دیدبان؛ سی و هفتمین جشنواره فیلم فجر در حالی به کار خود پایان داد که باز هم مثل سالهای گذشته به دور از حاشیه نبود. از همان مراسم افتتاحیه، جشنواره سی و هفتم حاشیه های خود را با تکخوانی یک زن با حضور وزیر ارشاد آغاز کرد و اعتراض آیت الله نوری همدانی [1]و رئیس سازمان بسیج مستضعفین[2] و نیز برخی نهاد ها و رسانه را به همراه داشت.[3] وزیرارشاد در پاسخ به انتقادات با انتشار توئیتی نوشت: «افتتاحیه جشنواره فیلم فجر برگزار شد. با گرامیداشت برخی هنرمندان و کلیپ تأثیرگذار در منقبت صدیقه اطهر(س)، در پایان نمایشنامه‌ای از چهل ساله سینما روایت شد و در پایان سرودی با عنوان سلام به چهل سالگی. جز صدای جمع‌خوانی به من نمی‌رسید. به دوستانم گفته‌ام قانون و شریعت معیار است.» [4] البته بگذریم از ‌تئاتری به کارگردانی محمد رحمانیان با حضور بازیگران مرد و زن در نقش شخصیت‌های مختلف جامعه ـ از روحانی گرفته تا تراجنسی که در مراسم افتتاحیه اجرا شد.[5] همچنین نیز باید بگذشت از سخنان مغرضانه سیمین معتمد آریا و عباس گنجوی پس تجلیل در مراسم افتتاحیه که انقلاب اسلامی و تاریخ 1400 ساله اسلام را مورد نوازش قرار دادند.[6]

فیلم های انقلابی

در جشنواره سی وهفتم 22 فیلم در بخش سودای سیمرغ و 10 فیلم در بخش نگاه نو به مدت 10 روز باهم به رقابت پرداختند که در نهایت 6 فیلم به عنوان نامزد دریافت سیمرغ بلورین انتخاب شدند.[7] در این ده روز اکران همچنان جشنواره فجر 97 با حاشیه های داغ همراه بود. از فتوکال های جنجالی که بیشتر شبیه شو های لباس یا فشن شو شده بود و صدای اعتراض خیلی ها را بلند کرد، گرفته تا اتفاقاتی که در نشست های خبری می افتاد. در جشنواره امسال، فیلم‌های ارزشی و همسو با سیاست‌های انقلاب و نظام و البته هماهنگ با مبنای برگزاری جشنواره، سه فیلم «بیست و سه نفر»،«شبی که ماه کامل شد»، «ماجرای نیمروز؛ رد خون» بود. جشنواره 97 در حالی به پایان رسید که همچنان حاشیه هایی ازجمله خودداری همایون غنی زاده کارگردان «مسخره باز» از دریافت سیمرغ نگاه نو و نیز گلایه سعید روستایی از وزیر ارشاد و اینکه پشت دست خود را داغ می کند که پلیس در فیلمش باشد را با خود به یدک می کشید.[8] فیلم شاخص اختتامیه، فیلم سینمایی «شبی که ماه کامل شد» بود که با کسب شش سیمرغ در بخش های بهترین چهره پردازی، بهترین بازیگر نقش مکمل زن، بهترین بازیگر نقش اول زن، بهترین بازیگر مرد، بهترین کارگردانی و بهترین فیلم جوایز جشنواره سی و هفتم را دررو کرد و از رقیبان خود پیشی گرفت.[9] این فیلم به کارگردانی نرگس آبیار و تهیه کنندگی محمدحسین قاسمی است و ایده اولیه ساخت آن متعلق به مرتضی اصفهانی می باشد؛ کارمند بازنشسته وزارت اطلاعات که پیش‌تر در مقام مشاور امنیتی با فیلم‌های شاخصی همچون «بادیگارد»، «ماجرای نیمروز»، «سیانور»، «روباه» و غیره همکاری داشته.[10] البته ناگفته نماند که در آغاز، این فیلم با عدم حمایت از سوی نهادها و ارگان‌های دولتی روبرو شد. فیلمی که احتمالاً امروز و باتوجه به توفیقات به‌دست آمده، کم نخواهند بود مدیرانی که به فکر عکس یادگاری با آن باشند. طبق خبرهای منتشر شده، در مرحله تولید موفق به جلب حمایت هیچ یک از بازوهای حمایتی در سینمای ایران نشد و با اتکا بر بودجه بخش خصوصی وارد میدان تولید شد.[11] «شبی که ماه کامل شد» چهارمین فیلم نرگس آبیار است. این فیلم یک اتفاق مهم روز را محور قرار داده و روایتی است از ماجرای عبدالحمید ریگی(برادر عبدالمالک ریگی). او از اعضای گروه شبه نظامی جندالله و مسؤول حادثه تاسوکی بوده است. در این حادثه غمبار، دست کم ۲۱ نفر در استان سیستان و بلوچستان کشته شدند. ریگی که به پاکستان متواری شده بود توسط دولت این کشور به ایران تحویل داده شد و سرانجام به اتهام محاربه و فساد فی الارض از طریق عضویت، هواداری و تلاش مؤثر در شاخه نظامی جندالله، بر اساس حکم صادره از سوی دادگاه انقلاب اسلامی صبح روز دوشنبه ۳ خرداد ۱۳۸۹ در محوطه زندان مرکزی شهر زاهدان به دار آویخته شد.

دیگر فیلم همسو با نظام و انقلاب اسلامی فیلم «ماجرای نیمروز؛ رد خون» بود که تنها با گرفتن 3 سیمرغ در بخش های جلوه های ویژه میدانی، بهترین طراحی لباس و بهترین صداگذاری، مورد بی میلی داوران قرار گرفت.[12] این فیلم به کارگردانی محمدحسین مهدویان و تهیه کنندگی سیدمحمود رضوی است که بعد از موفقیت «ماجرای نیمروز 1» این بار گوشه‌ای دیگر از تاریخ معاصر را محور فیلمشان قرار داده بودند. «ماجرای نیمروز ۲: رد خون» به عملیات مرصاد می‌پردازد که این عملیات در دل یک قصه جذاب روایت می‌شود. مرصاد از عملیات‌های مهم دوران دفاع مقدس است و سازندگان فیلم بخش‌هایی تکان دهنده از آن را روی پرده سینما آورده اند. البته شایعاتی هم درباره برخی سخت گیری‌ها نسبت به فیلم به گوش رسیده است(این سخت گیری‌ها توسط مرجعی خارج از وزارت ارشاد بوده است.)

و همچنین فیلم دیگر«23نفر» بود که موفق به کسب سیمرغ بهترین فیلم از نگاه ملی شد و به عنوان سوژه این جشنواره مطرح شد. فیلم سینمایی «بیست‌و‌سه نفر»، به کارگردانی مهدی جعفری و به تهیه‌کنندگی مجتبی فرآورده تولید شده است. این محصول جدید در حوزه‌ دفاع‌مقدس توسط مرکز فیلم و سریال سازمان هنری رسانه‌ای اوج ساخته شده است. بیست‌و‌سه نفر، روایت گروهی از رزمندگان نوجوان ایرانی است که در جریان جنگ ایران و عراق در سال ۱۳۶۱ به اسارت نیروهای عراقی درآمدند.[13] صدام پس از آگاهی از این موضوع و شکست در خرمشهر، سعی می‌کند به نفع خود بهره برداری تبلیغاتی کند.[14] بخش قابل توجهی از بازیگران فیلم بنا بر اقتضای داستان از چهره‌های نوجوان هستند و برای اولین بار مقابل دوربین می‌روند. ماجرای اسارت این نوجوانان در کتاب «آن بیست‌وسه نفر» به قلم احمد یوسف‌زاده هم نقل شده است.

شاید خیلی ها «دیدن این فیلم جرم است» را نیز جز آثار ارزشی و انقلابی جشنواره سی و هفتم به حساب بیاورند اما وقتی «دیدن این فیلم جرم است» موجب اختلاف نظر در میان فعالان جبهه فرهنگی انقلاب می‌شود، آیا می‌تواند میان سایر اقشار و تفکرات، پیوندی سمپاتیک با انقلاب ایجاد کند؟ وقتی فیلمی را منتسب به جبهه انقلاب می‌کنند، نخستین کارکرد فیلم باید زمینه ساز وحدت رویه باشد، نه اینکه در جبهه فعالان انقلابی، اختلاف نظرات دامن گیر بوجود آورد. به همین دلیل می‌توان گفت که عدم وحدت رویه نسبت با یک اثر هنری، با توجه به مضمون فیلم، آسیب سیاسی بزرگی را میان نیروهای مؤمن به انقلاب ایجاد می‌کند. بزرگترین خطر فیلم همان نگره‌ای است که در شرایط کنونی در فضای مجازی وجود دارد و برخی فعالان فرهنگی با گرایش انقلابی از آن تمجید و گروه دیگر فیلم را اثری تفرقه برانگیز توصیف می‌کنند.[15][16]

جشنواره ای به قامت انقلاب ...

چهل سال از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی می گذرد. آیا جشنواره فیلم فجر با 37 سال سابقه توانسته پیام انقلاب اسلامی را از طریق هنر هفتم به دنیا برساند؟ در جشنواره ای که از قضا با بودجه دولتی برگزار می شود جایگاه انقلاب اسلامی کجاست؟ چرا هر ساله تعداد فیلم های هماهنگ با انقلاب و نظام به تعداد انگشت های یک دست هم نمی رسد؟ چرا حیات خلوت شبه روشنفکران و هنجار شکنان شده است؟ چرا بعد از 37سال باید شاهد فیلم هایی باشیم که هیچ سنخیتی با فرهنگ  ایرانی اسلامی ندارند؟ فیلم هایی که روابط آزاد، مشروب، سکس پنهان، تک خوانی زنان، انواع توهین ها و زندگی یک خانم در کنار دوشوهر در یک خانه و....به نمایش در می آورند و حتی متولی آن یعنی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز پاسخ گو نیست.[17] آیا پس از 37 دوره نباید نسبت این جشنواره با نام آن مشخص شود؟

در آخر بخشی از تفکرات سید شهیدان اهل قلم مرتضی آوینی در مورد سینمای غرب را مرور می کنیم که شاید برای جشنواره سی و هشتم راهگشا باشد: «سینما یکی از محصولات تکنولوژیک غرب است. برای معرفت یافتن نسبت به سینما، لاجرم باید آن را چون ثمره ای از شجره تمدن غرب نگریست. تعبیر ((سینمای اسلامی))، درست نیست. سینما شاید آن چنان که هست، مسلمان شدنی نباشد، اما می‌توان آن را به خدمت اسلام درآورد‌. در نخستین قدم، تکنیک سینما حجاب محتوایی آن خواهد شد، حال آن که در سینما به آن مفهوم که اکنون وجود دارد، تکنیک فی نفسه همان محتواست. ((مارشال مک لوهان)) همین معنا را با تعبیر ((وسیله همان پیام است)) بیان می‌کند و نباید تصور کرد که او اشتباه کرده‌ است. او در این سخن‌، از ماهیت وسایل ارتباط جمعی رسانه‌های گروهی پرده برداشته است و نگارنده، هیچ سخنی از غربی‌ها نشنیده‌ است که با این بلاغت از عهده بیان مطلب برآمده‌ باشد. وسیله و پیام در رسانه های گروهی یک چیز است و بنا بر این، نباید سینما را چون ظروفی مجوف تصور کرد که می توانند هر محتوایی را بپذیرند. برادران عزیزی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی می‌پنداشتند که برای دست یافتن به سینمایی که بتواند در خدمت اسلام قرار بگیرد،‌ کافی است که به جوانان مؤمن علاقه‌مند تکنیک فیلم سازی آموخته شود. اکنون همان برادران عزیز در تجربه به خوبی دریافته‌اند که تکنیک فیلم سازی یعنی مجموعه روش‌ها و ابزار کار فی نفسه حامل فرهنگ غرب و غایات روحی آن است و از خود می‌پرسند که چه باید کرد؟»[18]