دیدبان؛ در روزهای پایانی سال 96، نرخ ارز وضعیت آشفته و نابسامانی داشت و داغی بازار شب عید نیز بر این تلاطم افزود. شدت این نابسامانی به حدی رسید که برای مثال در تهران دلار با ده نرخ مختلف مبادله می شد. با ورود به سال 97 دولت می‌خواست با کاهش نرخ دلار مبادله‌ای، شروع سال جدید و تعطیلات عید نوروز را به کام مردم شیرین کند1 اما رسیدن سریع نرخ دلار به 5100 تومان در هفتم فروردین، شیرینی‌های عید را به کام مردم تلخ کرد2!
اما این همه ماجرا نبود و گویی این شوک قصد توقف نداشت و نرخ دلار روی عدد مشخصی متوقف نمی‌شد و همینطور روند فزاینده خود را ادامه می‌داد تا اینکه در کمال ناباوری مردم، حتی به 20000 تومان هم رسید. حتی تلاش دستوری و ابلاغی و بدون تمهیدات فنی جهانگیری نیز نتوانست مانع روند افزایش نرخ دلار شود3.
عوامل مختلف خارجی، داخلی، فنی، سیاسی (مانند خروج آمریکا از برجام در 18 اردیبهشت و پس از آن بازگشت تحریم های آمریکایی4)، قطع سوئیفت5، خروج شرکت های خارجی از ایران6 (مثل بوئینگ، جنرال الکتریک، رنو، فیلیپس و...)، اقدامات نسنجیده بانک مرکزی در خصوص تک نرخی کردن نرخ ارز، جمع کردن نقدینگی از بازار، منفی شدن خالص حساب سرمایه و تراز تجاری، وابستگی عمیق اقتصاد کشور به دلار7، سوءاستفاده برخی سودجویان و مفسدین اقتصادی8 و جو روانی ناشی از همه این تحولات و هجوم مردم به بازار و خرید و فروش دلار با قیمت های نامعقول، بر افزایش شدید نرخ ارز تاثیرگذار بودند. البته این عوامل بی ارتباط با یکدیگر نیز نبودند.
با این حال، برخی دیدگاه ها علت این مشکل را کم‌کاری و بی‌برنامگی دولت و بانک مرکزی و توجیه های «حبابی»، یا جبران کسری بودجه و تسویه بدی‌های دولتی و... می‌دانستند. سوگیری‌های روزنامه آفتاب یزد، دیگر روزنامه‌های زنجیره‌ای و برخی مشاوران دولت چنین حکایت می‌کردند که دولت چندان هم بی‌میل به گرانی ارز نیست9.
آیا دلار کرنش خواهد کرد؟
پس از تلاش های بسیاری چون تزریق ارز و افزایش نظارت و اقدامات قضایی که از جانب نهادها ذی ربط صورت پذیرفت، آرامش و ثبات نسبی در نرخ ارز ثابت شده و این روزها دامنه نوسان نرخ ارز در حدود 11000 تومان قرار گرفته است. درباره اینکه در آینده چه اتفاقات و تحولاتی در انتظار نرخ ارز خواهد بود، ابهامات بسیاری وجود دارد و هر یک از کارشناسان دیدگاه متفاوتی نسبت به این مسأله دارند.
محمدرضا سبزعلیپور، رئیس مرکز تجارت جهانی ایران، در این باره می‌گوید: «می‌توانیم نرخ دلار را ظرف مدت ۶ ماه الی یکسال از قیمت کنونی در بازار آزاد به حدود ۶۰۰۰ تومان کاهش داده و افزایش سرسام‌آور تورم را هم کنترل کنیم البته به شرطی که دولت خواستار اجرای این طرح باشد.»10
علی حیات‌نیا کارشناس مسائل اقتصادی نیز معتقد است: «روند عرضه دلار در بازار می‌تواند بر تداوم کاهش قیمت دلار اثر داشته باشد. طی شش تا هشت‌ماه اخیر قیمت دلار آن‌قدر به‌طور مداوم بالا رفته و دچار حباب شده که بعید است این کاهش قیمتها به‌زودی متوقف شود.»11
احمد امیرآبادی عضو هیأت رئیسه مجلس شورای اسلامی با اشاره به جلسه غیرعلنی نمایندگان مجلس با مسئولان اقتصادی دولت گفت:«در این جلسه از سوی مسؤولان اقتصادی دولت خبرهای خوشی در ارتباط با کاهش قیمت ارز و افزایش ارزش پول ملی شنیده شد.» این موضوع از سوی محمدرضا پورابراهیمی رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی هم تأیید شد و در این باره گفت:«با وجود اینکه نرخ دلار نسبت به روزهای قبل کاهش یافته، اما همچنان قیمت فعلی ارز واقعی نیست و بر این اساس روند کاهش نرخ باید ادامه یابد. این انتظار وجود دارد با کاهش نرخ ارز، قیمت کالاهایی که بواسطه افزایش نرخ ارز گران شده است کاهش یابد هر چند بازار در برابر این موضوع مقاومت می‌کند.»12
دکتر حسابی از کارشناسان اقتصادی معتقد است که پیش‌بینی قیمت دلار اساسا بی‌پایه و اساس است چرا که منطق و استدلال دقیقی نمی‌توان برای قیمت‌های پیشنهادی ارائه کرد. او مشکلات اقتصاد ایران را ریشه‌ای و ساختاری می‌داند و اقتصاد ایران را به بیماری تشبیه می‌کند که باید خونش عوض شود. و معتقد است با اقدامات و اصلاحات جزیی نمی‌توان انتظار ثبات و آرامش و بهبود وضعیت دلار و به طور کلی وضعیت اقتصاد ایران را داشت13.
با همه این بحث‌ها به نظر می‌رسد کلید اصلی حل مشکل ارز در دست دولت است. علی‌رغم تلاش‌های دولت و بانک مرکزی، همچنان لازم است دولت با روی گشاده به نظرات کارشناسان مختلف توجه کرده و با به کارگیری آنها در برنامه‌ریزی کلان اقتصادی خود، انگیزه خود را برای رفع گره اقتصادی پیش رو، نشان دهد. با اعلام نرخ مبنای 5500 تومانی دلار در بودجه سال 98 که افزایش حدود 2000 تومانی نسبت به بودجه سال پیش دارد به نظر می‌رسد دولت تا حدودی این افزایش قیمت را پذیرفته و به رسمیت شناخته است و «حباب قیمت دلار» چندان هم حباب نیست!
1. http://tejaratonline.ir/fa/news/59063
2. https://www.yjc.ir/fa/news/6617174
3. http://www.irna.ir/fa/News/82881948
4. https://fa.euronews.com/2018/11/02
5. http://www.irinn.ir/fa/news/641090
6. https://fa.euronews.com/2018/08/24
7. https://www.tasnimnews.com/fa/news/1397/01/29/1703151
8. https://www.mizanonline.com/fa/news/448025 & https://www.yjc.ir/fa/news/6685661
9. https://www.mashreghnews.ir/news/898512
10. http://radiosaham.ir/215870
11. https://www.tabnak.ir/fa/news/839265
12. http://aftabnews.ir/fa/news/560084
13. https://www.eghtesadnews.com