دیدبان: پس از به قدرت رسیدن آلنده در سال 1971 مرکزی تحت عنوان سایبرسین کلید خورد که توانست بسیاری از دسیسه‌های و تحریم‌های اقتصادی ایالات متحده را خنثی نماید. اما پس از کودتای 1973 پینوشه و ساقط شدن آلنده این مرکز در آتش کینه سیا سوخت و اکثر مدارک آن امحاء گردید و کارکنان آن اعدام شدند و یا تحت فشار شدید زندانی گردیدند.

تروریسم دولتی آمریکا که نمونه‌هایی از آن را طی دهه‌های گذشته علیه سران سیاسی کشورهای آزادیخواه رقم زده است مطلبی نیست که بر هر انسان حقیقت‌جویی پوشیده باشد[1]. اما این پدیده شوم وقتی ظاهری کریه‌تر به خود می‌گیرد که شاهد هستیم آن را بر علیه دانشمندان و چهره‌های علمی کشور مقابل به کار می‌گیرند. پروژه‌های ترور محققین و نخبگان علمی کشورهای مخالف ایالات متحده پروژه‌ای است که چندین دهه به طور نظام یافته در حال برنامه‌ریزی و اجراست. به عنوان مثال می‌توان به ترور دانشمند فیزیکدان مصرى، خانم دکتر سمیره موسى، در 15 آگوست 1952، دکتر نبیل القلیبى، فیزیکدانان و دانشمند انرژى هسته‏اى مصر، در شهر پراگ پایتخت چکسلواکى سابق در ژانویه‏ى 1975، دکتر یحیى المشد، فیزیکدان مصرى، در 14 ژوئن 1980 در شهر پاریس اشاره کرد. در دهه اخیر نیز از دومین روز سقوط بغداد تا کنون، بیش از 5500 تن از دانشمندان عراقی توسط سرویس‌های اطلاعاتی امریکا و رژیم صهیونیستی و عوامل آنها در داخل عراق ترور شده‌اند. در سال‌های اخیر نیز ترور دانشمندان هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران هم‌چون احمدی روشن، علی‌محمدی، رضایی نژاد و شهریاری از نمونه‌های متاخر این اقدامات تروریستی دولتی است.

اما روی دیگر این تروریسم علمی که با به کارگیری ابزارهای قهری چهره خشونت‌باری را به خود گرفته است تروریسم نرمی است که از طریق کانال‌ها و مجامع آکادمیک به صورت پنهان و خزنده اعمال می‌گردد. در این راستا کشوری که به ظاهر سلطه و استیلای علمی و رسانه‌ای را در موضوعی خاص داشته با ارائه منابع درسی و علمی غلط و یا ناقص سعی در گمراه کردن مجامع علمی سایر کشور داشته تا ایشان را در مسیر پیشرفت به مسیرهای انحرافی براند. این مطلب در کشور عزیزمان ایران نیز دیده می‌شود به عنوان مثال می‌توان به رشته احیا شده طب اسلامی اشاره کرد که در داخل کشور تمسخر و تحقیر گردیده اما اطلاعات موثقی وجود دارد که از روش‌های درمانی آن در کشورهای پیشرفته به طور گسترده استفاده می‌گردد تا جایی که ملکه انگلیس از روش حجامت برای درمان برخی امراض خود استفاده می‌کند. در رشته‌های دیگر علمی علی‌الخصوص رشته‌های علوم انسانی نیز چنین رویکرد مشاهده می‌شود و نگارنده به عینه وجود برخی علوم انحرافی و ناکارآمد را در عرصه مدیریت رصد کرده است اما با توجه به برخوردهای چماق بدستان به ظاهر آکادمیک از ذکر آن‌ها امتناع دارد.

در این مقاله یک نمونه از این پروژه‌ها و تحقیقات علمی را که به ثمر رسید و سپس توسط سازمان جاسوسی ایالات متحده نابود گردید معرفی می‌گردد. پروژه سایبرسین از جمله پروژه‌های علمی است که در زمان خود به موفقیت‌های چشم‌گیری دست پیدا کرد اما در آتش کینه و حسادت سران سلطه‌جوی آمریکا از بین رفت.

بعد از به قدرت رسیدن آلنده در شیلی در سال 1971، ایشان انقلابی سوسیالیستی اما بدون تغییر چارچوب‌ها و ساختار اصلی قدرت را در شیلی شروع کرد. در این مقطع شیلی با مشکلات و ناکارآمدی‌های اقتصادی فراوانی به علت حاکم بودن نظام اولیگارشی بر آن روبرو بود که آلنده وظیفه داشت آن‌ها رفع کند. علاوه بر این با روی کار آمدن آلنده تحریم‌هایی از سوی ایالات متحده به عنوان یکی از شرکای تجاری سابق شیلی برای ساقط کردن آلنده و انقلاب سوسیالیستی او وضع گردید که سبب تشدید مشکلات اقتصادی گردید.

در این زمان آلنده با روحیه کسب و ترویج استقلال اقتصادی و اتکا به مردم سراغ متخصصان از کشورهای مختلف دنیا رفت تا مشکلات نظام اقتصادی شیلی و تحریم‌ها را از طریق اصلاح مکانیزم‌ها و ساختارهای درونی اقتصاد رفع کند. در این راستا او به واسطه فرناندو فلورس مهندس صنایع جوان و مورد وثوق خود که در آن زمان مسئول کورفو بود با محققی انگلیسی به نام استفورد بییر که متخصص در سایبرنتیک مدیریت بود آشنا شد[2]. سایبرنتیک مدیریت که بییر به عنوان پدر آن شناخته می‌شود علمی است که از قواعد و منطق علم سایبرنتیک [3]برای مدیریت سازمان‌ها بهره می‌برد[4].بییر این رشته را در کتاب قلب سازمانکه حاصل دو دهه تحقیق جدی است، شرح داده و ساختار و مدلی سازمانی تحت عنوان مدل سیستم مانا با ابتنا بر قواعد این رشته بنا کرده است. این مدل با پنج سطح کنترل کار می‌کند که از سیستم عصبی خودآگاه، نیمه خودآگاه و ناخوداگاه انسان الگو گرفته است[5].

الگوگیری مدل سیستم مانا از سیستم عصبی بدن انسان

آلنده پس از معرفی بییر به مطالعه آثار او پرداخته و علاقه‌مند می‌شود تا در راستای حل مشکلات اقتصادی شیلی بییر را به شیلی دعوت کند. در تاریخ ۱۳ ژوئیه ۱۹۷۱ آلنده به واسطه فرناندو فلورس[1] طی نامه‌ای از بییر برای مشارکت در حل مشکلات شیلی دعوت به عمل می‌آورد. پس از دریافت دعوت‌نامه بییر که خود تمایلاتی به نظام سوسیالیستی داشت، با وجود سمت‌های عالی که در صنایع فولاد انگلیس داشت بلادرنگ تمام فعالیت‌های خود را تعلیق کرده و انگلیس را ترک گفته و به شیلی سفر می‌کند. سپس بییر طرح سینکو (به اسپانیایی Synco) یا سایبرسین (به انگلیسیCyberSyn) را برای مدیریت کلان نظام اقتصاد شیلی مبتنی بر مدل سیستم مانا در ساختمان ریاست جمهوری «لاموندا» درسانتیاگو شیلی به آلنده ارائه می‌کند. آلنده با مطالعه طرح و مباحثات طولانی با بییر به شدت علاقه‌مند می‌گردد تا این مدل را در اقتصاد شیلی به کار ببندد. و سرانجام در روز۱۲نوامبر سال۱۹۷۱ تصمیم قطعی مبنی بر حمایت حداکثری از این پروژه را اتخاذ می‌کند [6].

این پروژه تحت مدیریت علمی بییر و مدیریت اجرایی فلورس مهندس ۲۸ ساله و خوش‌فکر شیلیایی مدیر فنی کورفو (CORFO) آغاز می‌شود. شرکت کورفو مسئول مدیریت مجموعه شرکت‌هایی بود که توسط دولت اتحاد ملی، از چنگ عده خاص (اشراف نظام اولیگارشی) وابسته به آمریکا خارج شده و ملی شده بود. اتحاد ملی در شیلی با اتحاد طیف نیروهای چپ بوجود آمد و در نهایت با پیروزی آلنده در انتخابات ریاست جمهوری ۴ سپتامبر ۱۹۷۰ به قدرت رسید[7].

فلورس بر آن بود تا در کورفو با ایجاد یک شبکه ارتباطی بین شرکت‌های تحت نظر، مشکلات و مخاطرات صنایع و نظام اقتصادی را به صورت به روز درک کند. او این کار را از طریق دستگاه‌های تلکس ارزان قیمت محقق ساخت. در واقع شبکه‌ای که او توسط این تلکس‌ها ساخت به نوعی اینترنتی قبل از ظهور اینترنت فعلی بود که اطلاعات را جمع‌آوری و در سرور مرکزی ذخیره می‌کرد.

پس از این مرحله و کسب اطلاعات و موارد هشدار از شرکت‌ها و صنایع با اعلام این موارد به یک شورای تصمیم‌گیری که مقر آن در زیرزمین لاموندا قرار داشت، این مخاطرات را به صورت در لحظه رفع نماید. این امر نیز با طراحی و ساخت یک مرکز کنترل که به مقیاس فناوری آن روز بسیار پیشرفته طراحی شده بود تحقق می‌یابد. محاسبات لازم جهت انجام تحلیل‌ها نیز توسط یک IBM-360 که یکی از معدود کامپیوترهای موجود در شیلی بود، انجام می‌پذیرد.

پروژه سایبرسین در نهایت از چهار زیرسیستم زیر تشکیل شده بود [8].

· Cybernet که شبکه تلکس‌ها جهت کسب اطلاعات به روز بود.

· Cyberstrideکه نرم‌افزار انجام تحلیل‌ها و تولید گزارشات بود.

· Checo که مدلی ریاضی جهت مدیریت اقتصاد شیلی بود.

· Opsroomکه مرکز کنترل و اتاق فرماندهی جنگ اقتصادی شیلی بود.

در 21مارس1972، اولین گزارش‌ها از این سیستم به دست مدیران می‌رسد و در فاصله کوتاهی در ماه اکتبر، حمله سازمان‌یافته‌ای علیه اقتصاد دولت آلنده رئیس جمهور محبوب شیلی توسط گروه صنفی گرمیوس (gremios) اجرا می گردد که طبق تایید برخی از منابع به تحریک سیا انجام می‌گیرد. در این بحران، گروه گرمیوس سعی در مختل کردن و فلج سیستم اقتصادی شیلی از طریق برخی صنایع و اصناف تحت کنترل می‌گیرد که در یک نمونه از آن 40000 کامیون‌دار دست به اعتصاب می‌زنند تا در یک تروریسم صنفی سازماندهی شده از خارج کشور، سیستم صنعتی شیلی را فلج و سپس اقدام به سرنگونی آلنده کنند. در این زمان فقط 200 کامیون‌دار حاضر می‌شوند خلاف مطامع گرمیوس عمل کنند و متعهد به "وحدت ملی" و دولت قانونی مرکزی بمانند. با این اوصاف سیستم حمل و نقل کالا به عنوان رگ‌های حیاتی سیستم اقتصادی شیلی مسدود گردیده و سیستم اقتصادی شیلی در حال به اغما رفتن است که گروه سایبرسین در یک اقدام متهورانه مسئولیت خنثی‌سازی توطئه را پذیرفته و وارد عمل می‌شود. این گروه با استفاه از اطلاعات به روزی که از ورودی و خروجی‌های صنایع مختلف با استفاده از شبکه‌ تلکس‌های خود در دست دارد، اقدام به اولوبت‌بندی و برنامه‌ریزی جهت تامین نیازهای حیاتی صنعت و بعد مردم در شهرها و روستاها می‌کند. اطلاعات به دست آمده از این سیستم و برنامه‌ریزی گروه سایبرسین برای توزیع مجدد منابع به منظور کاهش صدمات ناشی از شورش گرمیوس به موفقیت چشم‌گیری می‌رسد و تروریسم اقتصادی خنثی می‌گردد[9].

پس از این موفقیت اعتبار گروه سایبرسین افزایش می‌یابد و فرناندو فلورس به عنوان وزارت اقتصاد شیلی منصوب می‌گردد. روزنامه بریتیش آبزرور در بیان موفقیت سایبرسین در صفحه اول خود در تاریخ 7 ژانوبه 1973 می‌نویسد: "شیلی از طریق رایانه‌ها مدیریت می‌شود". در تاریخ 8 سپتامبر 1973 آلنده نیز دستور انتقال مرکز کنترل سایبرسین به ساختمان "لاموندا" را صادر می‌کند.

اما به مدت کوتاهی از این انتقال، ناگهان این موفقیت‌های رویایی و مقاومت جانانه در برابر تحریم‌ها و تروریسم اقتصادی متوقف و محو می‌گردد. ایالات متحده که از خشم و کینه شکست‌ طرح‌های خود دیگر نمی‌تواند وجهه مصالحه‌جو و عدم مداخله‌جوی خود را حفظ کند، با ظهور و بروزی عیان‌تر و خشن‌تر در تاریخ 11 سپتامبر 1973 با طرح‌ریزی یک کودتا توسط سیا اقدام به براندازی سخت دولت آلنده می‌کند. در این تاریخ هواپیماهای جنگی کودتاچیان اقدام به بمباران ساختمان ریاست جمهوری کرده و دولت را در دست می گیرند.

کودتای پینوشه و ساقط شدن آلنده

پس از ساقط شدن آلنده و حاکم شدن دولت کودتای پینوشه عوامل او به تحریک سازمان سیا که به علت ناکارآمد شدن طرح‌هایش در زمینه ساقط کردن اقتصاد شیلی کینه فروخورده‌ای از سایبرسین داشت، و اقدام به تخریب مرکز کنترل و اسناد موجود می‌کنند.

مرکز کنترل سایبرسین

استافورد بییر در هنگام اجرای پروژه سایبرسین در شیلی دعوت‌نامه‌هایی از دولت‌های برزیل و آفریقای جنوبی برای ساخت سیستم‌های مشابه دریافت کرد که به خاطر مسائل و محدودیت‌هایی سیاسی که پس از کودتا برای وی ایجاد شده بود این پروژه‌ها هیچ‌گاه انجام نگردید و نظام به ظاهر آزاد غربی تا جایی عرصه را بر یک دانشمند و محقق تنگ کرد که او حتی نتوانست مناصب قبلی خود در انگلیس را کسب کند و به یک مجموعه تحقیقاتی کوچک رانده شد و تا پایان عمر در یک انزوای روحی و حرفه‌ای قرار گرفت.

این فشارها به حدی بود که در فیلم‌هایی که ایشان را در حال دفاع از سایبرنتیک در پایان عمر می‌بینیم وضعیت جسمی، ظاهری و روانی بییر کاملا نامناسب و حاکی از فشارهای مذکور است. البته این فشارها برای همه افراد حاضر در پروژه پدیدار نشد و اگر فردی از این علم کمونیستی(به زعم قلدرمآبان عرصه علمی) برائت می‌جست تحت این فشارها قرار نمی‌گرفت. نمونه این افراد رئیس کورفو (سیستم مجری پروژه سایبرسین) فرناندو فلورس است که پس از طی چند سال در زندان و سپس اعلام عدم کارایی این علم!!! آزاد گردید، دکترای خود را از انگلستان دریافت کرد و سپس در آمریکا صاحب شرکت‌های میلیارد دلاری شد و هم‌اکنون نیز مشاور رئیس جمهور راست‌گرای شیلی است.

فرناندو فلورس لابرا

مستندات این پروژه غالبا یا نابود شد و یا به دست افرادی افتاد که در حال حاضر در گروه فکری-سیاسی مخالفان آن قرار دارند. آن‌طور که از متون تاریخی برمی‌آید مستندات این پروژه غالبا در اختیار آقای فلورس (رئیس وقت کورفو) است که ایشان نیز هم‌اکنون تغییر جبهه سیاسی داده و از چپ‌گرا به راست‌گرا تبدیل شده است و مطالب چندانی از این اسناد را منتشر نکرده است. به دلایل ذکر شده این پروژه و بالتبع علم سایبرنتیک و بالاخص علم سایبرنتیک مدیریت و سایبرنتیک سازمانی در دوره‌ای خاص فراموش شده بود و به محاق رفته بود که با عنایت‌های اخیر محققین و مطرح شدن سایبرنتیک درجه دو که از لحاظ فلسفی لازمه دنیای پویای امروز است، امید می‌رود که این فراموشی مرتفع گردد.

این‌گونه حرکت‌ها که سعی دارند محققان را از قدم نهادن در مجاری علمی و تخصصی که خلاف خواست غرب و علی‌الخصوص ایالات متحده است تحذیر داده و وی را ارعاب نمایند لفظی به جز تروریسم علمی نمی‌توان اطلاق کرد. البته این تروریسم در سطح بایکوت کردن افراد متوقف نشده و سعی دارد نظرات و آراء خلاف خود را نیز بایکوت کند. تا جایی که نظرات، کتاب‌ها و ذکر موفقیت‌های علمی بییر در کمتر مجامع آکادمیکی مطرح می‌گردد و اخیرا نیز پس از مطرح شدن نام ببیر، مدل سیستم مانا و پروژه سایبرسین در برخی محافل علمی توسط بعضی محققین اسپانیولی زبان، محققی نه چندان شهیر به نام "ادن مدینا" (Eden Medina) به واسطه کمک‌های خاص دولتی ایالات متحده و یکی از مشهورترین شرکت‌های انتشارات آکادمیک اقدام به چاپ کتابی برای تخریب دستاوردهای سایبرسین در ذهن محققین احتمالی و بالقوه‌ای کرده است که ممکن است به بییر و آثار او علاقه‌مند شود. البته نام "ادن مدینا" که از دو واژه عبری به معنای شهر عدن (بهشت عدن) و برخی دیگر از اطلاعات شخصی مانند نام پسر وی این فرد شائبه ارتباط وی با مجامع صهیونیستی را پررنگ می‌کند.

ادن مدینا، در کتاب مذکور ادعا دارد، پروژه سینکو (سایبرسین) هرچند از لحاظ تکنولوژیک بلندپروازانه بود اما فقط در چارچوب ساده تلاشی تکنیکی برای سامان‌دهی اقتصادی جای می‌گیرد. از دیدگاه کسانی که در آن شرکت داشتند این پروژه اصلا در سطح تکنیکی نبوده و از انقلاب سوسیالیست آلنده در سطوح عالیه حمایت می‌کرد تا جایی که موضوع تعمیم آن به سطوح اجتماعی شیلی نیز توسط بییر مطرح گردیده بود که با کودتای آمریکایی پینوشه و بایکوت بییر پس از کودتا تا پایان عمر وی برای همیشه ناتمام ماند. این دیدگاه و دیدگاه‌های مشابه به این پروژه فاقد مبانی علمی بوده و رد شده می‌باشند زیرا بر هر شخصی که متون مدل سیستم مانا را بدون پیش‌داوری مطالعه کرده باشد و اسناد تاریخی موجود را مشاهده کرده باشد پرواضح است که این مدل قبل از انتخاب آلنده به ریاست جمهوری تدوین شده و این نقدهای سیاسی به دور از واقعیت است[10].

ادن مدینا نویسنده کتاب انقلابیون سایبری

با وجود اینکه در مراجع علمی و تاریخی اندک در دست از پروژه سایبرسین مانند مکتوبات مدینا علاقه‌ای به مطرح کردن تحریم‌ها و فشارهای اقتصادی آمریکا بر شیلی در زمان ریاست جمهوری آلنده وجود ندارد باید اذعان کرد که شیلی پس از شروع روند مخالفت با مکتب لیبرالیسم و مخالفت با حاکمیت اقلیت سرمایه‌داران (اولیگارشی) بر اقتصاد شیلی از سوی آمریکا مورد غضب قرار گرفته و تحریم‌هایی علیه آن وضع گردید و وضعیتی مشابه وضعیت فعلی جمهوری اسلامی ایران از سوی آمریکا برای آن رقم خورد. در چنین زمانی پروژه سایبرسین بود که به عنوان یک راه حل علمی برای بهبود کیفیت مدیریت داخلی در جهت حل درونزای مشکلات و غلبه بر فشارهای خارجی مطرح گردید.

درس‌های دیگری که فارغ از مسائل سیاسی می‌توان از پروژه سایبرسین گرفت در این نکات نهفته است که کلید حل مشکلات کشور نه در شعارزدگی و سیاسی‌کاری بلکه در سپردن کارها به متخصصین حوزه مربوطه است. نکته دیگری که باید مدنظر مدیران و محققین باشد این است که پروژه سایبرسین توانست با تکیه بر اطلاعات‌محوری و علم‌محوری اقتصاد شیلی را در زمان خود نجات دهد. در زمان حاضر نیز که تغییرات محیطی به واسطه عوامل گوناگون سرعت سرسام‌آورتری به خود گرفته لازم است تا بر اطلاعات‌ بنیانی و در مرتبه بالاتر دانش‌بنیانی مدیریت و اقتصاد تاکید بیشتری گردد و از مدیریت و نظام اقتصادی کند و کهنه فعلی فاصله بگیریم. و بر هر مدیر و مسئول دلسوزی واجب است که خود را با چنین روندی وفق داده و در غیر این‌صورت عرصه را برای افراد باصلاحیت باز بگذارد.

هم‌چنین با توجه به اینکه در این پروژه مدیریت صنایع مگر در معدود شرایط بحرانی به اهالی و خبرگان هر صنعتی سپرده شده بود، این تجربه می‌تواند الگوی صحیحی در راستای خصوصی‌سازی و در عین حفظ وحدت و منافع ملی را نمایان کند.این تجربیات موید این مطلب است که هرگاه ملتی سعی داشته باشد با تکیه بر تولید ملی و توان داخلی به حل مسائل خود و برپاداشتن یک اقتصادی مقاومتی و دورنزا بکند نظام سلطه به هر طریق ممکن از نرم گرفته تا سخت و از علمی گرفته تا مسلحانه سعی در ساقط کردن و معدوم کردن این روحیه ملی خواهد داشت.

درست که ما در حال حاضر با گوشت و پوست خود تهدید و تروریسم سخت را علیه دانشمندان خود از قبیل شهیدان شهریاری و احمدی روشن لمس کرده‌ایم اما از این گونه تروریسم مخفی و به ظاهر نرم علمی نیز نباید غفلت کنیم و مدیران و محققین باید با تیزبینی سعی کنند دست دشمن را حتی در زمینه‌های علمی که بایکوت شده و یا در جهت انحراف و ناکارآمد کردن نظام جمهوری اسلامی از طرف سرویس‌های تروریسم علمی غربی به مجامع علمی و مدیریتی داخلی القا می‌شوند را کشف کرده و اقدام به خنثی‌سازی آن کنند. واضح است که اقدامات صرفا انفعالی و دفاعی پاسخ‌گوی آرمان‌های بلند امام خمینی (ره) و آیت‌الله خامنه‌ای نبوده و باید با تولید متون علمی بومی قوی و جریان‌سازی و گفتمان‌سازی نظام‌مند از حالت انفعال خارج شده و ابتکار عمل را به دست بگیریم.

امین وحیدی

مراجع

[1] M.Stanton Evans, BLACKLISTED BY HISTORY, History The Untold Story of Senator Joe McCarthy and His Fight Against Americas Enemies, 2007

[2] Guy Lacroix, «Cybernétique et Société : Norbert Wiener ou les déboiresd’unepenséesubversive»,Terminal, n° 61, automne 1993.

[3] Cybernetics:orControlandCommunicationintheAnimalandtheMachine,MIT,Boston,1948.

[4] Norbert Wiener, Cybernétiqueetsociété. L’usagehumain des êtreshumains, Deux-Rives, Paris, 1952

[5] LeonardA, TheViableSystemModelAndItsApplication To Complex Organizations, SystemPracticeActionResearch2009.

[6] P. Dubarle,«Verslamachineàgouverner…»,LeMonde,28décembre1948.

[7] AndrewPickering,TheCyberneticBrain,ChicagoUniversityPress,2010

[8]CyberneticRevolutionaries:TechnologyandPoliticsinAllende'sChileHardcover,EdenMedina,MITPress,2011

[9] Sur la cybernétiquedans les pays de l’Est, lire Jérôme Segal, «L’introduction de la cybernétique en RDA. Rencontres avec l’idéologiemarxiste», Science,TechnologyandPoliticalChange, Brepols (Turnhout, Belgique), 1999.

[10] EdenMedina,«DesigningFreedom,RegulatingaNation. SocialistCyberneticsinAllende’sChile»,JournalofLatinAmericanStudies,n°38,Cambridge,Royaume-Uni,2006.

منبع:مشرق