ناشی از دلسوزی، تعهد، نگرانی و آگاهی است که بی توجهی بدان در آینده خسارات جبران ناپذیری را به بار خواهد آورد. همچنین بستن باب نقد و نقادی از طرف دولتمردان به روی کارشناسان دلسوز و معتقد، فضای دولت را به سمت گشودن درب به سوی متملقان و چاپلوسان خواهد برد.