دیدبان؛ با توجه به آنکه مهلت اروپایی‌ها برای همکاری با ایران در مسأله دور زدن تحریم‌های آمریکا با استفاده از راهکار اس‌پی‌وی (SPV) به پایان رسیده است اما در عمل همکاری قابل توجهی از سمت کشورهای اروپایی مشاهده نمی‌شود، برخی مسؤولین در برخورد با این موضوع، مواضع متفاوت و حتی متضادی اتخاذ کرده‌اند. در این نوشتار سعی می‌شود ضمن جمع آوری این مواضع متضاد، به رمزگشایی از این عرصه پرداخته شود.
ایران در برجام معطل اروپا نخواهد ماند
پس از آنکه اروپایی‌ها نیز نقش لبه دیگر قیچی برجام را ایفا کردند و به ظاهر در مقابل آمریکا اما در عمل همراه با آمریکا به محروم کردن ایران از رسیدن به حقوقش در برجام کمک کردند، مسؤولین داخلی که متولی مذاکره با غرب و برداشتن تحریم‌ها بودند، مواضع متفاوتی اتخاذ کردند. ظریف با لحنی تهدیدآمیز خطاب به اروپاییان گوشزد کرد: «ایران اندکی صبر خواهد کرد. البته این به معنای آن نیست که کاسه صبر ما هیچ وقت لبریز نمی‌شود»(1) وزیر امور خارجه همچنین با بیان اینکه ایران در حوزه عملیاتی به اندازه کافی، اقداماتی از طرف غربی‌ها و اعضای باقیمانده در برجام مشاهده نکرده است گفت: «ایران در برجام معطل اروپا نخواهد ماند.»(2)
عراقچی معاون سیاسی وزیر امورخارجه نیز در اعلام موضعی مشابه با ظریف، اقدام به تهدید اروپایی‌ها کرد و گفت: «در صورت تعلل اروپا در اجرای تعهدات، ایران براساس استقلال و منافع خود تصمیم می‌گیرد.»(3) ایشان با این جملات تلویحاً به اروپایی‌ها هشدار داد که اگر اقدامی در راستای منافع ملی ایران نکنند، ایران نیز بیش از اندازه صبر نخواهد کرد و از طرق دیگر برای دستیابی به منافع ملی‌اش اقدام می‌کند.
صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی ایران نیز در مصاحبه با رویترز با انتقاد از کشورهای اتحادیه اروپا به دلیل تعلل در بهره‌مندسازی ایران از منافع برجام و مقابله عملی با تحریم‌های آمریکا علیه ایران، هشدار داد: «صبر ایران در حال تمام شدن است و در صورتی که ایران از منافع اقتصادی حاصل از برجام بهره‌مند نشود، ممکن است غنی سازی 20 درصدی اورانیوم را از سر بگیرد.»(4)
تخت روانچی معاون سیاسی دفتر رئیس جمهور نیز در موضعی مشابه با مواضع ظریف به اروپایی‌ها هشدار داد که فرصت آنان برای ایفای مسولیت‌های خود در قبال این توافق بین‌المللی دائمی نیست.(5)
برجام برای همیشه می‌ماند
در کنار مواضع فوق، حسن روحانی رئیس دولت موضعی متضاد اتخاذ می‌کند و بدون اشاره به بدعهدی‌‌های آمریکا و اروپا در توافق برجام اعلام می‌کند: «برجام حسنه مداوم است و برای همیشه می‌ماند.»(6) رئیس دولت با این نوع اظهاراتش در واقع اعلام کرده است هر اتفاقی هم که رخ دهد حتی اگر اروپایی‌ها همانند این روزها بدعهدی هم بکنند و امتیاز دیگری ندهند، باز هم برجام به عنوان یک حسنه مداوم، باقی خواهد ماند.
با توجه به مواضع متضاد مسؤولین دولتی متولی مذاکره با کشورهای غربی، خواه نا خواه این سوال به ذهن متبادر می‌شود که دلیل این تناقض‌گویی‌ها چیست؟ برخلاف برداشت اولیه، به نظر می‌رسد که مسئولین دولتی با برنامه‌ای کاملا هماهنگ و از پیش طراحی شده اقدام به تناقض‌گویی کرده‌اند؛ چرا که هر کدام از این مواضع مصرف خاص خودش را دارد. از طرفی مواضع انقلابی ظریف، عراقچی، صالحی و... مصرف داخلی دارد و برای آرام کردن نیروی انقلابی ایران است تا این گونه وانمود کنند که مسئولین دولتی، تمام قد حامی منافع ملی هستند و در مقابل بدعهدی اروپایی‌ها ایستاده‌اند و اجازه نمی‌دهند حقوق ملت ضایع شود تا مبادا افکار عمومی ملت ایران علیه این حجم از وادادگی قیام کنند و اجازه ندهد دولت به کارش ادامه دهد؛ از طرفی دیگر نیز مواضع رئیس دولت مصرف خارجی دارد به طوری که ایشان با حسنه مداوم دانستن برجام این پیام را به اروپایی‌ها نشان می‌دهند که دولت ایران هنوز هم متعهد به برجام و علاقه مند به مذاکره و همکاری با کشورهای غربی است. رئیس دولت با اتخاذ این مواضع در واقع تلاش می‌کند، به اروپایی‌ها بفهماند که دولت موافق امتیاز دادن به آنان است تا آنان نیز برای رسیدن دولت به اهدافش که همان مذاکره برای توافقی جدید در مسائل موشکی، منطقه‌ای و... باشد، اقدامات لازم را به عمل آورند.
به بن‌بست کشاندن مسائل
البته تلاش دولت و رئیس آن برای مذاکره مجدد با غربی‌ها و امتیاز دادن به آنان به اینجا ختم نمی‌شود؛ چرا که در حال حاضر دولت در تلاش است تا با وابسته کردن هرچه بیشتر کشور به خارج از مرزها و با گره زدن مشکلات داخلی به خارج از کشور، مردم و نظام را به این نتیجه برساند که برای حل مشکلات کشور هیچ راهی جز مذاکره با غربی‌ها وجود ندارد. دولت برای رسیدن به این هدفش از ابزارهای مختلفی استفاده کرده است؛ برای مثال می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- طی سال‌های اخیر اکثر تحلیلگران و سیاستمداران به این نتیجه رسیده‌اند که معضل کم آبی در ایران یک معضل جدی است و اگر این معضل مدیریت نشود، می‌تواند در سال‌های آینده به یک بحران ملی تبدیل شود. حال با توجه به آنچه گفته شد به نظر می‌رسد که مسئولین این حوزه باید تمام تلاش خود را برای حل این معضل پیش از تبدیل شدن به بحران بکنند به طوری که هم مشکل کم آبی حل شود و هم در شرایط تحریمی وابستگی کشور به خارج بیش از این نشود که دشمن به حربه‌ای جدید برای فشار آوردن به ملت ایران دست نیابد. در این زمینه اموری همچون بارورسازی ابرها(7) و استفاده از آب‌ها ژرف(8) می‌تواند مثمر ثمر باشد چرا که از این دو طریق هم می‌توان تا حدود زیادی معضل کم آبی را حل کرد و هم برای حل این معضل به خارج از کشور وابسته نشد. علی القاعده مسئولین دولتی نیز باید در این زمینه به ظرفیت‌های داخلی توجه کنند و با حمایت از فعالین دلسوز داخلی، برای حل این دست به اقدام بزنند. اما متاسفانه مسئولین دولتی در اقدامی عجیب و تامل برانگیز به بهانه عدم صرفه اقتصادی، با طرح بارورسازی ابرها مخالفت می‌کنند(9) و با مخالفت با اختصاص بودجه به این طرح(10)، اجازه نمی‌دهند که این طرح به نحو احسن پیش رود. همچنین دولت در طرح استفاده از آب‌های ژرف نیز به ظرفیت‌ها و نیروهای توانمند داخلی کم توجهی می‌کند و حتی با سنگ اندازی مقابل پای شرکت‌های داخلی در این زمینه، سعی می‌کند پای شرکت‌های خارجی را به این طرح در داخل کشور باز کند.(11) حتی دولت با مخالفت و مضر دانستن استفاده از آب‌های ژرف،(12 و 13) در حالی که نظر متخصصین این عرصه چیز دیگری است(14)، سعی می‌کند جلوی این طرح را بگیرد. طرح دیگری که برای مقابله با معضل کم آبی وجود دارد، شیرین کردن آب دریا توسط صنعت هسته‌ای است، اما با توجه به توافق برجام و از بین رفتن بخش عمده‌ای از توان هسته‌ای کشور، در حال حاضر مطرح کردن این گزینه بیشتر به یک رؤیا شباهت دارد تا واقعیت. این مخالفت‌ها با طرح‌های ملی و کارشکنی‌ها درمقابل مبارزه با کم آبی در حالی است که دولت پیشنهاد مناسبی برای حل مشکل کم آبی ارائه نمی‌دهد و اکثر راه حل‌های دولت به وابستگی بیشتر جمهوری اسلامی به کشورهای خارجی ختم می‌شود و نفس این امر نیز به افزایش توان دول غربی برای فشار بیشتر وارد کردن به ایران می‌انجامد. برای مثال یکی از راهکارهای دولت در این عرصه، واردات آب از دیگر کشورها است.(15) روشن است که اگر این راهکار برای حل معضل کم آبی در دستورکار قرار گیرد، در آینده‌ای نه چندان دور جمهوری اسلامی حتی برای تهیه آب شرب شهروندانش باید کاسه گدایی دست بگیرد و مجبور می‌شود برای تهیه این نیاز حیاتی، به دشمن امتیازات سنگینی بدهد. آن موقع است که این جمله معروف «تحریم ظالمانه باید ازبین برود تا مشکل آب خوردن مردم حل شود»(16) معنا پیدا می‌کند.
- زمینه سازی برای گره زدن مشکلات داخلی به خارج از کشور فقط به آب خوردن ملت ختم نمی‌شود. رئیس دولت با مطرح کردن «کشت فراسرزمینی» عملا کشور را در حوزه کشاورزی نیز به خارج از کشور وابسته می‌کند. روحانی با بیانی به ظاهر خیرخواهانه و مطرح کردن صرفه اقتصادی بیشتر کشت فراسرزمینی گفت: نخست وزیر تایلند پیشنهاد کشت برنج توسط ایران در زمین های کشاورزی این کشور را ارائه کرد و گفت: «در تایلند زمین های کشت برنج سالانه 3 تا 4 نوبت کشت می شود» باید محاسبه کنیم که آیا کشت برنج در داخل کشور به نفع ماست یا باید آن را به کشت فرا سرزمینی تبدیل کنیم.»(17) روحانی همچنین در 10 دی 1397 در جلسه‌ای با وزیر نیرو و معاونان و مدیران وزارت نیرو گفت: «باید بررسی کنیم که کشت میوه، سبزی و سیفی‌جات در داخل کشور به صرفه‌تر است و یا باید به کشت فراسرزمینی روی بیاوریم و در دیگر کشورها زمین اجاره کرده و محصولاتی که نیاز به آب زیاد دارند را در آن کشورها که منابع آبی بهتری دارند، تولید کنیم.»(18) این سخنان ظاهری خوب اما باطنی خطرناک دارند؛ چرا که با اجرای این طرح‌ها عملا حل مشکلات کشاورزی نیز به خارج از مرزها گره زده می‌شود و با توجه به سلطه و نفوذی که استکبار جهانی بر دیگر کشورها دارد، در آینده‌ای نه چندان دور به راحتی می‌تواند کشور را در تامین محصولات کشاورزی با مشکل مواجه کند و برای حل این مشکل از جمهوری اسلامی باج خواهی کند.
- این نوع از فعالیت‌های دولت برای وابسته کردن هرچه بیشتر کشور به خارج از مرزها و در واقع غل و ننجیر زدن به پای کشور در راه پیشرفت، تنها به مسئله کشاورزی ختم نمی‌شود و به فعالیت‌های صنعتی نیز سرایت کرده است. دولت با امضای معاهده پاریس(19) عملا محدودیت هایی را در عرصه‌های مختلف صنعتی از جمله برای بهره برداری از منابع نفت و گاز کشور ایجاد پذیرفته که باعث کند شدن پیشرفت کشور می شود.(20) به عبارت دیگر معاهده پاریس که به برجام صنعتی معروف است همان بلایی را بر سر صنعت کشور می‌آورد که توافق برجام بر سر توانمندی هسته‌ای کشور آورد.(21) با اجرای توافق پاریس، ایران در عمل از لحاظ صنعتی از دیگر کشورهای جهان عقب می‌ماند و برای برآورده کردن حاجات صنعتی‌اش باید منت دیگر کشورها را بکشد و عملا با دادن امتیاز به آنان بخشی از نیازهای صنعتی‌اش را برآورده کند.
- با توجه به نوع فعالیت دولت در عرصه صنعت نفت و تحریم‌های نفتی نیز به وضوح می‌توان یکی دیگر از تلاش‌های دولت برای وابسته کردن هرچه بیشتر کشور به خارج از مرزها را مشاهده کرد. در سال‌هایی که دشمن شدیدترین تحریم‌ها را علیه ملت ایران وضع کرده است، طبیعتا هر کسی که ذره‌ای به این آب و خاک و ملت علاقه داشته باشد، سعی می‌کند تا هر طور که می‌تواند علیه اقدامات آمریکا و برای دور زدن تحریم‌ها وارد میدان شود. در این شرایط یکی از بهترین اقداماتی که می‌توان در مقابل تحریم‌های آمریکا انجام داد، خلاص شدن از شر بیش از صد ساله خام فروشی است. دولت با فرآوری نفت خام، علاوه بر کسب سود بیشتر، می‌تواند از شر تحریم‌های نفتی نیز خلاص شود؛ چرا که تحریم فرآورده‌های نفتی به دلیل نیاز شدید همسایگان ایران به این فرآورده‌ها و همچنین تفاوت قیمت زیاد این فرآورده‌ها (همانند بنزین و...) در ایران و کشورهای همسایه عملا ممکن نیست. اما دولت به جای انجام اقدامات اینچنینی برای حل کردن بنیادین مسئله فروش نفت خام، در اقداماتی عجیب به به دنبال افزایش صادرات نفت است و بر این باور است که با افزایش صادرات، دنیا به ما وابسته‌تر می‌شود و در آن صورت دیگر نمی‌تواند ما را تحریم کند چون در صورت تحریم ایران، خودشان نیز متضرر می‌شوند. این درحالی است که این سیاست، اجرا نشده بنا ب دو دلیل محکوم به شکست است؛ اولا در حال حاضر بازارهای جهانی اشباع از نفت خام هستند(22) ثانیا برای فروش نفت خام، کشورهای جایگزین ایران وجود دارند(23) فلذا تلاش برای افزایش صادرات نفت خام در شرایط تحریمی به معنای وابسته کردن بیشتر ایران به غرب است؛ نه غرب به ایران.
- در کنار موارد فوق، تلاش دولت برای عضو شدن در معاهدات بین‌المللی مختلف از جمله (24) FATF، (25)UPOV، 2030(26)، کنوانسیون جهانی حقوق کودک(27) و... را باید در پازل از پیش طراحی شده دولت برای وابستگی بیشتر ایران به جهان غرب دانست تا بهتر بتوان اقدامات دولت در این زمینه را فهم و تحلیل کرد.
- در کنار اقدامات عملی فوق برای وابستگی هرچه بیشتر کشور به کشورهای غربی و گره زدن راه حل مشکلات داخلی به خارج از مرزها، دولت و حامیانش از جنگ رسانه‌ای نیز غافل نشده‌اند و برای قانع کردن افکار عمومی ملت ایران برای مذاکره با کشورهای غربی و امتیاز دادن به آنان دست به اقدامات رسانه‌ای مختلفی زده‌اند(28)؛ از جمله این اقدامات می‌توان به القا تفکر غلط «استراتژی جنگ بزرگ یا صلح بزرگ» به جامعه اشاره کرد. هرچند محتوای این استراتژی، قدیمی است اما به تازگی حامیان دولت با بیان اینکه در آِینده‌ای نه چندان دور جنگ بزرگی با دشمن خواهیم داشت و برای جلوگیری از جنگ باید امتیازات بزرگی به دشمن بدهیم، با پوستینی نو به میدان آمده‌اند تا باری دیگر با دوگانه سازی موهوم جنگ یا صلح، به اهدافشان برسند.
فرجام سخن
با توجه به آنچه گفته شد واضح است که غربزدگان، برای حل مشکلات کشور راهکاری جز کنار آمدن با غرب توسط امتیاز دادن به آن نمی‌بینند و برای به اجرا گذاشتن این سیاست دست به اقدامات مختلفی زده‌اند؛ حتی اقداماتی که با وابسته کردن بیشتر کشور به خارج از مرزها، نظام جمهوری اسلامی و ملت ایران را به این نتیجه برساند که برای حل مشکلات کشور، به راستی هیچ راهی جز مذاکره وجود ندارد. دولت باید بداند به بن‌بست کشاندن کشور تنها به انسداد مسیر خودش خواهد انجامید. بدون شک اینگونه نخواهد بود که نیروهای اجتماعی نسبت به سرنوشت کشور بی‌تفاوت بوده و اجازه دهند مسائل اصلی کشور با بازی‌ای کودکانه تبدیل به سند تعهدی به غرب شوند.
- http://titreshahr.com/fa/news/81200
- http://parstoday.com/tajiki/news/iran
- http://didban.ir/fa/news-details/42366/
- https://www.tasnimnews.com/fa/news
- http://www.bartarinha.ir/fa/news/782589
- https://www.aparat.com/v/eqKE0
- https://www.mashreghnews.ir/news/872363
- http://www.iribnews.ir/fa/news/1815283
- http://www.hamshahrionline.ir/news/397704
- https://namehnews.ir/fa/news/464937
- http://www.iribnews.ir/fa/news/1815283
- http://www.salamatnews.com/news/236693
- https://www.mashreghnews.ir/news/892945
- http://www.iribnews.ir/fa/news/1815283
- https://www.isna.ir/news/97011905035
- https://www.tasnimnews.com/fa/news/1396/01/21/1375650
- http://www.stnews.ir/content/news/75006
- http://dolat.ir/video/316629
- http://www.magiran.com/npview.asp
- https://www.mashreghnews.ir/news/752579
- http://didban.ir/fa/news-details/43015
- https://www.eghtesadonline.com
- https://www.sarpoosh.com/economy/oil-energy
- https://www.mashreghnews.ir/news/899759
- https://www.mehrnews.com/news/4243829
- https://www.tasnimnews.com/fa/news
- https://www.tasnimnews.com/fa/news/1397/09/12/1889560
- http://didban.ir/fa/news-details/43204