دیدبان: جنبش مقاومت اسلامی فلسطین موسوم به حماس در سال 1987 توسط شیخ احمد یاسین، عبدالعزیز رنتیسی و محمد طه در جریان انتفاضه اول به عنوان شاخه فلسطینی اخوان‌المسلمین برای تقویت جبهه ضدصهیونیستی در سرزمینهای اشغالی پایه گذاری شد. عمده شهرت حماس بیشتر به دلیل انجام حملات شهادت طلبانه علیه اهداف و نیروهای اسرائیلی بود.

ایدئولوژی حماس ریشه در اخوان المسلمین مصر دارد چیزی که امروز بر ماهیت و عملکرد این جنبش تأثیری شگرف داشته است. این جنبش ابتدا دنباله رو مدل اخوان المسلمین مصر بود به این معنا که به عنوان یک «نهاد رفاه اجتماعی» عمل می کرد؛ آرام آرام شاخه نظامی حماس تقویت شد از این رو، حماس توجه بیشتری به مبارزات مسلحانه با رژیم صهیونیستی از خود نشان داد. همین رویکرد ضداسرائیلی مبارزان حماس، محبوبیت رهبران سیاسی آن را نیز دوچندان نمود تا جایی که این گروه فلسطینی در انتخابات ژانویه سال ۲۰۰۶ مجلس این کشور با بدست آوردن بیشترین کرسی، حزب حاکم پارلمان شد و اسماعیل هنیه به عنوان نخست وزیر دولت فلسطین معرفی گردید.

مقاومت در برابر تجاوز صهیونیستها؛ روابط حماس با جمهوری اسلامی تقویت می شود

جمهوری اسلامی ایران بر اساس اصل مبارزه با اشغالگران قدس و حمایت از محور مقاومت، با به رسمیت شناختن حماس، آشکارا از این گروه فلسطینی جابنداری و حمایت مادی و معنوی نمود. [i] اوج پشتیبانی جمهوری اسلامی از حماس در جریان تجاوز 22 روزه رژیم صهیونیستی علیه ساکنین نوار غزه بود که حماس نمایندگی سیاسی و نظامی آن را بر عهده داشت. مواضع رهبران سیاسی و مذهبی در ایران، خصوصاً حمایت مقام معظم رهبری از مبارزان فلسطینی حماس در طی این نبرد سخت، روابط دو طرف را نزدیک کرد. این در حالی بود کشورهای عربی عضو اتحادیه عرب با نادیده انگاشتن جنایات اسرائیل در غزه، بی هیچ اقدام مؤثری، تنها با انتشار بیانیه خواستار پایان درگیریها بودند.

آغاز بیداری اسلامی؛ حماس سلاح مقاومت را بر زمین می گذارد

اما شروع بیداری اسلامی در منطقه شمال آفریقا و جنوب غربی آسیا، مشی مبارزاتی و رویکرد سیاسی این جنبش را نیز تغییر داد. رهبران سیاسی حماس با نگاه به این تحولات، ارزیابی جدیدی را از وضعیت و آینده خود در منطقه متصور بودند. پیروزی انقلابهای مصر، تونس و لیبی و گسترش اعتراضات در بحرین، یمن، اردن و عربستان رهبران این گروه فلسطینی را به این جمع بندی می رساند که با به قدرت رسیدن دوستان اخوانی آنها در منطقه، به کمکهای مادی و معنوی دولت و مردم ایران نیازی ندارند و می توانند بر روی حمایت دولت اخوانی مصر و سایر احزاب سیاسی اخوانی در کشورهای همجوار حساب باز کنند.

این تحلیلها اندک اندک جای خود را در میان مواضع و سخنرانیهای رهبران حماس باز کرد، با این وجود جمهوری اسلامی امیدوار بود تا این تغییر مواضع، بر رفتار حماس در مبارزه با رژیم صهیونیستی اثرگذار نباشد؛ چرا که برای مقامات جمهوری اسلامی این مسأله که تغییر موضع و سیاست در قبال ایران، همراه با تغییر رویکرد به اسرائیل نباشد پذیرفتنی بود. دلیل سعه صدر تهران در برخورد با ناسپاسی این گروه فلسطینی آن بود که هدف کلان و اصلی، مبارزه برای محو رژیم اشغالگر قدس بوده و هست؛ از این رو هر گروه یا جریانی که در این چارچوب عمل کند همچنانی که مقام معظم رهبری در نماز جمعه تهران به صراحت فرمودند، مورد حمایت جمهوری اسلامی خواهد بود.

جنگ علیه سوریه؛ حماس یک گام دیگر به عقب

ایران تلاش خود را برای حفظ حماس در خط مقاومت بیشتر بیشتر کرد اما آغاز درگیریهای سوریه چیز دیگری را رقم زد. سوریه که تاوان حضور و فعالیت در حلقه مقاومت را می دهد، در جنگ با معارضه گرفتار شد. معارضه ای که بیش از حمایت مردمی، به حمایت جریان غربی- عربی پشت گرم است. در واقع دولتهای غربی و عربی، که از جریان بیداری اسلامی در منطقه بیمناک و هراسان شده و رشد نفوذ و قدرت جمهوری اسلامی را به عینه مشاهده می کردند، برای انحراف در مسأله بیداری اسلامی و فشار بر ایران و حلقه مقاومت در منطقه، نمونه جعلی بیداری مردمی موسوم به بهار عربی را در سوریه ایجاد کردند. دولت سوریه نیز در مواجهه با این شورشهای دست ساخت غرب، مبارزه با معارضین داخلی را شدت بخشید.

خالد مشعل رئیس دفتر سیاسی حماس همرا با پرچم تروریسم های سوریه

در این بین رهبران سیاسی حماس که اکنون از ایران دورتر و به دولت قطر نزدیکتر شده بودند، از مقابله حکومت اسد با معارضه وابسته به محور غربی- عربی که به باور آن اخوانی بودند به خشم آمد. روابط حماس با سوریه که از یاران قدیمی این جنبش فلسطینی در نبرد با اسرائیل بود، بشدت کاهش یافت و موضع گیری رهبران این جنبش علیه شخص بشار اسد و حکومت وی افزایش یافت.

جمهوری اسلامی بر اساس همان اصل کلی یعنی حمایت از محور مقاومت، به حمایت خود از بشار اسد و دولت وی به عنوان سرپل مقاومت ادامه داد. همین امر موجب نارضایتی و اختلاف بیشتر حماس اخوانی شد؛ تا جایی که هر دو طرف تمایل کمتری به همکاری دو جانبه نشان می دادند چرا که حماس تصور می نمود که دایه ای بهتر از مادر خود را یافته است.

دلارهای قطر؛ تغییر مشی و رویکرد حماس به مقاومت

گرچه در این میان چمدانهای دلار قطر نیز در مواضع ضدسوری و ضدایرانی حماس بی اثر نبود. جابجایی دفتر خالد مشعل، رئیس دفتر سیاسی حماس از سوریه به قطر و موضع گیری ضدایرانی مشعل در اولین ورود او به نوار غزه پس از 45 سال تا حدی نقش دلارهای قطری را پر رنگتر می کند. مشعل در بازگشت به نوار غزه (بازگشتی که با شائبه های فراوانی همراه بود) خروج حماس از مشی مقاومت را نشان داد؛ و برای آنکه آب پاکی رو دست کشورهای محور مقاومت بریزد پرچم مخالفان حکومت «بشار اسد» رییس جمهور سوریه را در دست گرفته و شروع به چرخاندن پرچم کرد. اسماعیل هنیه نیز با تشکر از قطر، ترکیه، مصر و سایر دولتهای عربی با اشاره به ایران و سوریه گفت: «ما جزو هیچ محوری نبوده و نیستیم. نه جزو محور سوریه و نه ایران»[ii]

قطر، کلاهی که بر سر حماس رفت

حالا قطر، که دیگر خیالش از بابت رابطه ایران و حماس راحت شده، اهداف خود را در جهت اجرای طرح صلح عربی و سازش با رژیم صهیونیستی با عزم و جدیت بیشتری پیگیری می کند. طرحی که اساس آن بر تبادل خاک یا طرح «زمین در برابر زمین» و بازگشت به مرزهای سال 1967 است. این طرح از فلسطینی ها می خواهد تا آنان از حق مسلم خود برای مالکیت بر قلمرو کشورشان صرف نظر کنند و بی هیچ چشم داشتی آن را به دشمن اسرائیل بذل و بخشش کنند.

گرچه برخی مقامات حماس در گوشه و کنار علیه این طرح موضع گیری کرده اند اما قطر تهدید کرده که در صورت ادامه اظهارات تحریک‌آمیز رهبران حماس علیه تحرکات قطر در خصوص طرح صلح عربی، رهبران عالی رتبه این جنبش فلسطینی را از دوحه اخراج خواهد کرد. مسئولان قطری گفته‌اند که هر کس علیه تحرکات قطر سخنی بیان می‌کند باید چمدان‌هایش را بسته و قطر را ترک کند.[iii] حالا این رهبران سیاسی و نظامی حماس هستند که باید برای کلاهی که بر سر آنها رفته چاره اندیشی کنند، یا به این مسیر ادامه داده و خفت بار تن به سازش دهند یا به دامن مقاومت و مبارزه با دشمن صهیونیستی برگردند. جمهوری اسلامی همچنان امیدوار است که حماس به محور مقاومت بازگردد و در کنار دوستان دیرین خود به مبارزه با اسرائیل ادامه دهد.