دیدبان
نگاهی به فرصت ها و تهدیدهای مناطق آزاد تجاری- صنعتی در ایران

نقش آفرینی مثبت و منفی مناطق آزاد تجاری-صنعتی

نقش آفرینی مثبت و منفی مناطق آزاد تجاری-صنعتی

دیدبانایجاد مناطق آزاد تجاری-صنعتی و تصویب فعالیت آن در چرخه اقتصادی ایران، موضوعی است که به دوران سازندگی در کشور باز می گردد. با توجه به بررسی های دیدبان، در اواخر دهه 60 و اوایل دهه70 شمسی، دولت هاشمی رفسنجانی با دیدگاه توسعه طلبانه، سه منطقه آزاد قشم، کیش و چابهار را ایجاد نمود و این مناطق شروع به کار کردند. موج دوم ایجاد این مناطق، به دهه هشتاد و سالهای پایانی دولت سیدمحمدخاتمی باز می گردد که در آن دوران، سه منطقه آزاد دیگر به نام های اروند، ارس و بندرانزلی ایجاد شد و در دولت محمود احمدی نژاد، با ایجاد منطقه آزاد ماکو، تعداد این مناطق به رقم 7 رسید.

چیستی مناطق آزاد

مناطق آزاد تجاری-صنعتی به عنوان یکی از محرک های اقتصادی کشورها به خصوص در زمینه صادرات محسوب می شوند. این مناطق که معمولا در مجاورت یک بندر هستند، با هدف محقق کردن اهداف اقتصادی، امتیازاتی را به شرکت های تجاری-صنعتی داخلی و خارجی می دهند تا در خاک آن کشور، محصولات خود را تولید و عرضه نمایند. از مهمترین این امتیازات می توان به اعطای آسان مجوز فعالیت اقتصادی، صادرات و واردات به مناطق آزاد، بدون پرداخت حقوق و عوارض گمرکی اشاره کرد. البته در مورد کالاهایی که از این مناطق به بخش های داخلی کشورهای میزبان وارد می شوند، بایستی پرداخت حقوق و عوارض گمرکی صورت پذیرد. علاوه بر اینها، ذخیره سازی تولیدات در انبارهای این مناطق، به تولیدکنندگان امکان این را می دهد که سفارشات را سریع تر تحویل دهند.

البته در کنار مناطق آزاد، مناطق ویژه اقتصادی در برخی شهرستانهای مستعد کار اقتصادی وجود دارد که در عین داشتن برخی ویژگی های مناطق آزاد، مزایای محدودتری در مقایسه با مناطق آزاد دارند.

 

ویژگی های مناطق آزاد

1. ویژگی های مثبت مناطق آزاد

1-1. نقش مناطق آزاد در تجارت و صادرات کشور

سرمایه گذاری شرکت های داخلی و خارجی در مناطق آزاد، حجم زیادی از صادرات را رقم می زند. فرآیند تولید شرکت ها در این مناطق سبب شده است بخشی عظیمی از عواید صادرات شرکت های داخلی و سهمی از صادرات شرکت های خارجی از طریق عوامل درگیر در صادرات به کشور میزبان برسد و این مسأله، یکی از محرک های حرکت رو به جلوی اقتصاد کشور می باشد. سهم مناطق آزاد در پیشبرد صادرات به گونه ای است که این مناطق را، مناطق پردازش صادرات نیز می نامند.

1-2. تسهیل فرآیند سرمایه گذاری در کشور

در قالب قوانین مناطق آزاد کشور، بسیاری از نگرانی های سرمایه گذاران خارجی و حتی داخلی، رفع شده است. با اعطای تسهیلاتی مانند معافیت های مالی و گمرکی، امکان ورود اتباع خارجی بدون اخذ روادید، عدم محدودیت در انتقال ارز به دیگر مناطق آزاد یا سایر کشورها، ارائه خدمات کامل بانکهای دولتی، خصوصی و همچنین شرکتهای بیمه و ...، سعی گردیده است جذب سرمایه بیشتری صورت پذیرد.

1-3. حضور در بازارهای جهانی

تأثیر مناطق آزاد تجاری در صادرات کشور، سبب حضور فعال کشور در بازارهای جهانی می شود که این امر، علاوه بر اعتباربخشی به کشور، چرخ های اقتصادی را روانتر می گرداند.

1-4. اشتغال زایی

با رونق اقتصادی و سرمایه گذاری شرکت های مختلف در مناطق اقتصادی، شاهد حجم انبوه نیاز مستقیم (کار در شرکتها و کارخانجات) و غیرمستقیم (از طریق کارآفرینی وابسته به این شرکتها) این شرکتها به نیروی انسانی هستیم که این امر، نه تنها جوابگوی اشتغال نیروهای بومی است، بلکه عواید آن به نیروهای غیربومی نیز می رسد.

1-5. آبادانی مناطق همجوار

طبیعتا با رشد سرمایه گذاری در هر منطقه ای، بافت عمرانی آن منطقه دچار تغییرات مثبتی می گردد، میزان ساخت و سازهای اصولی و امکانات زندگی در آنجا افزایش می یابد.

 

1-6. سرریز درآمدها به مناطق غیرهمجوار

تأسیس مناطق آزاد تجاری، موجب ایجاد درآمدهای اقتصادی فروانی  در کشور میزبان می شود که با تأیید هیئت وزیران، می توان از این درآمدها، برای مناطق غیرهمجوار هزینه کرد.

 

2. ویژگی های منفی مناطق آزاد

2-1. حجم عظیم واردات

حجم عظیم واردات مواد اولیه و تولیدات نیم ساخته به مناطق آزاد تجاری از یکسو و ورود کالاهای تولید شده خارجی به داخل کشور از سوی دیگر، سبب شده است نتیجه تأسیس این مناطق، هدف اصلی آن یعنی توسعه صادرات را نقض نماید.

 

2-2. آسیب به فرهنگ بومی و داخلی
در هر منطقه آزاد، حجم عظیمی از کارآفرینان و نیروهای انسانی مشاهده می شود که دارای فرهنگ های مختلف داخلی و خارجی می باشند. سبک زندگی و نمودهای بیرونی تفکرات این افراد، می تواند خطری جدی برای فرهنگ بومی منطقه باشد و حتی در مواردی ضد فرهنگ های غلط را در جامعه ترویج نماید.  

2-3. انزوای جغرافیایی

به صورت طبیعی، یکی از راه های صادرات و واردات در این مناطق، دریاها هستند و به دلیل شرایط خاص دریایی کشورمان، هرکدام از این مناطق، در گوشه ای از کشور قرار دارند. دوری از مرکز کشور و دستگاه های نظارتی و همچنین دوری از رسانه های تأثیرگذار و نقاد، در برخی موارد سبب استقلال عمل منفی در این مناطق می گردد.

2-4. موقعیت قانونی استثنایی

جایگاه مناطق آزاد در کشور، به واسطه قانون مناطق آزاد مصوب مجلس شورای اسلامی و مجمع تشخیص مصلحت نظام، جایگاهی خاص و ممتاز است.

در ماده 5 این قانون، مناطق آزاد، از شمول قوانین و مقررات حاکم بر شرکت های دولتی و سایر مقررات عمومی دولت مستثنی گردیده است. با توجه به استثنای این مناطق از مقررات عمومی و حجم بالای درآمدهای این مناطق، به نظر می رسد نظارت بر این مناطق و سازمانهای وابسته به آنها در سطح پایینی باشد.

جمع بندی و نتیجه گیری

با توجه به موج فعالسازی مناطق آزاد تجاری و صنعتی در دهه اخیر، به نظر می رسد علیرغم ویژگی های بسیار مثبت این مناطق در چرخه اقتصادی کشور، بایستی بیش از پیش، به آثار منفی این مناطق توجه نمود.

از نگاه دیدبان در بین آثار منفی ناشی از فعالیت این مناطق، دو آسیب جدی محتمل است: نخست آسیب های فرهنگی و اجتماعی آن بر فرهنگ بومی مناطق و فرهنگ داخلی کشور و دیگری، زمینه سازی سوءاستفاده برخی عوامل، خواه دولتی و خواه غیر دولتی. در توضیح آسیب اخیر، باید گفت حجم بالای درآمد این مناطق، وقتی در کنار فقدان نقد سازنده و  نظارت ضعیف قرار می گیرد، زمینه ساز فسادهای اقتصادی محتمل می گردد که لازم است دولت، خلأهای قانونی نظارت را مرتفع گرداند و به آسیب های فرهنگی آن توجه داشته باشد.

منابع

1.قانون و مقررات مناطق آزاد تجاری-صنعتی

2.پایگاه اینترنتی شورای هماهنگی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی

3. http://www.arvandfreezone.com

مرتبط‌ها

بیشترین سقوط ارزش سهام وال استریت در یک روز

دولت آمریکا به کشتن شهروندان ایرانی افتخار می‌کند

مقابله با کرونا از منظر حکمرانی (1)

آمریکا برای آزادی مزدور اسرائیلی، دست به تهدید و ارعاب زد

افشای نام‌های جدید از شاهزادگان بازداشت‌شده

استیصال رسانه‌ای ائتلاف در یمن