دیدبان؛ از سال ۲۰۱۷ و با روی کار آمدن دونالد ترامپ در واشنگتن بحران کره‌ی شمالی وارد مرحله‌ی جدی‌تری شده است. با افزایش تنش‌ها در شبه‌جزیره کره، پیونگ‌یانگ با آزمایش‌های موشکی و هسته‌ای متعدد، آمریکا را به حمله هسته‌ای تهدید کرده است و درنتیجه چگونگی برخورد با این کشور به یکی از مهم‌ترین موضوعات مقامات واشنگتن و پنتاگون تبدیل‌شده است. این در حالی است که دومین دیدار دونالد ترامپ و کیم جونگ اون در ۲۷ و ۲۸ فوریه در هانوی پایتخت ویتنام برگزار شد. این نشست زودتر از موعد مقرر و بدون هیچ توافقی میان طرفین به پایان رسید. بااین‌حال کاخ سفید مذاکرات را خوب و سازنده توصیف کرده و مایک پومپئو، وزیر خارجه آمریکا، نیز گفته است که کماکان به این مذاکرات خوش‌بین است.

در روز ۱۲ ژوئن ۲۰۱۸ رؤسای جمهور دو کشور ایالات‌متحده آمریکا و کره شمالی نخستین بار در هتل کپلا واقع در جزیره سنتوزای سنگاپور با یکدیگر دیدار کردند. در این دیدار ابتدا دونالد ترامپ و کیم جونگ اون در مقابل دوربین خبرنگاران حاضر شدند و با یکدیگر دست دادند و پس‌ازآن، گفتگوها در پشت درهای بسته انجام شد و درنهایت این دیدار به امضای سندی ختم شد. این سند دارای چهار بند است که بر اساس آن دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، ضمانت‌های امنیتی را در مقابل خلع سلاح کامل اتمی کره شمالی متعهد شده است. پس از پایان جنگ کره در سال ۱۹۵۳ این نخستین دیدار سران دو کشور آمریکا و کره شمالی بود. این در حالی بود که در ۲۲ ژوئن ۲۰۱۸ یعنی ده روز پس از نخستین نشست دونالد ترامپ و کیم جونگ اون، رئیس‌جمهور آمریکا با صدور فرمانی اجرایی، حالت فوق‌العاده ملی در خصوص کره شمالی و تحریم‌های اقتصادی علیه پیونگ‌یانگ را به مدت یک سال دیگر تمدید کرد.

اما در دومین دیدار روسای دو کشور، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات‌متحده آمریکا، پس از پایان بی‌نتیجه گفت‌وگوها در کنفرانس خبری خود درباره‌ی علت به نتیجه نرسیدن مذاکرات گفت: «تمام قضیه راجع به تحریم‌ها بود. آن‌ها می‌خواستند تمام تحریم‌ها کاملاً ملغی شود و ما نمی‌توانیم چنین کاری را انجام دهیم». بااین‌حال ری یونگ هو، وزیر خارجه کره شمالی، در یک نشست مطبوعاتی گفت که کشورش تنها خواستار لغو آن دسته از تحریم‌هایی است که به زندگی مردم مربوط است و کاری به تحریم‌های نظامی ندارد. در همین حال یک مقام عالی‌رتبه وزارت خارجه آمریکا می‌گوید: «کره شمالی پیشنهاد کرده است تا در برابر تعطیلی بخشی از فعالیت‌های سایت هسته‌ای یونگ بیون تمام تحریم‌های سازمان ملل متحد، علیه این کشور، به‌جز مجازات‌های مرتبط با سلاح‌های کشتارجمعی لغو شوند. با دادن میلیاردها دلار به آن‌ها با لغو تحریم‌ها، ما عملاً توسعه سلاح‌های کشتارجمعی کره شمالی را تأمین می‌کنیم». احتمالاً دو کشور نتوانسته‌اند بر سر مرکز علمی و تحقیقات اتمی یونگ بیون به توافق برسند. کره شمالی خواهان امتیازاتی از قبیل لغو تحریم‌ها در ازای تعطیلی آن است اما دونالد ترامپ این پیشنهاد را برای هسته‌ای زدایی کامل این کشور کافی نمی‌داند.

مطمئناً خروج ترامپ از توافق هسته‌ای با ایران، عدم اعتماد کیم جونگ اون به تضمین‌های امنیتی دونالد ترامپ را دوچندان کرده است و از طرفی، کیم جونگ اون فکر می‌کند که بقای آن به داشتن سلاح‌های هسته‌ای گره‌خورده و در غیر این صورت توسط آمریکا و متحدان آن در منطقه نابود خواهد شد. اگرچه، دونالد ترامپ به‌شخصه سعی دارد تا پس از خروج از برجام و به‌منظور بهره‌برداری سیاسی از آن در مقابل دموکرات‌ها به یک پیروزی دیپلماتیک در مسئله‌ی هسته‌ای کره شمالی برسد.

همچنین، این دیدار باعث بهبود روابط دو کشور خواهد شد؛ همان‌طور که پس از نخستین دیدارِ دونالد ترامپ و کیم جونگ اون، شاهد کاهش تنش‌ها و تهدید به جنگ از سوی طرفین بودیم. تلویزیون دولتی کره شمالی روز جمعه، اول مارس با اشاره به دیدار دونالد ترامپ و کیم جونگ اون در هانوی، این دیدار را سازنده خواند که درواقع این امر حکایت‌گر تمایل این کشور به ادامه‌ی مذاکرات است. اما بسیار بعید است که کیم موافقت کند، تسلیحات هسته‌ای خود را کنار بگذارد چراکه او فکر می‌کند تمام تضمین‌های امنیتی، می‌توانند روزی از بین بروند. لذا او در تلاش است تا آمریکا را متقاعد به پذیرش این امر کند که در ازای پایان تمام تحریم‌ها و یا بخشی از آن توسط آمریکا، آزمایش‌های تسلیحات هسته‌ای و موشکی خود را متوقف کرده و از توسعه آن‌ها خودداری کند.

با توجه به گره خوردن منافع چین به حفظ ثبات و امنیت در محیط پیرامونی و نیز نفوذ سیاسی و اقتصادی خود بر کره شمالی و ازآنجاکه توقف برنامه نظامی هسته‌ای کره شمالی از دغدغه‌های مهم ایالات‌متحده است، شرایطی ایجاد شده است که رقابت استراتژیک واشنگتن و پکن به این بحران تسری یافته است و زمینه مناسبی را برای بهره‌برداری طرفین از این بحران فراهم کرده است. همچنین کیم جونگ اون نیز درصدد است تا با گسترش روابط خود با کشورهایی نظیر چین، کره جنوبی و ژاپن موضع آمریکا را در میز مذاکره تضعیف کند. این در حالی است که همچنان آمریکا بر هسته‌ای زدایی کامل کره شمالی تأکید دارد و همین موضوع نیز باعث پیچیده شدن شرایط شده است. البته نباید از این امر غافل شد که ممکن است دونالد ترامپ وعده‌های کیم را بی‌پایه و اساس تشخیص داده و دوباره سیاست تنش‌زایی برای تنش‌زدایی را در پیش گیرد که در این صورت ممکن است ناخواسته، شبه‌جزیره کره را به سمت یک جنگ هسته‌ای سوق دهد که البته مورد آخر دور از انتظار است. از طرفی مقامات کره شمالی معتقدند که آن‌ها اشتباه کشورهای عراق دوران صدام و لیبی دوران قذافی را تکرار نخواهند کرد.

کره شمالی می‌داند که ازلحاظ اقتصادی ضعیف است و از طرفی با ارتشی بزرگ و تحت حمایت آمریکا در مرزهای جنوبی خود مواجه است بنابراین قابلیت هسته‌ای را عامل بقای خود می‌داند.

اهداف کلان آمریکا علیه کره شمالی

به‌طورکلی ایالات‌متحده برای تکمیل پیروزی‌های عقیدتی علیه کمونیسم به نابودی و تضعیف هرچه بیشتر سیستم کره شمالی نظر دارد. از دیدگاه آمریکا، رهبر کره شمالی فردی خودکامه و سیستم حکومتی آن غیرقابل‌اعتماد است. سلاح‌های کشتارجمعی و برنامه‌های گسترش وسیع موشکی یک تهدید منطقه‌ای و بین‌المللی از جانب کره شمالی است، همچنین سلاح‌های متعارف کره شمالی باید از اطراف مدار ۳۸ درجه کاهش چشمگیر داشته تا متحد جنوبی آمریکا ازاین‌جهت احساس امنیت کند.

نکته‌ی قابل‌ملاحظه این است که برخلاف استراتژی امنیت ملی دولت باراک اوباما در سال ۲۰۱۵ که در آن تنها سه بار و آن‌هم به‌صورت کلی به مسئله‌ی کره شمالی توجه شده، سند دولت ترامپ ۱۶ بار با جزئیات به موضوع خطر توان اتمی کره شمالی می‌پردازد و با اشاره به‌ضرورت ایجاد اتحاد میان کشورهای شرق آسیا علیه این کشور، خطر توسعه برنامه‌های سایبری، هسته‌ای و موشک‌های بالستیک کره شمالی را به جهانیان گوشزد می‌کند. لذا ترامپ عملاً نشان داده است که دولت او خواهان برخورد سریع و سخت با کره شمالی است. اگرچه چهار رئیس‌جمهور قبل از ترامپ نیز این ادعا که همه‌ی گزینه‌ها روی میز است را مطرح کرده بودند اما هیچ‌کدام نتوانستند مسیر توسعه موشکی و هسته‌ای پیونگ‌یانگ را سد کنند.

لزوم بازنگری آمریکا در سیاست‌های خود علیه کره شمالی

طی سالیان گذشته، چهار دسته راه‌حل کلیِ مذاکره، تحریم، تهدید نظامی و نهایتاً متقاعد کردن چین به فشار آوردن روی کره شمالی در قالب سه عنصر بازدارندگی، مهار و مدیریت بحران، برای دست کشیدن این کشور از برنامه هسته‌ای و موشکی‌اش مطرح‌شده است که تمام این گزینه‌ها تا حدودی مورد بحث و بررسی قرارگرفته و عملیاتی شده‌اند. اما در همین حین پیونگ‌یانگ مخفیانه و آشکارا چندین کلاهک هسته‌ای، موشک‌های دوربرد، میان برد و قاره‌پیما آزمایش کرده است.

این‌گونه به نظر می‌رسد که برای رسیدن به یک توافق نهایی به دلیل عدم وجود اعتماد میان طرفین، هردو نیازمند گام‌های مرحله‌به‌مرحله و متقابل هستند. جیمز کلاپر (James Clapper) رئیس سابق اطلاعات ملی آمریکا در گفت‌وگویی در بنیاد کارنگی خاطرنشان کرد که علت تغییر رفتار کره شمالی در قبال آمریکا پیام‌های توییتری رئیس‌جمهور آمریکا نیست بلکه علت آن است که آن‌ها به هر آنچه برای بازدارندگی هسته‌ای ضروری است، دست‌یافته‌اند. لذا دونالد ترامپ اگر خواهان حل بحران شبه‌جزیره کره از طریق مذاکره است، باید در رویکرد خود مقابل کره شمالی بازنگری کند. شاید آمریکا در صورت اطمینان از رفتار مسئولانه کره شمالی رویکردی مشابه هند و پاکستان را در مقابل کره شمالی اتخاذ کند. آمریکا اصرار دارد تا قبل از رسیدن پیونگ‌یانگ به چرخه کامل بازدارندگی اتمی، این کشور را به‌واسطه‌ی تحریم‌های چندجانبه و تهدید نظامی به زانو درآورد و کره شمالی نیز سرسختانه در مسیر تکامل بازدارندگی هسته‌ای و تضمین بقا، حاضر نیست توافقی بدون در نظر گرفتن امینت و منافع آن شکل گیرد. درنتیجه لزوم بازنگری آمریکا در سیاست‌های خصمانه خود علیه کره شمالی احساس می‌شود.

نویسنده: مهدی متذکر