دوره فشرده علوم ‏اسلامی ویژه جوانان و دانشجویان +فهرست دروس

دیدبان: سال گذشته بود که رهبر انقلاب در دیدار با دانشجویان بار دیگر بر ضرورت مطالعه تأکید کردند. ایشان فرمودند:«در مقابل این [تلاشهای دشمن]، افسر جنگ نرم باید مقاومت کند. چگونه مقاومت کند؟ اولاً معرفت‏هاتان را بالا ببرید.... با قرآن، با نوشتجات مرحوم شهید مطهرى، با نوشتجات فضلاى بزرگى که خوشبختانه امروز در حوزه‌هاى علمیه حضور دارند، آشنا شوید. امروز فضلاى جوانى در حوزه‌هاى علمیه هستند که می‏توانند در این قسمت به مجموعه‌ى جوان‏هاى دانشگاهى یارى بدهند؛ کمااینکه کارهاى خوبى هم دارد انجام می‏گیرد. سطح معرفت دینى بالا برود؛ این یکى از کارهاست که حتماً لازم است. به نظر من آن کارى که مهم است انجام بگیرد، مطالعات اسلامى است».(بیانات در دیدار با دانشجویان، 16 مرداد 1391)

ضرورت آشنایی با علوم اسلامی چیزی است که همه مسلمانان در احادیث مختلف از ائمه اطهار بدان امر شده‏اند. حضرت رسول(ص) در بیانی تکان‏دهنده در این خصوص می‏فرمایند:«أُفٍّ لِکُلِّ مُسْلِمٍ لَا یَجْعَلُ فى کُلِّ جُمْعَةٍ یَوْماً یَتَفَقَّهُ فِیهِ امْرَ دینهِ وَ یَسْأَلُ عَنْ دِینِه‏» یعنی:«اُف بر هر مسلمانی که جمعه ای بر او بگذرد و روزی را در آن (هفته) قرار ندهد که در آن روز، در امر دین تفقه نموده و از دینش سؤال نماید.»(محاسن، ج1،ص225)

در روایت دیگری از صادقین علیهماالسلام نقل شده است که:«اگر جوانی از جوانان شیعه بیایم در حالیکه تفقه نمی کند، او را تأدیب می‏کنم.»(المحاسن،ج‏1،ص: 228)

ضرورت‏هایی از این دست موجب راه‏اندازی دوره‏ی معرفتی «ثقلین» شد. دوره‏ای که امسال سومین سال برگزاری خود را آغاز می‏کند. طلاب مدرسه مشکات اغلب همانانند که تا چندی قبل در دانشگاه‏های درجه اول کشور به مطالعه رشته‏های مختلف دانشگاهی می‏پرداختند و اکنون ضرورت‏های انقلاب اسلامی آنها را به حوزه کشانده است. این ویژگی قرابت هر چه بیشتر آنان با فضاهای دانشگاهی و روحیات دانشجویی را موجب شده است.

ثبت‏نام در این طرح از اینجا امکان‏پذیر است.

*اهداف طرح ثقلین

هدف کلی این طرح فراهم آوردن محیطی است که شرکت کنندگان در آن بتوانند با معارف دینی مورد نیاز خود آشنا شوند. از آنجایی که مخاطبان اصلی طرح، دانشجویان و جوانان هستند و فرصت کافی جهت فراگیری مقدمات لازم برای فهم منابع اصلی دین را ندارند، تأکید اصلی، بر ارائه معارف ناب اسلامی خواهد بود نه آموزش مقدماتی مانند صرف، نحو، منطق، اصول و ... . (البته در صورتی که عده‏ای از مخاطبان بخواهند به صورت فوق برنامه با این دروس آشنا شوند، کلاس و امکانات لازم برای آنها قرار داده می‏شود). بر این اساس -با توجه به نیازهای امروز نسل جوان- طرح طوری اجرا خواهد شد که دانشجویان شرکت کننده پس از سپری کردن دوره عمومی (که فعلاً 3 ساله طراحی شده است) به قابلیتهای زیر دست یابند:

‌أ. آشنایی با قرآن(شامل علوم قرآنی، ترجمه و مفاهیم برخی سوره ها و روش تدبر در قرآن).

‌ب. بهره‏گیری از مباحث اعتقادی پر کاربرد(با تأکید بر روشها و بحثهای قرآنی و شبهات رایج).

‌ج. فراگیری احکام مبتلابه در دوره‏ای فشرده(به همراه آشنایی با برخی از قواعد فقهی و اصولی پرکاربرد که به منزله فرمول‏های کشف حکم فقهی هستند.)

‌د. آشنایی با برخی از معارف اسلامی(مانند رزق، شیطان شناسی، گناه و توبه، امتحان، توکل، دعا، فلسفه احکام و ...).

‌ه. بهره‏گیری از مباحث آدابی و اخلاقی فردی و اجتماعی(در قالب روایاتی که ناظر به جنبه‏های مختلف زندگی جوان شیعی است.)

*محتوای آموزشی

طرح ثقلین برای رسیدن به اهداف خود، دروسی را برای ارائه به مخاطبین طراحی کرده است که اهداف، روشها ، منابع و سرفصلهای مطالب هر یک از آنها در جدول ذیل آمده است:

توضیحات بیشتر قابل ارائه در خصوص عناوین و اهداف کلاس‏ها بدین شرح است:

‌أ. تدبر در قرآن

قطعی ترین و جامع ترین منبع هدایتی اسلام، که ثقل اکبر نامیده شده، قرآن است و هر مسلمانی باید تا حد امکان، خود را به این منبع -که وصل به عالم ملکوت است- متصل نماید. هدف از درس تدبر در قرآن، رسیدن به فهم منسجم قرآن و سوره های آن و در نتیجه انس بیشتر با قرآن و معارف آن است. مقصود از تدبر هر سوره، فهم قانونمند سیاقی و مقایسه‏ای آیات و به دیگر بیان، فهم مجموعی آیات آن می باشد.

در این درس بر مبنای کتاب «تدبر در قرآن کریم ، همراه با استناد و استدلال» نوشته «حجة الاسلام علی صبوحی» با بررسیواژگان، تدبیر کلمات، سیاق بندی آیات و تحلیل فضای سخن هر سوره در نهایت، غرض هدایتی سوره حاصل خواهد شد.

در این دوره، برخی از سوره های جزء 28 و 30، که شامل مجموعه ای از معارف اعتقادی ـ اجتماعی قرآن است تدریس می گردد.

‌ب. آشنایی با سوره آل عمران

این درس نیز با هدف آشنایی و انس بیشتر با قرآن قرار داده شده است. برای این منظور بررسی ارتباط معنایی بین آیات، فهم غرض هر سیاق و در نهایت درک جهت هدایتی سوره رکن اصلی کلاس خواهد بود. آشنایی مختصر با زبان و ادبیات عرب نیز به عنوان یکی از مهمترین پیشنیازهای فهم قرآن ـ همانطور که در روایات نیز بر آن تأکید شده ـ بخشی از هدف این کلاس است. همچنین در این درس روایات و نکات تاریخی-اجتماعی لازم برای فهم آیات سوره آل عمران بررسی خواهد شد.

‌ج. علوم قرآنی

قرآن کریم به عنوان کتاب آسمانی مسلمانان و آخرین متن متقن هدایتی بشر، همواره و به ویژه در سالهای اخیر با اقداماتی همچون قرآن سوزی و توهین به پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله و سلم مورد آماج شبهاتی از سوی دشمنان اسلام قرار گرفته است. آشنایی با مباحث علوم قرانی که پاسخی است به برخی از ابهامات و سؤالات پیرامون این منبع اصیل دینی نه تنها موجب واکسینه شدن نسبت به شبهات جدید شده بلکه زمینه برای انس بیشتر با قرآن را به همراه خواهد داشت.

مباحثی مانند معجزه بودن قرآن و ابعاد اعجاز، عدم تحریف قرآن، نحوه تدوین قرآن، قرآن و تجربه نبوی، آیات محکم و متشابه، ناسخ و منسوخ، جاودانگی و جهانشمولی قرآن و ... از جمله مواردی است که در این کلاس تدریس می گردد.

کتاب «قرآن در قرآن» و کتاب «نزاهت قرآن از تحریف» - که هر دو نوشته علامه جوادی آملی هستند- منابع اصلی در ارائه مطالب این کلاس هستند.

د. احکام

اسلام دین بندگی خدا و عمل به فرامین او است. یکی از مهمترین و پررنگترین بخشهای این دین الهی، احکام عملی است که توسط مجتهد جامع الشرائط از متن دو ثقل اصلی آن (قرآن و عترت) استنباط می شود. انسانی که خود توان استنباط ندارد ناچار باید به چنین متخصصی رجوع کند تا بتواند با عمل به فرامین الهی، در مسیر بندگی خدا گام بردارد.

بر این اساس در بخشی از این طرح فراگیران در دوره ای فشرده با نظر مرجع خود درباره احکامی که کاربرد بیشتری دارند آشنا خواهند شد. همچنین برخی از قواعد فقهی و اصولی پرکاربرد در این بخش بیان می گردد.

لازم به ذکر است که با توجه به اینکه اغلب مخاطبین طرح مقلدین مراجع عظام آیت الله خامنه ای دام ظله، آیت الله مکارم شیرازی دام ظله و آیت الله سیستانی دام ظله می باشند در این دوره فتاوای این حضرات به صورت مدون و دسته بندی شده ارائه می شود.

‌ه. آداب و سنن

از آنجا که دین اسلام، دین زندگی است، احکام و تعالیم حیات بخشی را برای انسان فراهم کرده تا بتواند در هر سطحی مناسبات خود را به درستی ایجاد و تحکیم نماید؛ چه در سطح محله، چه منطقه ای و چه بین المللی؛ هیچ یک از ابعاد فردی و اجتماعی حیات بشری از آموزه های وحیانی تهی نیست بلکه جریان عبودیت در جای جای زندگی نفوذ داشته و تنها با پذیرش و عمل به آن تعالیم، بندگی معنا یافته و محقق می شود.

بر همین اساس در بخش دیگری از این طرح، نگاه قرآن و روایات به تعاملات انسان با خود، با همنوعان و با نظام اسلامی بر اساس کتاب نفیس و ارزشمند «مفاتیح الحیاة» -نوشته آیه الله جوادی آملی- مورد بررسی قرار می گیرد.

‌و. گناهان کبیره

از دیگر ابعادی که انسان برای رشد در مسیر سعادت، نیاز دارد به آن بپردازد بعد اخلاقی و گرایشات درونی است. برای این کار همانطور که آشنایی با احکام و آداب به عنوان فضایل اخلاقی لازم است، انسان باید با رذایل اخلاقی نیز آشنا باشد تا در دام شیطان قرار نگرفته و دچار حبط عمل نشود. اهمیت این کار تا حدی است که بسیاری از علمای اخلاق ترک گناهان را مقدم بر انجام واجبات می دانند که فرمود:

موانع تا نگردانی ز خود دور درون خانه دل نایدت نور

بر همین اساس یکی از کلاسهای طرح ثقلین اختصاص به آشنایی با گناهان کبیره دارد که با محوریت کتاب شریف «گناهان کبیره» آیة الله دستغیب ارائه می شود.

‌ز. کلام قرآنی

از آنجایی که رفتار انسان برمبنای گرایش و گرایشهای او ناشی از بینشهای اوست، لذا تقویت قوای اعتقادی، استنباطی و آگاهی از معارف و مفاهیم دینی از اصلی ترین وظایف هرفرد است. از سوی دیگر در عصر کنونی و با تلاش دشمنان برای وارد کردن شبهات دینی، نشر و گسترش آنها در سطح جامعه و بی پاسخ ماندن آنها، فراگیری مباحث کلامی بیش از پیش ضرورت می یابد.

بر همین اساس، آموزش و تبیین اعتقادات دینی و مسایل اساسی کلامی با تاکید بر بحث های قرآنی و ناظر به شبهات اعتقادی مطرح، از مهم ترین اهداف این درس می باشد.

برای انتخاب موضوعات این درس، ابتدا سوالات و شبهات مبتلابه جوانان بر اساس مجموعه کتب «پرسش ها و پاسخ های دانشجویی» استخراج شد. سپس با توجه به اینکه رویکرد ارائه مطالب بر اساس مباحث قرآنی است، کلیه مطالب کلامی تفسیر شریف المیزان بررسی شده و در نهایت با مقایسه کتب رایج کلامی سرفصل ارائه دروس انتخاب گردید.

بر این اساس کتاب «آموزش کلام اسلامی» سعیدی مهر (با توجه به شباهت فراوان با سرفصلهای مدنظر) به عنوان منبع اصلی و همچنین مجموعه کتب آیت الله جوادی دام ظله، کتاب «عقاید استدلالی» حجة الاسلام ربانی گلپایگانی، مجموعه کتب پرسش ها و پاسخ های دانشجویی از مهم ترین منابع تدوین محتوای آموزشی این درس بودند.

‌ح. معارف و بینش ها

از دیگر مباحثی که جوان شیعه به آن نیاز دارد، داشتن بینش صحیح و کامل نسبت به برخی مقوله هایی است که نقش پررنگی در زندگی انسان دارند و قرآن و روایات (ثقلین) نیز بسیار به آنها پرداخته اند. معارفی مانند رزق، امتحان، شیطان، دعا، توکل، سنتهای الهی، گناه و توبه، فلسفه احکام و ... . یکی دیگر از موضوعاتی که در کنار این مباحث مطرح می شود اما جایگاه و نقش آن بسیار پررنگتر و مهمتر است مسئله ولایت و امتداد آن در زمان غیبت یعنی ولایت فقیه است.

سعی می شود هر یک از موضوعات فوق بر اساس یکی از کتب معتبر در آن زمینه ارائه شود و در عین حال مطالب مفید منابع دیگر نیز مورد استفاده قرار گیرد.

*گزارشی از اجرای طرح ثقلین در سال گذشته