دیدبان:

اگرچه فاز انتقادی نماینده های مجلس نهم در مقابل دولت یازدهم حجاریان را مجبور کرده است تا این نظریه را علنی کند اما واقعیت نشان می دهد نداشتن تاب نقد از سوی نهاد های دیگر دلیلی برای انحلال مجلس بوده است.

بررسی تاریخ نشان می دهد در تاریخ پس از انقلاب مشروطه که مجلس را به عنوان ضامن سرکشی ها و تندروی های قوه مجریه کشور معرفی کرد تا کنون 3 بار نهادهای شورایی کشور منحل شده اند.

بررسی اتفاق هایی که منجر به انحلال نهادهای شورایی در ایران شده است به خوبی چرایی و دلیل اینکه سعید حجاریان مرد تئوریسن این روزهای دولت یازدهم این نظریه را علنا مطرح و آن را نمادی از دموکراسی می داند، مشخص می کند.

انحلال به ضرب توپ و تفنگ!

در سال 1287 مجلس شورای ملی به توپ بسته می شود و محمد علی شاه در 2 تیرماه همان سال فرمان انحلال مجلس را صادر می کند.

محمدعلی شاه که از زمان مرگ پدرش (مظفرالدین شاه‌) مایل به هیچ گونه سازش و مماشات با رهبران نهضت مشروطه نبود، عملاً روبروی مردم‌، مشروطه‌خواهان و نمایندگان مجلس قرار گرفت‌.

 محمدعلی شاه برخلاف تظاهری که در عهد صدارت عین‌الدوله به علاقه‌مندی به مشروطه داشت، از‌‌‌‌ همان آغاز سلطنت به مخالفت با مجلس پرداخت.

تاسیس انجمن‌های ایالتی و ولایتی در تهران و سراسر کشور در سال ۱۳۲۴ تدریجا موجب رفع تزلزل از مجلس شد و غوغایی که در دفاع از مشروطه در تبریز بر پا شد، درباریان را از ادامه مخالفت با مجلس ترساند. شاه هم ناچار دستخطی مبنی بر تایید و قبول مشروطیت صادر کرد. بالاخره مجلس نیز متمم قانون اساسی را در ۱۰۷ ماده که در واقع تکملهٔ اساس مشروطیت بود تهیه و تصویب نمود و بدین گونه اصل تفکیک قوای سه‌گانه مملکت که تاسیس عدالتخانه بدون آن غیرممکن یا بی‌فایده بود، به وسیله مجلس اول به تصویب رسید.

بر اثر اقدامات مجلس ملوک‌الطوایفی برافتاد، مستمری‌های گزاف و بی‌قاعده شاهزادگان و اعیان قطع شد. مجلس بودجه کشور را اصلاح و تعدیل کرد، بانک ملی به وجود آورد، مستمری‌های نزدیکان شاه را محدود کرد و حتی برای خود شاه مستمری متناسب تعیین کرد. این کار خشم و مخالفت شاه را نسبت به مجلس شدید‌تر کرد.

ترور نافرجام محمد علی شاه و در خواست مجلس برای برخورد با اطرافیان خاطی شاه دلیلی بود تا شاه قاجار کینه اش از مجلس و مشروطه بیشتر شود.

او پس از 2 سال مقاومت در برابر مشروطه‌، سرانجام در خرداد 1287 برنامه خود را برای سرکوب مشروطه‌خواهان به اجرا درآورد. وی یکی از درباریان ـ مشیرالسلطنه ـ را که کاملاً مطیعش بود به صدراعظمی برگزید. مقام وزارت جنگ را نیز به میرزاحسین پاشاخان امیربهادر سپرد و لیاخوف ـ سردار روسی ـ را به فرمانداری نظامی تهران منصوب کرد.

 با این انتصاب در اولین روزهای تابستان 1287، نقاط حساس تهران به تصرف نظامیان قزاق تحت فرماندهی افسران روسی درآمد. اطراف میدان بهارستان و مدرسه سپهسالار محاصره شد و توپخانه و سواره‌نظام در مقابل مجلس مستقر شدند. تمام روزنامه‌ها توقیف شدند و جنگ بین قوای قزاق و مشروطه خواهان آغاز شد.

دوشنبه اول تیرماه 1287 شاه این تلگراف را برای فرمانروایان شهرها فرستاد:«این مجلس بر خلاف مشروطیت است. هر کس منبعد از فرمایشات ما تجاوز کند مورد تنبیه و سیاست سخت خواهد بود.»

 روز دوم تیر 1287 که ساختمان مجلس به توپ بسته شد، اوج جنگ بود. این جنگ که در ساعات ظهر فروکش کرد، 300 کشته و 500 زخمی به جای گذاشت. بسیاری از بازداشت شدگان در باغشاه تهران به زنجیر کشیده شدند وتعدادی از وعاظ، روزنامه‌نگاران‌، نمایندگان مجلس و سیاسیون به قتل رسیدند و تعدادی از آنان نیز به سفارتخانه‌های خارجی پناهنده شدند. حادثه دوم تیر سبب انحلال مجلس اول و به هم ریختن اوضاع تهران شد، ولی قیام هایی در تبریز، گیلان‌، اصفهان‌، مشهد و نقاط دیگر رخ داد. با این همه‌، استبداد صغیر دوامی نداشت و در کمتر از یکسال عمر حکومت محمدعلی شاه قاجار به پایان رسید.

انحلال مجلس اینبار با لبخند رفراندوم!

ملی شدن صنعت نفت که با کمک آیت الله کاشانی به دولت مصدق صورت گرفته بود نخست وزیر محمد مصدق را دچار این باور کرده بود که توان هرکاری را دارد.

گرچه بر اساس اسناد که در تاریخ آمده است در انتخاب نمایندگان مجلس های شورای ملی تا دوره چهاردهم قوای انگلیس و روسیه نقش بسزایی داشتند اما مجلس 16 که توانسته بود صنعت نفت را ملی کند با ادامه داشتن در مجلس هفدهم میتوانست به خوبی دست بیگانگان را از ایران قطع کند.

در زمان انتخابات مجلس هفدهم شورای ملی مجلس 136 نماینده داشت که دولت مصدق 29 اردیبهشت سال 31 تصویب نامه ای امضا می کند که در آن با بهانه ای غیرقابل توجیه گفته شده بود: چون دعوای دولت انگلستان علیه ایران در دیوان بین المللی دادگستری مطرح است و ممکن است در پاره ای از حوزه ها آشوب به وجود آید و باعث شود که دیوان دادگستری علیه ایران رای بدهد، ما جلوی این انتخابات را می گیریم.

ربط دادن مسائل سیاست خارجی به مسائل داخلی کشور دلیلی شد تا 56 نماینده بخصوص از شهرهای بزرگی مانند مشهد و شیراز وارد مجلس نشوند.

در همین مورد، مرحوم ابوالحسن امینی نوری به دادگستری اعلام جرم کرد و گفت که این اقدام در واقع ضربه ای مهلک به مشروطه بود.

اما سیاست دولت انگلیس حذف تمامی گروه هایی بود که در ملی شدن صنعت نفت نقش داشتند به همین دلیل تضعیف مجلس هفدهم ادامه پیدا کرد. یک سال و نیم پس از آغاز دوره دوساله مجلس هفدهم، اختیار قانونگذاری از این مجلس گرفته شد.

مصدق به فکر می افتد تا مجلس هفدهم که انتخابات آن را خودش انجام داده بود و بارها گفته بود که 80درصد نمایندگان این مجلس، ملی هستند.

هنگامی که مصدق می خواست مجلس هفدهم را منحل کند آیت الله کاشانی، دکتر حائری زاده و بیست و دو نفر از نمایندگان به شدت ایستادگی کردند، و حتی هواداران مصدق افرادی مثل شایگان، سنجابی، صدیقی هم مخالفت کردند.

مصدق می خواست با یک رفراندوم غیر قانونی مجلس را منحل کند، که البته غیر قانونی بودن این رفراندوم را تاریخ ایران گواهی کرده است. وقتی آیت الله کاشانی در منزل خود سخنرانی هایی را برای مخالفت با رفراندوم ترتیب داد، خانه ایشان را سنگ باران کردند و یکی از افراد شریف و متدین را با شانزده ضربه ی چاقو کشتند تا به این جلسات سخنرانی پایان داده شود.

سرانجام  در روز بیست و دو مرداد مصدق به شاه متوسل شد، تا شاه فرمان انحلال مجلس را به استناد مصوبه ی مجلس موسسان سال 1328  صادر کند، سید ابوالحسن حائری زاده یک مصاحبه ای کرده و می گوید ما اصولا با رفراندوم مخالفیم و آن را کاری لغو می دانیم، بنابر این نباید در باره ی نظر ما در باره ی انحلال مجلس سوال شود.

اسناد وزارت خارجه ی آمریکا منتشر شده و نشان دهنده ی این است که لوئی هندرسون سفیر آمریکا در ایران، در روز 17 مهر 1330 ملاقاتی با فضل الله  زاهدی نخست وزیر می کند. هندرسون گزارش خود را به وزارت خارجه ی آمریکا می فرستد که در آن می گوید «در همان صبح روز هفت اکتبر، یعنی هفده مهر، اطلاع یافتیم که قرار است زاهدی همان روز با شاه نهار صرف کند. لذا تقاضا کردم زاهدی را قبل از نهار ببینم. ضمن مذاکره با زاهدی نظر رسمی دولت انگلیس را در ارتباط با مجلس به اطلاعش رساندم. همچنین اظهار داشتم که احساس می کنم هر دو دولت آمریکا و انگیلس معتقدند که از نظر تنظیم قرارداد، یعنی قرارداد کنسرسیوم نفت، که قرار بود نفت ملی شده ی ایران به انگلیس و آمریکا داده بشود، بهتر است یک مجلس کامل وجود داشته باشد تا یک مجلس نیم بند. چون مجلس هفدهم نیم بند بود یعنی پنجاه و شش نماینده نداشت. و سر انجام هندر سون اصرار می کند که نظر آمریکا و انگلیس این است که شاه فرمان انحلال مجلس را صادر کند.»

مصدق ۲۵ مرداد همزمان با شکست کودتای اول انحلال مجلس را علنی اعلام کرد و 28 مرداد 32 دولتش سقوط کرد.

انحلال اولین شورای شهر تهران

اولین شورای شهر تهران سال 77 آغاز به کار کرد. شورایی که متشکل از 2 جناح اصلاح طلب بود. کارگزارانی ها به رهبری عبدالله نوری و مشارکتی ها به رهبری سعید حجاریان.

مشکلات فراوانی که این شورا در انتخاب شهردار داشت کار را به جایی می کشاند که عبدالله نوری مجبور به استعفا می شود. در آن زمان که کرباسچی عضو کارگزاران به عنوان شهردار سابق تهران به خاطر اختلاس ها و پرونده های مالی گسترده مجبور بود در زندان باشد جریان کارگزاران شورای شهر در صدد بود تا مزد جانفشانی های خود را بگیرد. اگرچه انتخاب الویری به عنوان شهردار تهران کارگزارانی ها را به هدفشان رساند اما دامنه اختلاف ها آنقدر بالا گرفت که نزدیکان دولت خاتمی به این نتیجه رسیدند که باید دولت و وزارت کشور وارد عمل شود.

تشکیل هیئت حکمیت و حل اختلاف که 5 عضو آن اصلاح طلب بودند و 2 عضو از قوه قضاییه نشان می داد که دولت کمر به قتل نهاد شورایی گذاشته است که بر اساس نص قانون اساسی و دستور امام راحل پی ریزی شده بود.

سرانجام وزارت کشورخاتمی دستور انحلال اولین دوره شورای شهر تهران را اعلام کرد.

گفتنی است دلخوری خاتمی از جریان های نزدیک به خودش که به سبب داشتن تریبون در شورای شهر تهران بحث عبور از خاتمی را اعلام کرده بودند را بهترین دلیل برای القای شورای شهر تهران می توان دانست.

آنچه در 3 انحلال فوق مشترک است آنکه منحل کنندگان نهادهای مدنی و شورایی که خود برخواسته از همان نهاد ها یا زمانی حامی آن نهاد ها بوده اند تاب محدودیت و یا رقیب جدید سیاسی را ندارند و این بهترین دلیل برای خاموش کردن چراغ نهادهای دموکراتیک و شورایی در کشور بوده است.

منبع:خبرنامه دانشجویان