دیدبان؛ مسأله استانی شدن انتخابات مجلس همانند دیگر طرح‌ها و لوایح دیگری که به مجلس می‌رود موافقان و منتقدان زیادی دارد اما تفاوت این طرح با بسیاری از طرح‌های دیگر در آن است که پیوند بین مردم و حاکمیت را دچار تغییر می‌کند لذا از حساسیت بالایی برخوردار است.
در 19 دی‌ماه، نمایندگان در جلسه علنی روز چهارشنبه مجلس با 155 رأی موافق، 64 رأی مخالف و دو رأی ممتنع از مجموع 231 نماینده حاضر، کلیات طرح یک فوریتی اصلاح موادی از قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی را تصویب کردند. البته به درخواست کمیسیون شوراها این طرح دوباره برای بررسی بیشتر به این کمیسیون ارجاع داده شد(1).
پرسشی که در اینجا مطرح می‌گردد این است که مزایا و معایت این طرح چیست و اصلا آیا این از اولویت‌های مسائل کشور است؟ در ابتدا به بررسی نظر موافقان و مخالفان این طرح می‌پردازیم.
موافقان
- کمال دهقانی فیروزآبادی عضو مجمع نمایندگان استان یزد طرح استانی شدن انتخابات را ماحصل تجربه چند دوره مجلس دانست و گفت: با استانی شدن انتخابات عدالت بیشتری حاکم شده و نمایندگان منافع کل استان و نه منافع یک شهرستان را در نظر می‌گیرند(2).
- محمدعلی وکیلی در گفت وگو با خبرنگار خبرگزاری خانه ملت، در خصوص ویژگی های مثبت طرح استانی شدن انتخابات قوه مقننه، گفت: نخبه گزینی، شایسته گزینی و ملی گزینی از ویژگی های خوب طرح مذکور است(3).
- میرزایی نماینده ایلام با بیان اینکه «امروز حتی نمایندگان مجلس شورای اسلامی از اینکه مجبور هستند با مسائل محلی حوزه‌های انتخابیه که جزو وظایف شوراهای محله و روستاها است سروکار داشته باشند رضایت ندارند»، خاطرنشان کرد: این طرح می‌تواند به روی کار آمدن مجلس ملی به معنای واقعی کمک کند و مجلسی از آن بیرون آید که چالش‌ها را در سطح ملی رصد کند(4).
- عبداللهی نماینده مردم اهر و هریس با بیان اینکه در انتخابات شهرستانی - استانی مجلس معمولا آدم‌هایی رأی لازم برای ورود به مجلس را کسب می‌کنند که دارای تجربه و هستند و مدیر بوده‌اند، ادامه داد: افرادی که شناخته شده‌تر هستند و کارآمد بوده‌اند، در شیوه جدید انتخابات مجلس بیشتر رأی می‌آورند(5).
- فاطمه ذوالقدر با تشریح آثار مثبت سیاسی و اقتصادی استانی شدن انتخابات قوه مقننه، گفت: استانی شدن انتخابات مجلس از ابعاد مختلفی حائز اهمیت است از جمله اینکه نامزد انتخابات قوه مقننه مجبور است به اکثر شهرها و روستاهای استان محل سکونت خود سفر کرده و در تعاملی چهره به چهره در جریان نظرات، دیدگاهها، نیازها و مشکلات هم‌استانی‌هایش قرار گیرد و خواسته‌ها و نیازهای موکلانش را با دیدی وسیع‌تر و بلندتر دنبال کند. به گفته نایب رییس کمیسیون فرهنگی مجلس، کاهش هزینه‌های مالی تبلیغات، افزایش نقش احزاب در فرآیند معرفی نامزدها به جامعه و افزایش مشارکت مردم در انتخابات از دیگر مزیت‌های طرح استانی شدن انتخابات مجلس است(6).
- اکبر رنجبر زاده نماینده اسد آباد: اگر می خواهیم نگاه ملی به بودجه در بین نمایندگان مجلس تقویت شود و دیگر شاهد نگاه بخشی و منطقه‌ای از سوی برخی از نمایندگان به بودجه‌های سالانه کشور نباشیم باید انتخابات استانی شود(7).
- حسین‌زاده نائب رئیس فراکسیون امید: با بیان اینکه استانی شدن انتخابات مجلس منجر به این می‌شود که تحزب با سرعت بیشتری در کشور شکل بگیرد، ادامه داد: در این سال‌ها صحبت‌هایی از اثرگذاری پول‌های کثیف شنیده می‌شود که اگر انتخابات به صورت لیستی، حزبی و استانی برگزار شود، میزان ضریب نفوذ پول‌های کثیف کاهش پیدا می‌کند(8).
- محمد حسینی نماینده مردم تفرش و آشتیان در مجلس شورای اسلامی تصریح کرد: معتقدیم نماینده ای به لحاظ کاری قدرتمند خواهد بود که افکار عمومی کل استان به او رأی داده و او بتواند نظرات کل استان را به سمت خود جذب کند(9).
- سید علی ادیانی نماینده مردم قائمشهر: کاهش گمان تقلب و خرید و فروش آرا، کاهش هزینه‌های سیاسی برای دستگاه‌های نظارتی، کاهش هزینه امنیتی و دعواهای بین شهری، کمرنگ شدن روابط قبیله‌ای، فامیلی و تعلقات شهری، تقویت پشتوانه آراء مردمی و حفظ سهمیه حوزه انتخابیه موجود در شهرستان‌ها از مزیت‌های طرح اصلاح قانون انتخابات و استانی شدن این انتخابات است(10).
- غلامرضا کاتب نماینده گرمسار استانی شدن انتخابات را موجب لطمه به امنیت ملی کشور ندانست و اظهار داشت: این طرح باعث کاهش اختلافات شهرستانی، قومی و قبیله‌ای و نیز تقویت جامعه اقلیت‌ها می‌شود(11).
مخالفان
- احمد علیرضا بیگی، نماینده مردم تبریز در مجلس شورای اسلامی تصریح کرد: با استانی - شهرستانی شدن انتخابات مجلس شورای اسلامی هزینه شرکت در انتخابات برای نامزدها افزایش می‌یابد و آنها باید در سطح استان تبلیغات انجام دهند، لذا افرادی که پشتوانه قوی دارند می‌توانند به مجلس راه یابند و یا افرادی با پشتوانه سیاسی و حزبی وارد مجلس شورای اسلامی می‌شوند. با وجود مشکلاتی که امروز در مناطق مختلف کشور وجود دارد و مسؤولان دولتی نیز در صحنه پاسخگویی غایب هستند دست مردم تنها به نمایندگان مجلس شورای اسلامی می‌رسند، اما با این طرح دسترسی مردم به نمایندگان نیز قطع می‌شود(12).
- محمدرضا صباغیان بافقی نماینده مهریز و بافق: استانی شدن انتخابات نمایندگان را از یک شهرستان به سطح استان می‌کشاند و نگاه آنها را بیشتر منطقه‌ای خواهد کرد(13).
- علی بختیار نماینده گلپایگان گفت: بدون داشتن نظام حزبی برگزاری انتخابات مجلس به شکل استانی نمی‌تواند مشکلی را حل کند و به نظر می‌رسد اینگونه انتخابات نمی‌تواند خلأیی را که داریم برطرف سازد(14).
- جلیل رحیمی جهان آبادی نماینده تربت جام با بیان اینکه استانی شدن انتخابات مجلس هزینه‌های انتخابات را بالا می‌برد، ادامه داد: در این صورت کسانی که می‌خواهند وارد مجلس شوند باید دستشان را جلوی سرمایه داران و احزاب دراز کنند و بعد از این که این افراد به نمایندگی رسیدند ناچارند توقعات آنها را برآورده کنند(15).
- ذوالنوری نماینده قم: با استانی شدن انتخابات مجلس، همواره دانه درشت‌هایی که توان تبلیغی، تمکن مالی بالا و همچنین توان لابی‌گری و رایزنی دارند، در مجلس خواهند بود و تنوع و تازگی در مجلس کم می‌شود(16).
اساسی ترین انتقادها از طرف اصغر سلیمی نماینده مردم سیمیرم و سخنگوی کمیسیون شوراها به طرح وارد شده است که در ادامه به آنها اشاره خواهد شد(17).
- این طرح مغایر با بند ۱۵ اصل سوم قانون اساسی است که بر توسعه و تحکیم برداری اسلامی و تعامل عمومی دلالت دارد. باتوجه به اینکه کشور ما از اقوام و مذاهب مختلف تشکیل شده است در شرایط کنونی هر یک از این‌ها می توانند نمایندگان خود را داشته باشند اما بر اساس این طرح اقلیت ها نمی توانند نمایندگان خود را داشته باشند و در استان‌هایی نظیر آذربایجان، کرمانشاه، گلستان، سیستان و بلوچستان، کردستان و سایر استان ها از لحاظ قومیت‌ها و هم از لحاظ محلی دچار مشکل می شوند.
- از سوی دیگر این طرح با بند ۹ اصل سوم قانون اساسی که بر رفع تبعیضات ناروا و ایجاد امکانات عادلانه برای همه جامعه در تمام زمینه های مادی و معنوی دلالت دارد، مغایرت دارد. با شرایط کنونی اگر یک کاندیدا در یک شهرستان ۱۰ درصد رای بیاورد و فردی دیگر در همان شهرستان ۶۰ درصد رای بیاورد، احتمال دارد فردی که درصد کم تری رای را در شهرستان کسب کرده بتواند در سطح استان با توجه به نظر مرکز استان، رأی بیشتری کسب کند و به مجلس راه یابد و فردی که رأی بیشتری در شهرستان می آورد اما پشتوانه ای در مرکز استان ندارد به مجلس ورود پیدا نکند که این نوعی تبعیض است.
- از سوی دیگر این طرح با بند ۸ اصل سوم قانون اساسی که بر مشارکت عامه مردم در تعیین سرنوشت سیاسی، اجتماعی و فرهنگی خویش دلالت دارد، مغایر است. تاکنون درصد مشارکت مردم در انتخابات مجلس حد قابل قبولی بوده است و حدود ۶۰ درصد مشارکت مردم در انتخابات مجلس را داشته ایم که این رقم از خیلی از کشورهایی که ادعای دموکراسی دارند نیز بیشتر است. اما در این طرح شناخت مردم از کاندیداهای استان کمتر است و می بینند نامزدهای آن ها که در شهرستان رأی بالایی می آورند ولی در استان انتخاب نمی شوند و لذا زمینه فاصله گرفتن مردم در مشارکت های انتخاباتی فراهم می شود.
- افزایش شکاف و تنش‌های اجتماعی، بی پاسخ ماندن خواسته های مردم، افزایش هزینه های انتخابات، عدم امکان حضور نمایندگان شاخص و مستقل به دنبال افزایش هزینه تبلیغات، عدم توجه کافی به مناطق پیرامونی شهرستان ها و مناطق دور افتاده، فعال شدن کانون های قدرت و ثروت، تقلیل اتکاء به آرای عمومی و کاهش مشارکت مردمی، عدم شناخت کافی از کاندیداهای استان، افزایش لابی گری، کاهش استقلال نمایندگان، کناره گیری حوزه های کم جمعیت زمانی که رأی خود را واجد اثرگذاری در کل استان نبیند، کاهش انتخاب آگاهانه، عدم وجود فرصت کافی برای بررسی همه نامزدها که شمار آنها چندین برابر حوزه فرعی است، افزایش زمان و هزینه برگزاری انتخابات و اعلام نتایج، مبهم بودن فرآیند برگزاری انتخابات میان دوره ای، غافل شدن از مشکلات مردم به دلیل عدم وجود امکان سرکشی به همه مناطق، کمرنگ شدن پل ارتباطی مردم با حاکمیت، بسته شدن راه برای نمایندگان مستقل و غیر حزبی و مردمی برای حضور در مجلس، تاثیرگذاری بیشتر رأی مراکز استان‌ها در انتخابات، افزایش مهاجرت از روستا ها به شهرها، بروز اختلافات اجتماعی و به خطر افتادن وفاق ملی، مغایرت با بندهای ۸،۹،۱۵ اصل سوم و اصول ششم و ۶۲ و اصل ۷۵، حاکم شدن یک حزب یا جناح و حذف کامل جناح دیگر، از مهم ترین ایرادات این طرح است.
- شوراهای محلی فاقد توانایی لازم برای پاسخگویی به مشکلات محلی هستند. متأسفانه تا به امروز که پنجمین دوره حضور شوراها در فضای کشور است، شوراها نتوانستند به جایگاه واقعی خود دست یابند و بیشتر، شوراهای شهرداری هستند تا شوراهای شهر و آمادگی لازم در شوراها وجود ندارد که ما مسؤولیت حل مشکلات محلی را به دوش آن ها بیندازیم. هنوز ما در مدیریت شهری دچار مشکل هستیم و پارلمان های محلی فعال نیستند. در سایر کشورها شهردار، رئیس یک شهر است و بهداشت، آب، برق و همه سیستم ها زیر نظر شهردار است و شوراها نیز در نقش یک پارلمان محلی بر کار شهردار نظارت می کند و آنگاه می توان رسیدگی به مشکلات محلی را به این پارلمان ها سپرد اما امروز زیر ساخت های لازم برای سپردن این مسؤولیت به شوراهای محلی فراهم نیست.
- از سوی دیگر احزاب باید برنامه داشته باشند و برنامه محور حرکت کنند. آیا در کشور ما احزاب این گونه فعال هستند؟ آیا احزاب کادرسازی و عضوگیری صحیحی دارند؟ ما امروز حدود ۲۵۰ حزب در کشور داریم ولی پنج تا از این احزاب نیز فعال نیستند. اگر ما زیرساخت های نظارت پارلمان های محلی را آماده کنیم و قانون جامع خدمات شهری را نیز داشته باشیم و احزاب فعال و مسؤولیت پذیری داشته باشیم می توانیم به سمت نظام پارلمانی ملی برویم. استانی شدن انتخابات مجلس روبنایی است و نیازمند زیر ساخت هایی است.
جمع بندی
ختم کلام اینکه موافقان این طرح به گفتن حرف‌های کلی بسنده کرده و اشاره‌ی دقیقی به مزایای آن نداشته ولی در مقابل مخالفان با ارائه استدلال و دلایل روشن مخالفت خود را با این طرح ابراز داشته‌اند؛ لذا لازم است با توجه به حساسیت این موضوع، دلایل خود را مشخص نموده تا رأی گیری در مورد این طرح در فضایی شفاف انجام بگیرد. نکته جالب توجه آنکه اکثریت قریب به اتفاق موافقان این طرح از فراکسیون امید مجلس هستند و این سؤال به ذهن می‌رسد که این جناح از استانی شدن انتخابات مجلس چه سودی به دست می آورد؟
- http://www.irna.ir/fa/News/83164127
- http://www.icana.ir/Fa/News/415314/
- http://www.icana.ir/Fa/News/415263/
- http://www.icana.ir/Fa/News/415399/
- http://www.icana.ir/Fa/News/415253/
- http://www.icana.ir/Fa/News/415151/
- http://www.icana.ir/Fa/News/414916/
- http://www.icana.ir/Fa/News/413328/
- http://www.icana.ir/Fa/News/410979/
- https://www.tasnimnews.com/fa/news/1397/10/19/1918775/
- https://www.tasnimnews.com/fa/news/1397/10/19/1918775/
- http://www.icana.ir/Fa/News/415501/
- http://www.icana.ir/Fa/News/415402/
- http://www.icana.ir/Fa/News/415387/
- http://www.icana.ir/Fa/News/415267/
- http://www.icana.ir/Fa/News/414199/
- https://www.isna.ir/news/97102211324