دیدبان؛ در روز‌های گذشته، دونالد ترامپ، خوان گوآیدو، رهبر مخالفین دولت ونزوئلا را به عنوان رئیس جمهور موقت این کشور به رسمیت شناخت. نیکلاس مادورو، رئیس جمهور قانونی ونزوئلا در واکنش به این اقدام، دستور قطع روابط دیپلماتیک با آمریکا و اخراج دیپلمات های آمریکایی را صادر کرد. این اقدام ترامپ مداخله‌ای آشکار در امور داخلی کشوری مستقل برای سرنگونی دولت قانونی است. اینگونه اقدامات در سیاست خارجی ایالات متحده بی‌سابقه نیست. دولت آمریکا در برهه‌ها‌ی مختلف تاریخ، برای سرنگونی دولت‌های قانونی کشور‌های مخالف خود در آمریکای لاتین و دیگر مناطق جهان اقدام کرده است. مداخلات آمریکا در آمریکای لاتین بیش از بقیه مناطق جهان مورد توجه است. آمریکای لاتین بار‌ها شاهد کودتاهایی بوده که با حمایت آمریکا، برای سرنگونی دولت قانونی صورت گرفته است. برای روشن شدن این موضوع به ذکر چند مورد از این دست اقدامات پرداخته می‌شود.

کودتای 1954 گواتمالا

این کودتا طی یک عملیات سری توسط سازمان سیا صورت گرفت و موجب سرنگونی دولت قانونی و دموکراتیک خاکوبو آربنز، رئیس جمهور وقت گواتمالا شد. بخش زیادی از اقتصاد کشور گواتمالا وابسته به تجارت موز است. خاکوبو آبربنز قبل از سرنگونی در جهت بهبود شرایط این تجارت در گواتمالا، اعلام می‌کند که زمین‌های زراعی که زراعتی در آنها صورت نمی‌گیرد، از مالکان خریداری و به مردم واگذار خواهد شد. یکی از بزرگترین شرکت‌هایی که بخش عمده ای از زمین‌های کشاورزی را در اختیار داشت، شرکت میوه‌جات یونایتد بود که از کل ظرفیت زمین‌های خود نیز استفاده نمی‌کرد و تنها زمین‌ها را در اختیار گرفته بود تا کسی امکان رقابت با این شرکت را نداشته باشد. لذا با طرح جدید دولت آربنز منافع این شرکت به خطر می افتاد. برادران فاستر که در آن زمان یکی وزیر امور خارجه آمریکا (جان فاستر دالس) و دیگری رئیس سازمان سیا (آلن دالس) بودند، ارتباطات نزدیکی با شرکت میوه‌جات یونایتد داشتند. با سر کار آمدن دولت جدید گواتمالا، تجارت آنها دچار خدشه شده بود که همین بزرگترین عامل برای کودتا و تغییر دولت در گواتمالا شد.(1)

کودتای 1964 برزیل

ژائو گولارت، رئیس جمهوری اصلاح طلب برزیل، در تاریخ ۳۱ مارس ۱۹۶۴ با یک کودتای نظامی در این کشور سرنگون شد. این کودتا با پشتیبانی ایالات متحده آمریکا انجام گرفت و نتیجه آن شکل گیری دیکتاتوری نظامی در برزیل بود که به مدت ۲۱ سال یعنی تا سال ۱۹۸۵ ادامه داشت. گولارت می‌خواست در برزیل دست به اصلاحات ارضی بزند، ولی نیروهای محافظه‌کار و زمین‌داران بزرگ با کمک ارتش، مانع از اقدامات او شده و با کودتای نظامی دولت او را سرنگون ساختند.(2)

کودتای 1973 شیلی

در انتخابات ریاست جمهوری 1970 شیلی، سالوادور آلنده که از چهره‌های مخالف آمریکا بود به پیروزی رسید. انتخاب آلنده واکنش‌ دولت آمریکا را برانگیخت و باعث شد تحریم‌های متعدد اقتصادی را علیه دولت شیلی وضع کند. در نهایت سازمان سیا با حمایت از آگوستو پینوشه، فرمانده وقت ارتش شیلی، کودتایی را علیه دولت قانونی این کشور ترتیب داد. در این کودتا، نیروی هوایی ارتش، کاخ ریاست جمهوری را مورد حمله قرار داد و آلنده را همراه با 3000 نفر از طرفدارانش به قتل رساند. حاصل این کودتا شکل گیری یک دیکتاتوری نظامی به رهبری پینوشه بود که تا سال 1990 ادامه داشت.(3)

کودتای 2002 ونزوئلا

در سال 1998 هوگو چاوز با پیروزی در انتخابات، رئیس جمهور ونزوئلا شد. وی اصلاحاتی را در ونزوئلا آغار کرد که (انقلاب بولیواری) نام گرفت. هوگو چاوز در ونزوئلا به خاطر ضدیتش با  جهانی‌سازی نئولیبرالی و سیاست خارجی ایالات متحده آمریکا، و حمایت از مواضع ایران و فلسطین مشهور است. این مواضع واکنش آمریکایی‌ها را برانگیخت. دولت آمریکا از همه توان خود برای ضربه زدن به دولت چاوز استفاده کرد. تحریم‌های اقتصادی، سازمان‌دهی گروه‌های مخالف داخلی برای اعتصاب و فشار‌های تبلیغاتی و سیاسی نتوانست چاوز را در برابر سیاست‌های آمریکا تسلیم کند. سرانجام آمریکایی‌ها کودتایی را در سال 2002 برای سرنگونی چاوز ترتیب دادند. پدرو کارمونا، تاجر ونزوئلایی در جریان این کودتا به عنوان رئیس جمهور سوگند خورد. کودتاچیان موفق شدند چاوز را از قدرت برکنار کنند. اما این پیروزی 48 ساعت بیشتر دوام نیاورد و با مقاومت مردم، چاوز مجدداً به قدرت بازگشت.

هوگو چاوز با پیروزی‌های پیاپی در انتخابات تا سال 2013 رئیس جمهور ونزوئلا باقی ماند. پس از مرگ وی بر اثر سرطان، وزیر امور خارجه و معاون اجرایی او یعنی نیکلاس مادورو با پیروزی در انتخابات، رئیس جمهور ونزوئلا شد.

نقش آمریکا در تحولات اخیر ونزوئلا

پس از انتخاب مادورو، اعتراضات خیابانی در ونزوئلا به بهانه‌ی تقلب آغاز گردید. این اعتراضات پس از دو هفته خاموش شد. پس از مدتی در پی جلسات محرمانه برخی مأموران سفارتخانه امریکا با سران گروه های مخالف دولت و تأمین مالی آنها، اعتراضات به بهانه‌ی نابسامانی های اقتصادی، گرانی و کمبود کالاهای اساسی، از سر گرفته شد که البته پس از مدتی فروکش کرد.(4)

در سال 2014 مجدداً موجی جدید از اعتراضات در ونزوئلا آغاز گردید. این اعتراضات توسط رهبران مخالف دولت و با حمایت قدرت‌های خارجی جهتدهی می‌شد. در همین ایام کنگره آمریکا با تصویب طرحی ، 15 میلیون دلار را برای حمایت از شورشیان در ونزوئلا در اختیار سازمان توسعه بین المللی آمریکا قرار داد.(5)

در واکنش به این اقدام، دولت ونزوئلا 3 تن از دیپلمات‌های آمریکایی را از خاک خود اخراج کرد. اعتراضات سال 2014 ونزوئلا نیز بدون هیچ نتیجه‌ای پایان یافت اما این پایان کارشکنی‌های آمریکا نبود و سیاست‌های خصمانه این کشور در قبال ونزوئلا همچنان ادامه یافت.

نیکلاس مادورو مجدداً در سال 2018 به عنوان رئیس جمهور ونزوئلا انتخاب شد. این انتخاب، اعتراض گروه‌های مخالف مادورو را برانگیخت. مخالفان معتقد بودند که انتخابات مسیر قانونی خود را طی نکرده است و ریاست جمهوری مادورا را نامشروع خواندند.

خوان گوآیدو، رئیس مجلس ملی ونزوئلا در تاریخ 22 ژانویه 2019 با اعلام حمایت از مخالفین، از مردم خواست که تظاهرات گسترده‌ای را علیه دولت ونزوئلا راه اندازی کنند. وی فردای آن روز یعنی 23 ژانویه، با حضور در جمع معترضین خود را رئیس جمهور ونزوئلا خواند. به گزارش آسوشیتدپرس خوان گوآیدو هفته‌ها قبل به آمریکا سفر کرده و با دولت آمریکا هماهنگ بوده است.(6)

یک روز بعد از این واقعه، وزارت امور خارجه آمریکا طی بیانیه‌ای رسمی اعلام کرد که خوان گوآیدو را به عنوان رئیس جمهور ونزوئلا به رسمیت می‌شناسد.(7) فردای آن روز نیز برخی کشور‌ها از جمله  کانادا، دانمارک، برزیل، آرژانتین، شیلی، کلمبیا و… خوان گوآیدو را به رسمیت شناختند. پارلمان اروپا نیز در تاریخ 31 ژانویه اعلام کرد که خوان گوآیدو را رئیس جمهور قانونی ونزوئلا می‌داند.(8) در مقابل، کشور‌های روسیه، اروگوئه، مکزیک، ایران و… از دولت مادورو حمایت می‌کنند.

سیاست‌های ایالات متحده در آمریکای لاتین برای مقاله با دولت‌های مخالف خود، ثابت کرده است که این کشور هیچگاه به حق تعیین سرنوشت مردم کشور‌های آمریکای لاتین اعتقاد نداشته است. آمریکای لاتین در نگاه دولت‌مردان آمریکایی همواره مانند یک حیاط خلوت بوده است و این کشور تحمل هیچ گونه حرکت استقلال طلبانه‌ای را در این منطقه ندارد. در مقابل، مردم این منطقه در موارد متعددی علیه این رویکرد آمریکا شوریده‌اند. دولت آمریکا نیز از هیچ اقدامی برای سرکوب این شورش‌ها فروگذار نکرده است. تحولات اخیر ونزوئلا نمونه بارز این تقابل است. اعتراضات مخالفین، پس از انتخابات 2018 و اعلام ریاست جمهوری خوان گوآیدو و به رسمیت شناخته شدن وی توسط آمریکا و اتحادیه اروپا حکایت از یک سناریوی کهنه‌ی آمریکایی دارد. دولت مادورو در نتیجه یک انتخابات رسمی و قانونی بر سر کار آمده است و علی‌رغم همه مشکلات و بحران‌های اقتصادی و اجتماعی، از حمایت ارتش ونزوئلا و تعداد قابل توجهی از مردم این کشور برخوردار است. مردم ونزوئلا یک بار در سال 2002 سیاست‌های آمریکا را با شکست مواجه کرده‌ و ثابت نموده‌اند که مقاومت مردمی در آمریکای لاتین می‌تواند موجب ناکام ماندن سناریوهای نخ‌نمای ایالات متحده در این منطقه شود.

1-https://www.mashreghnews.ir/news/546821

2-https://www.mashreghnews.ir/news/546821

3-https://www.mashreghnews.ir/news/546821

4-https://www.farsnews.com/news/13950826001572

5-https://www.farsnews.com/news/13950826001572

6-https://www.donya-e-eqtesad.com/fa/tiny/news-3490397

7-https://home.treasury.gov/news/press-releases/sm591

8-http://www.europarl.europa.eu/news/en/press-room/20190125IPR24303