دیدبان: در دیدگاه سیاحان خارجی دوره قاجار که به ایران سفر کرده‌اند، جایگاه زیارتگاه‌های مذهبی خصوصاً حرم امام رضا(ع) چنان مشهود و چشمگیر بوده که تمامی آنها در کتاب‌های خود از عظمت، شکوه و بزرگی این آرامگاه یاد کرده و از زیارت بی‌شمار مومنان ایرانی که به سوی این مرقد مقدس روانه می‌شدند با حیرت و شگفتی هر آنچه را که دیده اند در سفرنامه های خود به رشته تحریر در آورده اند:
پولاک، نویسنده بزرگ آلمانی در سفرنامه خود نوشته بود: پس از کربلا مشهد به عنوان زیارتگاهی است از همه مورد توجه شیعیان قرار می گیرد.
همچنین سیاح فرانسوی "کلود انه" که در زمان محمد علی شاه قاجار به ایران سفر کرده بود در مورد امام رضا (ع) در کتاب اوراق ایرانی می‌نویسد: «این امام از بازماندگان واقعی و بر حق پیامبر است که خائنانه در مشهد مسموم و شهید شده و در مسجد این شهر به خواب ابدی فرو رفته است . هر ایرانی واقعی باید مشهدی باشد، زیرا نماز خواندن بر مزار شهدا اولین وظیفه شیعه مومن به شمار می آید و برای اینکه به مخاطبش ارادت و احترام کند لقب مشهدی صدا می زند، بدون اینکه قبلا تحقیق و اطمینان حاصل کرده باشد که به زیارت رفته است یا نه.»
جکسن نیز در خاطرات خود چنین نوشت: در واقع لقب مشهدی معرف مسلمانی است که هرچند به مکه نرفته ، ولی موفق به زیارت مزار امام هشتم شیعیان شده است.
اورسل ارنست از سفرنامه نوسان انگلیسی تبار در دوران مشروطه به ایران سفر کرد و بارگاه ملکوتی امام هشتم(ع) را اینطور روایت کرد: «امام رضا (ع) یکی از مقدسین ملی ایرانیان است که مقبره اش همه ساله به وسیله هزاران نفر زیارت می شود.»
پزشک اتریشی ناصرالدین شاه هم در مورد نقش زیارت امام رضا(ع) در زندگی زائران می‌نویسد: «عجیب آن که چنین می نماید امام رضا (ع) که حدود هزار سال پیش وفات یافته است . هنوز هم در مسائل این دنیا شرکت فعال دارد و عریضه هایی را که زائران به داخل ضریح می اندازند می پذیرد ، این نامه ها با مهر او که پلاکی است بزرگ و مربع شکل که در همین زمان ساخته شده است جنبه قانونی می یابد.»
بارنز آلکس افسر انگلیسی که در زمان فتحعلی‌شاه به ایران آمده بود می نویسد :« مادامی که زائران و مسافران به شهر مقدس مشهد نزدیک می‌شوند و گنبد طلایی آن حضرت نمایان می‌شود دعا و نیایش را آغاز می کنند.»
سیاح دیگر انگلیسی می‌نویسد: به شکرانه رسیدن به چنین فیض بزرگی که به زودی به زیارت این امام نایل می شوند ، روی خاک های آن سرزمین مقدس به سجده خواهند افتاد.
و در موارد دیگر سیاح روسی منظره شب این حرم را اینگونه توصیف کرده است: «هنگام شب که روشنایی خورشید در شهر نیست ، مناره های طلایی دو طرف در های آرامگاه امام رضا (ع) با فانوس های فروان روشن می شود و موذن ها با خواندن دعایی طولانی و آهنگین که تنها در خراسان متداول است، مسلمانان را به نماز شب فرا می‌خوانند»
بارنز، افسر نظامی انگلیس در مورد کرامت این امام در کتاب خود نوشته: «بازرگانی که به مشهد سفر کرده بود ، مشاهده کرد که یکی از شترانش که باری اضافه از حد معمول را حمل کرده به مجرد رسیدن به شهر به عنوان دادخواهی به حرم مقدس امام رضا (ع) پناهنده شد، احتمالا او را به عنوان مخلص پذیرفتند زیرا خادمان حرم او را با پوششی و زنگوله هایی آراسته در پیشاپیش قطار شتر خود قرار دادند. بازرگان مورد بحث به ستمکاری خود در حق شتر اعتراف کرد و تقاضای بخشایش نمود و با وقف شتر مورد عفو قرار گرفت. بازماندگان متوفی هم عقیده دارند که آنها در جوار این اماکن مقدس در آرامش هستند و حیوانات و احشام را از این جاهای متبرک دور نگاه می‌دارند.»
اوبن، سیاح فرانسوی علت آن را اعتقاد ایرانیان به این مکان مقدس دانسته که : اگر نفس آخر را در جوار این حرم بکشند از همان جا یک سر به بهشت خواهند رفت.
سیاح ایتالیایی، سرنا کارلا در سفرنامه خود نوشته بود: به اعتقادات شیعیان پرداخته است و در کتاب خود می نویسد: «شیعیان فقط در زمان زنده بودن خود به زیارت قبور ائمه خویش نمی روروند ، بلکه بعد از مرگ نیز آرزو دارند که در جوار آرامگاه های آنان به خاک سپرده شوند، اشخاص متمول و ثروتمند در وصیت نامه خود قبر خویش را معین می کنند و بیشتر اوقات برای مکان مقدسی که می خواهند در کنارش دفن شوند موقوفاتی بر قرار می‌کند.»
سیاح آلمانی به نام بایندر هنری هم اظهارات شگفت انگیزی دارد: دفن شدن در کنار قبر یکی از امامان علی(ع) حسین (ع) و رضا(ع) را یکی از راههای وارد شدن ایرانیان به بهشت می‌دانند و حتی معتقدند که اگر بد کار ترین مردم ، چنانچه بتوانند پس از مرگش مخارج این مسافرت ابدی را تامین کند ، مانند شریفترین انسانی است که در محل زندگی خود ، به خاک سپرده شده و با اطمینان کامل وارد بهشت می شود .
منبع: مشرق