دیدبان؛ سعید قاسمی نژاد-کارشناس بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها- در گزارش اخیر خود برای این موسسه به بررسی صادرات محصولات پتروشیمی ایران و ترغیب ایالات‌متحده به اعمال تحریم و فشار اقتصادی در این حوزه پرداخته است. خلاصه یادداشت وی در زیر ارائه می‌شود:

از مارس 2018 تا مارس 2019، ایران با وجود بازگشت تحریم‌های پتروشیمی واشنگتن در ماه نوامبر، 14.1 میلیارد دلار محصولات پتروشیمی صادر کرده است. محصولات پتروشیمی 32 درصد ارزش صادرات غیرنفتی ایران را تشکیل می‌دهد. پس از تصمیم ترامپ مبنی بر لغو معافیت‌های خرید نفت از ایران، جمهوری اسلامی به‌احتمال‌زیاد اتکای خود را به صادرات غیرنفتی افزایش خواهد داد. براساس اطلاعات منتشرشده از جانب سازمان گمرک ایران، چین بیش از سایر کشورها از تولیدات پتروشیمی ایران بهره برده است و حدود 5.6 میلیارد دلار واردات داشته است. امارات متحده عربی 2 میلیارد دلار واردات داشته و پس‌ازآن عراق با 1.5 میلیارد دلار قرار دارد. همچنین ترکیه و هند نزدیک به 1 میلیارد دلار از ایران محصولات پتروشیمی وارد کرده‌اند.

صادرات محصولات پتروشیمی ایران بر مبنای کشورهای هدف (مارس 2018 لغایت مارس 2019)

پیش از تحمیل تحریم‌ها، ایران در ماه گذشته به‌طور متوسط 1.2 میلیارد دلار از محصولات پتروشیمی خود را صادر کرده است. اگرچه صادرات در ماه نوامبر با اعمال تحریم‌ها کاهش یافت، اما ماه بعد از تحریم‌ها صادرات ایران تا سطح قابل قبولی بهبود یافت. به‌گونه‌ای که در گزارش سه ماه اخیر آن‌ها در صادرات خود را در حدود 900 میلیون دلار در ماه تثبیت کردند.

نمودار صادرات محصولات پتروشیمی ایران بر مبنای ماه

در طول چهارماه پس از بازگشت تحریم‌ها، چین کماکان بزرگ‌ترین مشتری ایران ماند. تا حدی که 1.6 میلیارد دلار از مواد پتروشیمی ایران را خریداری می‌کند (داده‌ها در ماه نوامبر صادرات را قبل و بعد از بازگشت تحریم‌ها که در ماه پنجم رخ داد، متمایز نمی‌کند). ده واردکننده برتر همان کشورها بودند، به‌استثنای میانمار و بنگلادش که نهمین و دهمین جایگاه را که مربوط به تایلند و اندونزی بود را اشغال کردند. البته لازم به ذکر است که متوسط واردات ماهیانه ترکیه دوازده برابر افزایش داشته است، درحالی‌که پاکستان دو برابر شده است. واردات ازبکستان نیز به‌طور چشمگیری افزایش‌یافته است. امارات متحده عربی نیز علیرغم اتحاد سیاسی‌اش با ایالات‌متحده، به خرید خود از ایران ادامه داد.

صادرات محصولات پتروشیمی ایران برمبنای کشور هدف (دسامبر 2018 لغایت مارس 2019)

بلژیک، ژاپن، آلمان، نپال، استرالیا و تایلند پس از اعمال تحریم‌های آمریکا، واردات خود از ایران را به صفر رساندند. تایلند در دوران پیش از تحریم، واردات قابل‌توجهی در حد 137 میلیون دلار در ماه داشته است. همچنین کشورهای قطر، اندونزی، تایوان و ایتالیا متوسط خرید ماهیانه خود را پس از بازگشت تحریم‌ها به میزان 80 درصد کاهش دادند.

اگر دولت ترامپ بر سیاست‌های خود مبنی بر اعمال فشار حداکثری بر ایران مصمم است، لازم است که به‌سرعت اجرای تحریم‌های پتروشیمی محصولات ایران را بهبود بخشد. با کاهش صادرات نفت خام ایران و به دنبال لغو معافیت‌های خرید نفت از این کشور، جمهوری اسلامی برای تأمین ارز موردنیاز خود، به‌شدت به محصولات پتروشیمی وابسته است. بااین‌حال، صادرات این محصولات نیز از زمان اعمال مجدد تحریم‌ها به میزان 20 درصد کاهش یافته است.

مسئله قابل‌توجه این است که واردکنندگان محصولات پتروشیمی ایران هم از متحدین ایالات‌متحده هستند و هم از رقبای آن هستند. کشورهایی که مرز زمینی با ایران دارند، ازجمله ترکیه، پاکستان، عراق و افغانستان بهترین مشتریان ایران محسوب می‌شوند. همچنین امارات متحده عربی و عمان که مرز دریایی با ایران دارند نیز در زمره مشتریان محصولات ایران قرار دارند. این نزدیکی جغرافیایی بدین معناست که حتی در صورت تحریم محصولات پتروشیمی ایران به‌راحتی می‌تواند با قاچاق این محصولات دریافتی‌های خود را به‌وسیله ارز خارجی یا فلزات گران‌بها داشته باشد.

درنهایت می‌توان گفت، محدود کردن صادرات محصولات پتروشیمی ایران، نیازمند مذاکره با کشورهایی است که آمادگی تأمین محصولات پتروشیمی موردنیاز بازار جهانی را دارند. همچنین لازم است ایالات‌متحده از تحریم‌ها و اقدامات تنبیهی در قبال کشور‌هایی که به خرید محصولات پتروشیمی ایران ادامه می‌دهند، توجه ویژه داشته باشد.

ترجمه و تلخیص: محمد وجدانی

[1] Foundation for Defense of Democracies:

FDD یک مؤسسه پژوهشی غیر حزبی در واشنگتن است که بر امنیت ملی و سیاست خارجی تمرکز دارد