دیدبان: انتخابات ریاست جمهوری 92 با پیروزی روحانی به سرانجام رسید. در این انتخابات گروه­های زیادی به حمایت از روحانی پرداختند و نوعی ائتلاف ایجاد شد که افراد و گروه­های زیادی از جناح­های مختلف در آن شرکت داشتند. اطراف این ائتلاف را می­توان در دو دسته اصلی قرار داد. کارگزاران، اطرافیان آقای هاشمی و اصلاح­طلبان. این اضلاع که در انتخابات 92 حول حمایت روحانی جمع شدند به نظر می­رسد نه قبل از انتخابات و نه بعد از آن دارای وحدت هدف و روش نبوده­اند بلکه صرفاً به دلیل پیروزی سیاسی و وجود دشمن مشترک به یک ائتلاف حداقلی رسیدند و اکنون این اختلافات در حال آشکارشدن است. در این مطلب به بررسی اصلی­ترین حامیان روحانی و رابطه این گروه­ها با یکدیگر در گذشته و آینده می­پردازیم.  

الف) حامیان اصلی روحانی

1- کارگزاران و اطرافیان آقای هاشمی

قطعاً کارگزاران سازندگی و دیگر اطرافیان آقای هاشمی مهم­ ترین حامیان روحانی در انتخابات گذشته بودند. این افراد که قرابت فکری و سابقه­ای زیادی با روحانی دارند، پس از رد صلاحیت هاشمی به صورت کامل به حمایت از روحانی پرداختند و ستادهایشان در حمایت از روحانی سنگ تمام گذاشتند و البته مزد زحمات خود را نیر در دولت دیدند و تعداد زیادی از افراد مرتبط با این جریان در دولت به سمت­های بالا دست یافتند.

2- اصلاح­طلبان

یکی دیگر از گروه­های که گزینه نهایی آنها در انتخابات روحانی شد، اصلاح­طلبان بودند. برخی از گروه ­های اصلاح ­طلب در ابتدا از عارف حمایت کردند، اما با کناره­گیری عارف به اصرار خاتمی اغلب این گروه­ها به حمایت از روحانی پرداختند. مجمع روحانیون در بیانیه­ای ضمن تقدیر از عارف برای کناره ­گیری از انتخابات از روحانی حمایت کرد. این مجمع در بیانیه خود اظهار داشت: «با دعوت آحاد جامعه به مشارکت پرشور و با نشاط در انتخابات و دادن رای آگاهانه به برادر متعهد جناب آقای دکتر حسن روحانی نشان دهیم که تنگ نظری‌ها و سختی و دشواری­ها نمی­تواند ما را از رسیدن به آمال اصلاح‌طلبانه باز دارد.»[1]

جبهه مشارکت نیز از تصمیم خاتمی و هاشمی حمایت کرد و طی بیانیه­ای اعلام کرد که از کاندیدای مورد حمایت این دو نفر حمایت می­کند. آنها در قسمت پایانی بیانیه خود ضمن وارد کردن اتهامات بی­اساس به نظام اسلامی با کراهت شدید به حمایت از روحانی پرداختند، به­گونه­ای که حتی حاضر نشدند نام روحانی را در بیانیه خود ذکر کنند. در قسمت پایانی این بیانیه آمده است: «اینک و در این شرایط حساس، جبهه مشارکت ایران اسلامی با حفظ اعتراض و انتقاد خود به روند و ساز و کارهای انتخابات، به خصوص انتخابات مهندسی­شده و پر از ابهام سال 1388، به تبعیت از مصلحت­اندیشی و تدبیر آقایان خاتمی و هاشمی و همراهی با شورای مشاوران آقای خاتمی، با امید به تلاش ثمربخش در جهت نجات کشور، حمایت خود را از تصمیم اتخاذ شده اعلام می­دارد.»[2]

شورای هماهنگی جبهه اصلاحات و دیگر افراد و گروه­های اصلاح­طلب نیز به حمایت از روحانی در انتخابات پرداختند.

ب) اختلافات حامیان روحانی در گذشته و حال

1- تخریب شدید هاشمی از سوی اصلاح­طلبان در انتخابات مجلس ششم

تقریباً اواخر آذرماه سال 78 بود که هاشمی تصمیمش را برای حضور در انتخابات مجلس ششم قطعی کرد. بعد از اعلام حضور هاشمی بسیاری از افراد اصلاح­طلب به موضع­گیری علیه او پرداختند و شخصیت و دولت هاشمی را مورد تخریب جدی قرار دادند.

عباس عبدی یکی از از اعضای شورای مرکزی جبهه مشارکت بود که تا سال 81 خط مشی سیاسی این حزب را تدوین می­کرد. او در آستانه انتخابات مجلس ششم و در روزنامه بیان اینگونه انتقادات تند و تیز خود را به هاشمی مطرح می­کند.: «هاشمی باید نسبت به شرایط فرهنگی، آموزش عالی، فساد اداری فسادهای مالی شدید و خصوصاً وضعیت فراوان اطلاعات و دیگر مسائل در دوره ریاست جمهوری خویش پاسخ گوید. از همه مهم­تر وضعیت اقتصادی است که ایشان مدعی سازندگی در این عرصه است. در حالی که ما شاهد منابع هدر رفته، طرح­های موازی و بدون اعتبار کافی، طرح­هایی که همه راکد مانده‌اند، طرح‌های بدون توجیه اقتصادی هستیم. هاشمی رفسنجانی باید پاسخگوی سیاست‌های پولی و استقراض‌هایی باشد، که در زمان وی انجام شده، بدون این که به توسعه کشور کمک کرده باشد.» (روزنامه بیان 20/9/78)

... کار دیگری که در حوزه سیاست ایشان (هاشمی) انجام دادند از بین بردن مشارکت بود و در اولین جلسه کابینه خود گفتند: «ما آدم‌هایی کاری می‌خواهیم و سیاسی نمی‌خواهیم من به تنهایی سیاست کابینه را تأمین می‌کنم.» بعد هم معلوم شد وزرایی که سرکار آمدند کاری هم نبودند.» (روزنامه بیان، 15/10/78)

 محسن میردامادی- از مؤثرین و دبیر کل جبهه مشارکت در سال 85- درباره استفاده شخصی هاشمی از تریبون نماز جمعه برای جمع کردن رأی در انتخابات مجلس ششم می­گوید: «بهتر بود آقای هاشمی نمی ‌پذیرفت که خطبه‌های نماز جمعه را در هفته‌های انتخابات به عهده بگیرد. در حالی که مجلس با تصویب قانون فعالیت­های تبلیغاتی کاندیداها را محدود کرده است، استفاده از صدا و سیما و نماز جمعه می‌تواند این برداشت را به همراه داشته باشد که میان کاندیداها برابری تبلیغات وجود ندارد.» (روزنامه آریا، 3/11/78)

مراد ویسی از نویسندگان اصلی ارگان­های حزب مشارکت درباره ترور حجاریان و سکوت هاشمی می­نویسد: «با گذشت چهار روز از ترور سعید حجاریان، اکنون سکوت هاشمی رفسنجانی در برابر این واقعه برای بسیاری از مردم فهیم و آگاه ایران اسلامی که عادت دارند در تحلیل‌ وقایع سیاسی هیچ چیزی را فراموش نکنند سؤال برانگیز شده است. مردم از خود می‌پرسند آیا هاشمی در محکوم کردن این ترور تردید دارد و یا نگران آن است که محکومیت ترور حجاریان موضع همفکران او را تقویت کند.» (روزنامه آفتاب امروز، 25/12/78)

علی اکبر محتشمی پور که از اعضای جناح چپ در مجلس ششم محسوب می­شد درباره مواضع هاشمی می­گوید: «از نظر ما هاشمی رفسنجانی با ناطق نوری تفاوتی ندارد. زیرا اتخاذ مواضع غیر شفاف در قبال اصلاحات فرقی با مخالفت ندارد.» (روزنامه آریا، 4/11/78)

محسن آرمین، از اعضای اصلی سازمان مجاهدین انقلاب است که در مجلس ششم مدتی نایب رئیس بود. او نیز در همان زمان با حمله به هاشمی می­گوید: «(در مورد ورود هاشمی به صحنه انتخابات) از شاخصه‌های آقای هاشمی این است که خیلی خوب می‌تواند سوار موج شود و طبیعتاً از موج جبهه دوم خرداد هم استفاده می‌کند.
آقای هاشمی در 10 سال گذشته در امتحانات متعددی وارد شده است و به نظر من نتوانسته است نمره قبولی بگیرد. او از شاگردانی است که در تمام امتحانات بخصوص دوره چهارم مجلس مردود شده است. در مجلس چهارم حمله به جناح اصلاح طلب و قلع و قمع نیروهای این جناح توسط هاشمی رفسنجانی صورت گرفته است. بزرگترین اشتباه سیاسی هاشمی رفسنجانی در دوره چهارم بود.» (روزنامه آفتاب امروز، 8/11/78)[3]

2. انتقادهای اصلاح­طلبان به هاشمی در انتخابات 84

اصلاح­طلبان در انتخابات ریاست جمهوری 84  با سه کاندیدا شرکت کردند: مهرعلیزاده، معین و کروبی، اما نتوانستند در این دوره از انتخابات پیروز شوند و هنگامی که انتخابات به دور دوم کشیده شد برای اینکه احمدی نژاد به پیروزی نرسد به حمایت از هاشمی پرداختند. در همان دور اول انتخابات 84 دشمنی ­ها و اختلافات آنان با هاشمی به ضوح مشاهده می­شد.

علی شکوری‌راد از اعضای شناخته ‌شده شورای مرکزی مشارکت و نماینده مردم تهران در مجلس ششم درباره کاندیداتوری هاشمی در انتخابات 84 می­گوید: «اینکه من بحث آقای هاشمی را مطرح کردم، به این معنا نبود که ما هاشمی را به عنوان نامزد خود معرفی کنیم. ما هرگز نمی‌توانستیم آقای هاشمی را به عنوان کاندیدای مشارکت معرفی کنیم. گذشته از آن خود آقای هاشمی نه آن موقع و نه حتی الان، شخصیتی نیست که کسی با او صحبت کند و به توافق برسند. آقای هاشمی از جنس حاکمیت است و نمی‌شود با او گفت‌وگو کرده و به توافق برسیم و بعد برویم آن توافق را اجرا کنیم. آقای هاشمی کار خودش را می‌کند و شما می‌توانید او را تأیید کنید یا نکنید. جنس آقای هاشمی از جنس اصلاح‌طلب‌ها نیست.»[4]

همچنین محتشمی پور، رئیس ستاد انتخابات مهدی کروبی در سال 84، گفت: «اگر آرای خاموش اصلاح­طلبان در انتخابت ریاست جمهوری احیا نشود یا هاشمی رئیس جمهور می‌شود و یا یکی از اصولگرایان که در اصل قضیه تأثیر ندارد، چون حرکات حذفی و طالبانی رشد خواهد کرد که دیگر هیچ عرصه‌ای برای بروز حرکات اصلاحی فراهم نخواهد شد.»[5] در این قسمت محتشمی پور به قدرت رسیدن هاشمی در ریاست جمهوری را مساوی را با وجود آمدن حرکات حذفی و طالبانی می­داند.

این اختلافات بین کارگزاران و اصلاح­طلبان در انتخابات­های گذشته نشان می­دهد که آنها دارای اهداف مشترک نیستند و در بسیاری از موارد به تخریب و دشمنی با یکدیگر پرداخته­اند. همچنین، به نظر می­رسد ائتلافی که در این انتخابات ایجاد شد بسیار شکننده است و بسیاری از حامیان روحانی تاب و تحمل مواضع انقلابی او را ندارند. همچنان که در نه دی امسال مواضع اصولی روحانی باعث ناراحتی و دلخوری بسیاری از اصلاح­طلبان شد و حتی بسیاری نیز پروژه عبور از روحانی را مطرح کردند.

ج) پروژه عبور از روحانی

با مشخص شدن مواضع روحانی و اختلاف این مواضع با رویکردهای اصلاح­ طلبان بسیاری از گروه­های
اصلاح­ طلب خواستار عبور از روحانی و رسیدن به یک جناح خالص اصلاح­طلب شدند. این بحث بخصوص با نزدیک شدن به انتخابات مجلس دهم هرچه بیشتر اوج گرفت و گروه­های مختلف اصلاح­ طلب برای رسیدن به دست آوردن حداکثر تعداد نمایندگان در مجلس تلاش دارند. بحث عبور از روحانی توسط برخی از اصلاح­طلبان به صورت­های مختلف مطرح شده است. به گزارش دیددبان سعید شریعتی عضو حزب منحله مشارکت درباره عدم عبور از روحانی تا اطلاع ثانوی می­گوید: «تا اطلاع ثانوی بحث عبور از روحانی مطرح نخواهد بود چرا که وجدان جمعی و عقلانیت سیاسی موجود در جبهه حامیان دولت روحانی افزایش سطح مطالبات و بالا بردن توقعات در جامعه را در درون خود اصلاح خواهد کرد مگر اینکه خود دکتر روحانی از مواضع و تعهدات خود عقب‌تر برود که به طور خود به خودی عبور از روحانی اتفاق خواهد افتاد.»[6] این صحبت شریعتی نشان می­دهد که حمایت اصلاح­طلبان از روحانی مشروط است و آنها در واقع تلاش دارند که تا انتخابات مجلس دهم، که همان «اطلاع ثانوی» است، اختلافات عمیق خود با روحانی و دیگر حامیان او را مسکوت بگذارند و اگر توانستند در انتخابات مجلس به پیروزی برسند از روحانی نیز عبور کنند و به دنبال منافع گروه خود بروند.

نتیجه گیری

حامیان روحانی بیشتر از دو گروه طرفداران هاشمی رفسنجانی و اصلاح­طلبان هستند و روحانی اصالتاً و برای خود طرفداران زیادی ندارد، البته برخی از همکاران او در مرکز استراتژیک ریاست جمهوری را می­توان کسانی دانست که حامی جدی روحانی هستند. به نظر دیدبان طرفداران هاشمی و اصلاح­طلبان در بسیاری از حوادث و انتخابات­های دوره­های گذشته اختلافات شدیدی با یکدیگر داشته­اند و دست به تخریب علیه یکدیگر زده­اند، اما در انتخابات 92 با ائتلافی حداقلی توانستند به پیروزی دست یابند. به نظر می­رسد، در ادامه راه دولت این اختلافات هر چه بیشتر مطرح می­شود و با رسیدن به مقاطع حساس، مثل انتخابات مجلس و خبرگان، این اختلافات به اوج خود برسد و بسیاری از اصلاح­طلبان پروژه عبور از روحانی را کلید بزنند. در مجموع، سوال اینجاست که کسانی که در گذشته اینگونه با هم دشمنی کرده­اند و هنوز هم بسیاری از مواضع یکدیگر را قبول ندارند، چگونه می­توانند در یک جبهه و در کنار هم فعالیت کنند؟