دیدبان؛ ترافیک خطوط هوایی اروپا در روزهای گذشته مهمانان ویژه و امنیتی داشت و سالن‌های انتظار فرودگاه‌های ورشو و سوچی و مونیخ میزبان شخصیت‌های برجسته سیاسی اعم از روسای جمهور، نخست وزیران، وزرای امور خارجه، وزرای دفاع، سفرا و همچنین شخصیت‌های آکادمیک و روسای شرکت‌های تجاری بودند[1]. جالب‌تر اینکه مقصد همه این افراد، کنفرانس‌هایی بود که با هدف گفتگو در رابطه با آینده خاورمیانه و مسائل امنیتی آن برگزار می‌شدند. اما محتوای این کنفرانس‌ها محدود به بحث درباره آینده و امنیت خاورمیانه نمی‌شد بلکه بیشتر آوردگاه دیپلماتیکی بود که تصفیه‌حساب‌های قدیمی و جدید سیاستمداران را در بر داشت. این آوردگاه ویژگی‌هایی داشت: جبهه‌بندی مشخصی میان طرفین نبود و اتحاد و ائتلافی هم در کار نبود. جملات کنایی، لحن نرم و تند و حالت چهره سلاح‌های دیپلماتیکی بودند که جای تیر و نیزه استفاده می‌شدند. برنده و بازنده‌ای هم در کار نبود.
در این تحلیل سعی شده گزارشی تحلیلی از تحولات سیاسی روزهای اخیر اروپا با تمرکز بر تصفیه‌حساب‌های سیاسی و دیپلماتیک در اجلاس ورشو، سوچی و مونیخ ارائه شود.
اردوگاه آمریکایی
پس‌ازاینکه اجلاس ورشو که با عدم استقبال قدرت‌های جهانی مواجه شد و عکس العمل‌های شدیدی نیز در پی داشت و به‌نوعی بی‌آبرویی بین‌المللی برای آمریکا تلقی شد، عده‌ای معتقد بودند تنها برنده این دورهمی کشورهای متحد آمریکا، اسرائیل و شخص بنیامین نتانیاهو بود که در حال آمادگی برای انتخابات آوریل سال جاری میلادی بود اما پس اینکه بر اسب مراد سوار شد و میوه ورشو را چید، در یک اقدام عجیب در انتهای اجلاس با متهم کردن لهستان به همکاری و همراهی با نازی‌ها پشت پایی به لهستانی‌ها زد و رفت. همین مسئله به‌روشنی می‌تواند فضای حاکم بر این اردوگاه و هدف از تشکیل آن و نگاه ابزاری که نسبت به کشورهای عضو در این اردوگاه حاکم است را نشان دهد و نتیجه حقیقی این نشست را بنمایاند[2].
اردوگاه ضدآمریکایی
در همین ایّام کمی آن‌سوتر در شرق لهستان و در سوچی روسیه نشستی میان روسای جمهوری ایران، روسیه و ترکیه برگزار شد. موضوع این جلسه نیز مشابه اجلاس ورشو، بررسی آینده خاورمیانه با تأکید بر سوریه بود اما نه با محتوایی ضد ایرانی و با نتایج انتزاعی و از پیش تعیین‌شده و بدون در نظر گرفتن اصلی‌ترین بازیگران منطقه!.
اتفاقاً در این نشست سه بازیگر اصلی در سوریه یعنی ایران و روسیه و ترکیه حضور داشتند و نشست در بالاترین سطح و واقعی‌ترین رویکرد برگزار شد. حاصل این نشست برنامه‌ریزی و هماهنگی و مقدمه‌چینی برای استقلال سوریه، حاکمیت، وحدت و تمامیت ارضی جمهوری عربی روسیه در راستای اهداف و منشور سازمان ملل بود[3] که البته مطابق انتظار واکنش‌های جالبی نیز در پی داشت. هدر نائورت، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا نشست سوچی را بیشتر به نفع دولت سوریه دانست و اعلام کرد که جدایی‌طلبان در جایگاه برابری با دولت سوریه قرار نگرفتند. همچنین نائورت گفت که آمریکا به‌شدت از مذاکرات ژنو حمایت می‌کند[4]؛ یکی از موضوعاتی که در ژنو و وین طرح‌شده بود موضوع تقسیم سوریه بود[5].
اما اگر با عینک دیگری به اجلاس سوچی بنگریم مشخص می‌شود که برگزاری این نشست با در نظر گرفتن دعوت‌شدگان و پذیرندگان دعوت، در مقابل دعوت‌شدگان و حضار در اجلاس سوچی [6] به‌وضوح نشان‌دهنده صف‌آرایی کشورهای نزدیک در مقابل رقبای منطقه‌ای‌شان هست و به‌نوعی هر گروه سعی کرده در سازوکار عملکردی و الگوی رفتاری خود دیگری را به رسمیت نشناسد و فاقد صلاحیت معرفی کند.
میدان نبرد
درنهایت پس از همه این رجزخوانی‌های دیپلماتیک زمان آن رسید که در اجلاس امنیتی مونیخ که به‌صورت سالانه با حضور روسای جمهور، نخست وزیران، وزرای امور خارجه، وزرای دفاع، سفرا و همچنین شخصیت‌های آکادمیک و روسای شرکت‌های تجاری و با هدف بحث در مورد خوداتکایی اتحادیه اروپا، همکاری‌های فرا آتلانتیکی و همچنین پیامدهای احتمالی احیای دوره‌ای از رقابت قدرت‌های بزرگ، آینده کنترل تسلیحات و همکاری در زمینه سیاست‌های دفاعی، تجارت و امنیت بین‌المللی و همچنین تأثیرات تغییرات آب و هوایی و نوآوری‌های فنی بر امنیت بین‌المللی تشکیل می‌شود [7]، این دو گروه در یک آوردگاه دیپلماتیک دور هم جمع شوند با این تفاوت که اینجا اتحادیه اروپا به‌عنوان طرف سوم این مجادلات حضور داشت که ازیک‌طرف با ایران سر مسئله برجام و FATF و از طرف دیگر با آمریکا به خاطر یک‌جانبه‌گرایی‌ها و بر هم زدن تعادل و نظم بین‌المللی و مسئله ناتو با اقدامات عجیب‌وغریب دولت ترامپ درگیر بود. ایران نیز اروپا را به عدم توان و عزم جدی برای حل مسئله متهم می‌کرد و متقابلاً آمریکا نیز اروپا را به خاطر همکاری‌های اقتصادی با روسیه و ایران و تلاش برای دور زدن تحریم‌های آمریکایی با سازوکار جدید INSTEX متهم می‌کرد.
مهم‌ترین اتفاقات اجلاس امنیتی مونیخ در روزهای دوم و سوم اجلاس افتاد. زمانی که مایک پنس، معاون رئیس‌جمهور آمریکا در سخنرانی خود حرف‌های خود در ورشو را تکرار کرد و ادعا کرد که اروپا باید در کنار آمریکا و مردم ایران که تحت ظلم جمهوری اسلامی ایران قرار گرفته است، بایستد و با خروج از برجام و کمک با فشار حداکثری به جمهوری اسلامی ایران آن را مجبور کند تا از مواضع مخرب خود عقب‌نشینی کند. اما برخلاف انتظار پنس، نه‌تنها سخنان او مورد استقبال و تشویق قرار نگرفت بلکه کاملاً عکس آن اتفاق افتاد و سکوتی عجیب همراه با پیام مخالفت پاسخی بود که پنس در خلال سخنرانی خود بارها با آن مواجه شد [8].
در ادامه و در زمان سخنرانی مرکل، صدراعظم آلمان با انتقاد به سیاست‌های یکجانبه گرایانانه و بی‌منطق ترامپ رویکرد تعاملی را در مقابل اقدامات غیر سازنده ترامپ برای حل مسائل مختلف توصیه کرد و از دولت آمریکا دعوت کرد تا با حضور در کنار سایرین برای رسیدن به یک‌راه حل تعاملی تلاش کنند. همچنین او سخنان عجیب ترامپ که حضور خودروسازهای آلمانی در آمریکا را اقدامی علیه امنیت ملی آمریکا قلمداد کرده بود را بسیار عجیب و شوک‌آور خواند [9]. سخنان انتقادی مرکل درباره اقدامات عجیب دولت ترامپ بسیار به مذاق حضار خوش آمده بود و مرکل در مقابل دیدگان ایوانکا ترامپ بارها مورد تشویق قرار گرفت [10].
اما پررنگ‌ترین بخش این اجلاس که در روز سوم توجه تمام دوربین‌ها را به خود جلب کرده بود سخنرانی محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان- که چندی پیش اجلاس ورشو را یک سیرک ضد ایرانی مسخره خوانده بود- [11]، شکل گرفت و واکنش‌های خبری بسیاری در پی داشت [12]، [13]، [14] و به تعبیری تمام حضار را انگشت‌به‌دهان گذاشت. ظریف پس از یادآوری اقدامات ظالمانه دولت آمریکا و هم‌پیمانانش در جای‌جای منطقه و جهان و تلاش ریشه‌داری که برای ایجاد چهره غیرواقعی از ایران در میان جهانیان انجام می‌دهد آمریکا را به بزرگ‌ترین تهدید امنیتی جهان و داشتن وسواس فکری بدخیمی متهم می‌کند که نتیجه آن جز ایجاد مشکلات بسیار برای مردم منطقه و ایران و تحمیل هزینه‌های زیاد به مردم خود و سایر جهانیان نبوده و نخواهد بود. ظریف همچنین تمام اقدامات ایران را صلح‌آمیز و در راستای گسترش صلح و امنیت و دفاع از مظلومان منطقه خواند و آفریننده تمام بحران‌های منطقه را آمریکا و هم‌پیمانانش معرفی کرد [15].
وزیر خارجه ایران همچنین در مورد اتحادیه اروپا گفت:
اگر اروپا می‌خواهد خلاف موج خطرناک یکجانبه گرایی آمریکا شنا کند، باید آمادگی و اراده خیس شدن را داشته باشد. مثلاً، INSTEX بسیار کمتر از تعهدات سه کشور اروپایی است که برای نجات برجام داده بودند [16].
همچنین ظریف طی یک توئیت گفت:
ایران نمی‌تواند برای همیشه همه هزینه‌های حیاتی امنیت جهانی را بپردازد؛ خواه برجام باشد، خواه مبارزه با قاچاق مواد مخدر یا قاچاق انسان. وقت آن است اروپا برای شنا کردن خیس شود، وقتی می‌خواهد در مقابل یک‌جانبه‌گرایی آمریکا بایستد.
.png)
جمع‌بندی
درنهایت پس از پایان اجلاس مونیخ، آمریکا از طرف افکار عمومی بین‌المللی و رسانه‌ها به‌عنوان شکست‌خورده نبرد شناخته شد[17]، استقلال و اتحاد اروپا مورد سؤال قرار گرفت و شکاف میان اروپا و آمریکا بیشتر شد [18] امّا همه ظریف و ایران را در جبهه پیروز می‌دیدند. اما آیا تمام مشکلات بین‌المللی ایران با یک سخنرانی حماسی حل شدند؟ آیا حرف‌هایی که به گوش جهانیان رسید کافی بود تا آن‌ها را برای همکاری با ایران قانع کند؟ هرچند سخنان وزیر امور خارجه کشورمان بسیار سنجیده و ارزشمند بود اما امید است همین مسیر در عمل هم پیگیری شود تا علاوه بر مفتضح‌تر شدن آمریکا و شکست در تلاشی که برای اجماع سازی بین‌المللی علیه ایران آغاز کرده بود، وزارت امور خارجه کشورمان با همکاری سایر نهادها از ظرفیت‌ها و فرصت‌های موجود در عرصه بین‌المللی استفاده کرده و با تلاش برای افزایش همکاری‌ها و همگرایی‌های سازنده، به بهترین شکل برای حل مشکلات بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران اقدام کند.
[1] https://www.securityconference.de/en/about/about-the-msc/
[2] http://didban.ir/fa/news-details/44261/
[3] https://www.tasnimnews.com/fa/news/1397/11/26/1947506/
[4] https://www.mashreghnews.ir/news/827459/
[5] https://www.mashreghnews.ir/news/825476/
[6] https://www.yjc.ir/fa/news/6411174/
[7] https://www.securityconference.de/en/about/about-the-msc/
[8] https://www.vox.com/2019/2/18/18229268/pence-europe-viral-clips-speeches-trump-allies
[9] https://www.theguardian.com/world/2019/feb/16/angela-merkel-criticises-us-isolationism-urging-win-win-solutions
[10]https://edition.cnn.com/videos/politics/2019/02/18/angela-merkel-ivanka-trump-german-cars-security-threat-sot-sanger-nr-vpx.cnn
[11] https://www.dw.com/fa-ir/ظریف-در-اجلاس-مونیخ-امروز-شاهد-یک-سیرک-مسخره-بودیم/a-42635156
[12] http://didban.ir/fa/news-details/44293/
[13] http://akharinkhabar.ir/story/5025674
[14] https://www.isna.ir/news/97113015945/
[15] http://dolat.ir/detail/318620
[16] https://www.alef.ir/news/3971128226.html
[17]https://www.washingtonpost.com/world/europe/trump-foreign-policy-under-attack-from-all-sides-at-european-security-conference/2019/02/16/9b1a713a-2fac-11e9-8781-763619f12cb4_story.html?utm_term=.b505eee63cc2
[18] https://www.thedailystar.net/opinion/project-syndicate/news/showdown-munich-1705903