دیدبان
نهاد شناسی 5

شورای فرهنگ عمومی، فاصله از عملکرد تا هدف

شورای فرهنگ عمومی، فاصله از  عملکرد تا هدف

دیدبان: فرهنگ عمومی عرصه­ای از فرهنگ است که رابطه مستقیمی با عموم مردم دارد و در واقع هر امری که در بین عموم مردم به عنوان یک فرهنگ تلقی شود، جزئی از فرهنگ عمومی به شمار می­رود. این مفهوم در مقابل فرهنگ تخصصی قرار می­گیرد که مربوط به قشر، سازمان یا طبقه خاصی از مردم است و عمومیت ندارد. اصلاح و تقویت فرهنگ عمومی از جمله مهم­ترین کارهای هر دولتی است که چون زمان­بر است بایستی بر اساس اسناد بالادستی و با هماهنگی دیگر نهادهای حکومتی به اجرا درآید. اهمیت فرهنگ عمومی به حدی است که رهبر معظم انقلاب در این باره می­فرمایند: «اصلاح فرهنگ عمومى، از همه کارها مهمتر است؛ چون این کار، محور همه کارهاى دیگر است. کتاب باید براى اصلاح فرهنگ عمومى منتشر شود. فیلم باید براى اصلاح فرهنگ عمومى ساخته شود. هنر باید در جهت فرهنگ عمومى هدایت شود. صدا و سیما در همه برنامه‌هایش - چه هنرى، چه خبرى و چه گزارشى - دائماً باید در خدمت فرهنگ عمومى کار کند. علما و امامان جمعه و خطیبان و مبلّغان و جامعه روحانیان محترم و معظّم نیز - در هر بخشى که هستند - باید براى ترویج فرهنگ صحیح اسلامى تلاش کنند.»[1]بر این اساس، شورای فرهنگ عمومی زیر نظر شورای عالی انقلاب فرهنگی شکل گرفت. این شورا در سال­های گذشته فراز و نشیب­های زیادی داشته است و تلاش­های برای اثرگذاری در عرصه فرهنگ عمومی داشته است، به همین دلیل در این نوشتار حاضر و به دلیل اهمیت بحث فرهنگ عمومی به بررسی تاریخچه، ؟؟؟ این شورا می­پردازیم.

نحوه تشکیل و ساختار شورای فرهنگ عمومی

شورای فرهنگ عمومی، فعالیت این شورا به صورت رسمی از سال 65 آغاز شده است. این شورا یکی از شوراهای اقماری شورای عالی انقلاب فرهنگی است که به ریاست وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی هر دو هفته یکبار جلسه برای بررسی مسائل مربوط به فرهنگ عمومی تشکیل جلسه می­دهد و 29 عضو حقیقی و حقوقی دارد.[2] طی سالیان گذشته افراد مختلفی به ریاست و دبیری شورای فرهنگ انتخاب شده­اند که نام آنها را ذکر می­کنیم.

                                                                                                                                                                           

              جدول ادوار مختلف شورای فرهنگ عمومی(1364-1388)[3]

همانگونه که از جدول بالا مشخص است از سال 80 به بعد شورای فرهنگ عمومی در سطح شهرستان­ها نیز فعال شده است و جلساتی برای هماهنگی در امر فرهنگ عمومی در شهرستان­های کشور تشکیل شده است.

این شورا دارای یک دبیرخانه مرکزی در تهران است که وظیفه هماهنگی امور جلسات، تنظیم دستور جلسات، پژوهش درباره موضوعات فرهنگ عمومی و ارتباط با شورای فرهنگ عمومی استان­ها را بر عهده دارد. در هر استان نیز شورای فرهنگ عمومی به ریاست نماینده ولی فقیه و دبیری مدیر کل فرهنگ و ارشاد استان تشکیل می­شود.

این شورا برای بررسی برخی مسائل مهم اقدام به تأسیس شورای­های فرعی در زیرمجموعه دستگاه­های فرهنگی نموده است. این شوراها عبارتند از:

1- شورای نظارت برنام‌گذاری شهرها، خیابان‌ها، اماکن و مؤسسات عمومی

2 ـ کمیسیون نام‌گذاری روزهای خاص

3 ـ شورای نظارت بر طراحی، ساخت، تهیه و توزیع اسباب‌بازی کودکان

4 ـ شورای­نظارت بر انتخاب، ساخت ونصب مجسمه و یادمان در میدان‌ها و اماکن عمومی

5 ـ شورای نظارت برعلایم، نشانه‌ها و تصاویر روی لباس‌ها، لوازم‌التحریر و کالاهای مشابه

6 ـ دفتر پی­گیری مصوبه مقابله با عرفان­های انحرافی.

 

عملکرد شورای فرهنگ عمومی از سال 64 تا 88

شورای فرهنگ عمومی طی سال­های گذشته مصوباتی را درباره موضوعات فرهنگ عمومی به تصویب رسانده است؛ مهم­ترین این مصوبات عبارتند از:

دوره اول: تنظیم آیین­نامه شورا؛ اهداف، سیاست‌ها و ضوابط نشر کتاب؛ اصول سیاست فرهنگی کشور؛ اساسنامه انجمن آثار و مفاخر فرهنگی و شورای عالی جوانان.

دوره دوم: در این دوره که کوتاه‌ترین دوره محسوب می‌شود، مهم‌ترین مصوبه «ضوابط و مقررات تأسیس مراکز، مؤسسات، کانون‌ها و انجمن‌های فرهنگی و نظارت بر آنها» است.

حسن سبحانی دبیر دوره دوم شورای فرهنگ عمومی 

دوره سوم: آیین‌نامه شورای فرهنگ عمومی استان، آیین‌نامه نام‌گذاری روزهای خاص، هیأت‌های نظارت بر کتاب بزرگسال و کودک و صدور بیانیه­ها.

دوره چهارم: تدوین سیاست‌های مقابله با تهاجم فرهنگی، آیین­نامه انتخاب خادمان فرهنگ عمومی کشور، تشکیل هیأت‌های نظارت بر نشر استان، آیین‌نامه شورای نظارت بر واردات اسباب‌بازی کودکان، تشکیل ستاد هدایت فرهنگی مسابقات جام‌جهانی 98 فرانسه، ضوابط برگزاری مسابقات فرهنگی و هنری.

دوره پنجم: دستورالعمل اجرایی نصب مجسمه و یادمان؛ آیین­نامه نظارت بر علایم، نشانه­ها و تصاویر روی البسه و لوازم التحریر؛ ضوابط و مقررات تأسیس مجتمع­های علمی ـ فرهنگی ربع رشیدی، قلعه فلک الافلاک و بوعلی؛ سیاست­های فرهنگی به مناسبت نام­گذاری سال عزت و افتخار حسینی؛ نام­گذاری روز ملی خلیج فارس؛ شاخص­های فرهنگی؛ آیین­نامه ستاد پشتیبانی و هماهنگی امور مساجد کشور؛ تأثیر فرهنگی محرم بر اقشار مختلف و نام­گذاری روز مقاومت و ایثار و پیروزی.

دوره ششم: سیاست­های سنجش افکار عمومی؛ راهکارهای جلوگیری از بروز و ظهور افراد، تشکل­ها و انجمن­های انحرافی با پوشش مسایل عرفانی و معنوی؛ چشم­انداز بخش فرهنگ عمومی ج.ا.ا.؛ اصول و سیاست­های فرهنگی برنامه پنجم توسعه؛ سیاست­های ساماندهی شئون فرهنگی در مناسبت­های مذهبی (محرم)؛ سند مؤلفه­های هویت ملی ایرانیان؛ آیین­نامه اجرایی نحوه انتخاب خادمان نمونه فرهنگ عمومی؛ مبانی، الزامات فرهنگی و سیاست­های اجرایی ناظر بر اصلاح الگوی مصرف؛ شاخص­های کلان فرهنگ عمومی؛ آیین­نامه شورای فرهنگ عمومی؛ نام­گذاری روز رحمت و مهرورزی؛ روز ملی فناوری هسته­ای و نام­گذاری روز فرهنگ عمومی.

دوره هفتم: در این دوره که از شهریور 1388 آغاز شده است در طی این چند ماه ـ آیین­نامه ترویج فرهنگ پهلوانی از طریق توسعه ورزش زورخانه­ای در کشور، تأسیس بنیاد غیردولتی و غیرانتفاعی علمی فرهنگی اجتماعی سید جمال­الدین اسدآبادی، آیین­نامه نحوه نام­گذاری روزها و مناسبت­های خاص، نام­گذاری روز 9 دی با عنوان روز پیوند عاشورایی امام و امت، نام­گذاری روز فناوری فضایی (روز پرتاپ ماهواره ملی امید به فضا) و روز شهادت رییسعلی دلواری به عنوان روز مبارزه بااستعمار انگلیس را به تصویب رساند و اقدام به صدور بیانیه­های متعدد به مناسبت­های مختلف کرده است.[4]

همانگونه که از عملکرد شورای فرهنگ طی دوره­های گذشته مشخص است بیشترین تعداد مصوبات این شورا مربوط به موضوعاتی مثل نام­گذاری روزهای سال، تنظیم آیین­نامه در موضوعات مختلف، صدور بیانیه، تأسیس شوراها و نهادهای مرتبط با فرهنگ عمومی و تصویب سیاست­های کلان بوده است که این امر نشان­دهنده توجه ویژه شورای فرهنگ عمومی به برخی امور کم­اهمیت­تر مثل نامگذاری روزها و یا تنظیم آیین­نامه­هاست.

منصور واعظی دبیر دوره هفتم شورای فرهنگ عمومی

انتقادات و پیشنهادات به شورای فرهنگ عمومی

1. شورای فرهنگ عمومی اثرگذاری بسیار پایینی در فرهنگ عمومی داشته است: این اشکال از آنجا ناشی می­شود که دیگر نهادهای فرهنگی عضو شورای فرهنگ عمومی تبعیت بسیار پایینی از مصوبات شورای فرهنگ عمومی دارند و به مصوبات این شورا اهمیت بسیار کمی می­دهند. به طور کلی، حضور در جلسات این شورا به عنوان یک زنگ تفرح و کار دست چندم برای سازمان­های مختلف مطرح است. روی دیگر این این بحث نیز ضعف و بی­برنامه بودن دبیرخانه شورای فرهنگ عمومی است که در موارد بعدی برخی اشکالات این سازمان را بررسی خواهیم کرد.

2. مشخص نبودن جایگاه قانونی شورای فرهنگ عمومی: شورای فرهنگ عمومی کشور یکی از اقمار شورای عالی انقلاب فرهنگی است و مصوباتش پس از تصویب در شورای عالی لازم­الاجراست. اما نه از  شورای عالی انقلاب فرهنگی و نه از شورای فرهنگ عمومی در قانون اساسی کشور سخنی به میان نیامده است و این امر باعث کاهش اعتبار این شوراها در نگاه مسئولین شده است. بحث­های فراوانی در این باره انجام شده است و مقام معظم رهبری نیز در سال 81 در این باره فرمودند: «مصوبه این شورا باید به وسیله دبیرخانه ابلاغ و اجرای آن به وسیله آقای رئیس جمهور تضمین شود؛ ... همة مسئولان دولتی باید وظیفه خود بدانند مصوبات را اجرا کنند. شما می­گویید مجلس قانونگذار است؛ خیلی خوب، اینجا قانون تدوین نمی­کند. همة چیزهایی که لازم­الاجراست، قانون نیست؛ مصوبات دولت هم لازم­الاجراست؛ بخشنامه فلان وزیر هم برای زیردست خودش لازم­الاجراست؛ لازم نیست حتما اسمش قانون باشد، اما بلاشک
واجب­الاجرا بودن نتیجه قانون را خواهد داشت؛ امام هم به همین نکته توجه داشتند. ما گفتیم مصوبات این شورا در حکم قانون باشد، ایشان گفتند باید اجرا شود؛ باید اجرا شود؛ یعنی، ترتیب اثر داده شود.»[5]

احمد مسجد جامعی دبیر دوره چهارم شورای فرهنگ عمومی 

3. ضمانت اجرایی نداشتن: مصوبات شورای فرهنگ عمومی حتی پس از تصویب نیز هیچ ضمانت اجرایی ندارد و بسیار از دستگاه­ها هیچ اجباری برای اجرای مصوبات این شورا ندارند. این امر باعث شده است که در بسیاری از موضوعات مصوباتی در شورای فرهنگ عمومی به تصویب برسد که سازمان­ها به آنها کمتر توجه می­کنند.

پیشنهاد: هر سه این اشکالات شورای فرهنگ عمومی به این بحث برمی­گردد که جایگاه این شورا در بین نهادهای کشور مشخص نیست و در قانون اساسی هیچ ذکری از این شورا و شورای عالی انقلاب نشده است. در شرایط فعلی می­توان از طریق رهبری و مجمع تشخیص مصوبه­ای گذارنده شود که مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی و به تبع آن شورای فرهنگ عمومی حکم قانون پیدا کند و در صورت تخلف نهادهای مختلف از این مصوبات از طریق سازمان بازرسی این موارد پیگیری شود.

4. روند طولانی تصویب مصوبات در شورای فرهنگ عمومی: مطالب مطرح شده در شورای فرهنگ عمومی ابتدا در شورای برنامه­ریزی دبیرخانه این شورا مورد بحث قرار می­گیرد. سپس برای تصویب به شورای فرهنگ عمومی فرستاده می­شود و پس از تصویب در این شورا و برای لازم­الاجرا شدن بایستی در شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز به تصویب برسد. مطرح شدن هر موضوع در هر یک از شوراها حداقل چندین ماه زمان می­برد و این روند طولانی باعث می­شود که بسیاری از موضوعات به موقع در دستور کار این شورا قرار نگیرد. البته در چند سال اخیر به دلیل فعالیت­های دیگر شورای عالی انقلاب فرهنگی و برخی موارد دیگر بسیاری از مصوبات شورای فرهنگ عمومی اصلاً در شورای عالی انقلاب فرهنگی مورد بحث قرار نمی­گیرد و این اشکال باعث هر چه طولانی­تر شدن روند تصویب مصوبات شورای فرهنگ عمومی شده است.

پیشنهاد: شورای عالی انقلاب فرهنگی قبل از تصویب مصوبات شورای فرهنگ عمومی آنها را برای تمامی اعضای خود ارسال کند و پس از جمع­آوری نظرات اعضا در شورای معین شورای عالی انقلاب فرهنگی درباره آنها بحث شود و اشکالات آن رفع شود و سپس در شورای عالی انقلاب مطرح شود تا با سرعت بیشتری به تصویب برسد.

5. تعداد کم اعضای حقیقی: اعضای حقیقی شورای فرهنگ عمومی کشور در حال حاضر فقط سه نفر است که این سه نفر از بین اساتید و افراد صاحب­نظر در حوزه فرهنگ انتخاب می­شوند. این تعداد کم به نسبت تعداد زیاد عضو حقوقی باعث می­شود که جنبه اجرایی این شورا پررنگ­تر شده و جنبه علمی و نظری آن ضعیف شود.

پیشنهاد می­شود چندین نفر از صاحب­نظران و اساتید دانشگاه به اعضای حقیقی این شورا اضافه شوند تا مصوبات شورا به شکل علمی­تر و دقیق­تری به تصویب برسد.

6. دوشلغه بودن دبیر: در سال­های گذشته و در بسیاری از دوره­های فعالیت شورای فرهنگ عمومی دبیران این شورا افردای بوده­اند که سمت دوم و یا چندم آنان دبیری شورای فرهنگ عمومی بوده است. در صورتی که تمامی کارهای اجرایی، تنظیم مصوبات، اداره جلسات، پیگیری مصوبات و ارتباط با نهادهای فرهنگی از طریق دبیر شورا انجام می­شود.

پیشنهاد: این مورد پیشنهاد بسیار ساده­ای دارد؛ از رئیس جمهور محترم تقاضا می­شود که یک نیروی متخصص، کارآمد و البته تک­شغله را به دبیری این شورا انتخاب کنند.

7. رصد ضعیف جریانات فرهنگی خارجی: بر اساس آیین­نامه شورای فرهنگ عمومی یکی از وظایف این شورا رصد جریانات فرهنگی داخلی و خارجی و تجزیه و تحلیل این جریانات است. در زمینه رصد داخلی جریانات فرهنگی اقدامات نسبتاً خوبی از سوی شورای فرهنگ عمومی برای مطالعه وضع فرهنگ عمومی انجام شده است، اما رصد جریانات فرهنگی خارجی و بررسی اثرات آنها بر وضع فرهنگ عمومی کشور در این شورا مورد غفلت قرار گرفته و توجه زیادی به آن نشده است. البته رصد داخلی جریانات فرهنگی بایستی مبنای برنامه­ریزی برای اصلاح وضع موجود قرار گیرد که به این امر نیز توجه چندانی صورت
نمی­گیرد.

 

8. اقمار و سازمان­های زیر مجموعه شورای فرهنگ عمومی فعالیت مشخصی ندارند. برخی از این شوراها عهده­دار اصلاح برخی از مظاهر مهم فرهنگ عمومی هستند مثل، شورای نظارت بر نامگذاری اماکن؛ شورای نظارت بر طراحی، ساخت، تهیه و توزیع اسباب­بازی و یا شورای نظارت بر علایم  تصاویر روی لباس­ها و لوازم­التحریر. در چند سال گذشته بسیاری از الگوهای نامناسب غربی از طریق اساب­بازی،
لوازم­التحریر، پوشاک و ... به کشور ما وارد شده­اند، اما مشخص نیست که شورای فرهنگ عمومی و زیرمجموعه­های آن در این زمینه چه اقداماتی انجام داده­اند.

پیشنهاد: در این زمینه باید گفت که شاید شوراهای اقماری شورای فرهنگ عمومی از اقتدار و امکانات کافی برای بحث درباره امور مهمی مثل اسباب­بازی، پوشاک و لوازم­التحریر برخوردار نیستند و به نظر
می­رسد راه­حل بهتر در این زمینه این است که این موضوعات بر اساس نیازهای که به وجود می­آید در شورای فرهنگ عمومی و یا، به دلیل اهمیت این موضوعات، در شورای عالی انقلاب فرهنگی مورد بحث قرار بگیرند.

 

نتیجه­گیری

شورای فرهنگ عمومی قرارگاه فرهنگ عمومی کشور است و بایستی تمام امور مربوط به فرهنگ عمومی در این شورا به تصویب برسد. عملکرد این شورا از بدو تأسیس تاکنون علمکرد مناسبی نبوده است و این شورا نتوانسته است مدیریت فرهنگ عمومی کشور را به دست بگیرد. به نظر می­رسد در دولت جدید بایستی با توجه ویژه به امر فرهنگ عمومی به تقویت این نهاد مهم فرهنگی پرداخته شود. دولت بایستی بهترین نیروهای فرهنگی خود را در این بخش به کار گیرد تا فرهنگ عمومی هر چه بیشتر به سمت متعالی­شدن پیش رود.              

 


[1]. http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=2759

[2].http://www.pcci.ir/index.php?option=com_content&view=article&id=865:880728111026&catid=161:1&Itemid=483

[3]. برگرفته از سایت شورای فرهنگ عمومی به آدرس www.pcci.ir

[4]. این گزارش مربوط به فعالیت­های شورای فرهنگ عمومی تا آخر سال 88 است و فعالیت­های سه سال اخیر را شامل نمی­شود. ر.ک به سایت شورای فرهنگ عمومی.

[5]. http://www.farhangoelm.ir/%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%B9%D8%A7%D9%84%DB%8C-%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%DB%8C/%D8%A7%D8%B9%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D8%B1-%D9%85%D8%B5%D9%88%D8%A8%D8%A7%D8%AA-%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%B9%D8%A7%D9%84%DB%8C-%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%DB%8C.aspx

 

مرتبط‌ها

راه کاهش ظلم در خانواده افزایش حرمت پدر است

خروجی قرمز حمل سلاح آسان در ایران

خادمیاران رضوی: طلیعه‌ای نو از «آفتاب» فرهنگ شیعی

تحلیلهای رنگین برای عمامه خونین

سبکِ زندگی پرونده‌ساز!

تعداد بالای پرونده در قوه؛ آسیب اجتماعی یا اشکلات ساختاری؟