دیدبان؛ آیکان[1] یک شرکت غیرانتفاعی بینالمللی است که در 18 سپتامبر 1998 در ایالت کالیفرنیا ایالاتمتحده تأسیسشده و در 30 سپتامبر همان سال به ثبت رسید. هدف از تأسیس و ثبت این شرکت آن بود که بخشی از وظایف مرتبط با اینترنت که بخش معظم آن را دولت ایالاتمتحده و سازمانهای دیگر نظیر آیانا (IANA)[2] عهدهدار بودند انجام دهد.
آیانا از سال 1998 عملا تحت مدیریت آیکان درآمده است
بهمنظور برقراری ارتباط با شخص دیگری در شبکه اینترنت ما باید یک آدرس بر روی دستگاه خود داشته باشیم. این نشانی در عین حال که شامل یک نام و یک عدد است بایستی منحصربهفرد نیز باشد؛ بنابراین رایانهها متوجه خواهند شد که کجا میتوانند همدیگر را پیدا کنند. آیکان این نشانیهای منحصربهفرد را در سراسر جهان نگهداری و مدیریت میکند و اگر به هر دلیلی این مدیریت منقطع شود متعاقباً یک اینترنت جهانی و پایدار که بتوانیم با استفاده از آن یکدیگر را در محیط اینترنت بیابیم نخواهیم داشت.
آیکان عهدهدار مسئولیت مدیریت واگذاری نامهای دامنه و آدرسهای پروتکل اینترنت (IP) از طریق «سامانه نام دامنه» (DNS)[3] است. وظایف آیکان عبارت است از ضمانت تخصیص آدرس پروتکل اینترنت برای یک فضا در اینترنت، واگذاری پروتکل شناسه، سامانه مدیریت نام دامنههای سطح بالا و عملگرهای مدیریت «ریشه کارگزار»[4]. کار فنی آیکان ارجاع به عملگر آیانا است.
نام دامنه (Domain Name)
شعار شرکت آیکان «یک جهان یک اینترنت»[5] میباشد که نیل بدان را سرلوحه اقدامات خود قرار داده است.
«یک جهان، یک اینترنت»
طرح جلد برنامه راهبردی آیکان طی سنوات 2020-2016
در قلب سیاستگذاری آیکان «مدل تصمیمگیری مشارکت چند ذینفعی»[6] در جریان است. این مدل مدیریتی نامتمرکز منافع اشخاص، صنایع و دولت را در سطحی برابر قرار میدهد. این مدل برخلاف مدلهای مدیریتی سنتی و کل به جزء است که طی آن دولتها تنها تصمیمگیرنده هستند.
آیکان چه مواردی را هماهنگ میکند؟
- سامانه نام دامنه (DNS)؛
- تخصیص آدرس پروتکل اینترنت (IP)؛
- مرکز نهاییسازی و هماهنگی پارامترهای مربوط به پروتکلهای اینترنت؛
- سامانههای خدماتدهنده نام دامنه (DNS) ریشه؛
- مدیریت سامانههای نام دامنه سطح بالای عام )gTLD؛(
- مدیریت پایگاه داده بر اساس موقعیت مکانی و زمانی؛
- مدیریت DNS های مرتبط با نامهای دامنه سطح بالای کد کشوری (ccTLD)؛
آدرس پروتکل اینترنت (IP) متشکل از شناسه شبکه (Network ID) و شناسه میزبان (Host ID) میباشد.
دامنه سطح بالای کد کشوری (ccTLD)
مهمترین نمونههای دامنه سطح بالای عام (gTLD)
نمونههایی از نام دامنه (Domain Name) و دامنه سطح بالای عام (gTLD) و دامنه سطح بالای کد کشوری (ccTLD)
1. ساختار تشکیلاتی «آیکان»
-
سازمانهای حمایتی
سازمانهای حمایتی (SOs)[7] آیکان شامل سه نهاد ذیل میگردد:
1- سازمان حمایت از اسامی کشوری (ccNSO)[8]: مسئولیت سیاستهای جهانی هیئتمدیره آیکان را که در ارتباط با دامنههای سطح بالای کد کشوری (ccTLDs)[9] میباشد عهدهدار است. این سازمان همچنین میزگردی برای مجتمع هدف ccTLDs برقرار میکند و در آن در خصوص مسائل ناظر بر ccTLDs بحث و تبادلنظر میشود. لازم به ذکر است که یک دامنه سطح بالای کد کشوری (ccTLD) یک دامنه دوحرفی است که به یک کشور، سرزمین و یا سایر مناطق جغرافیایی اختصاص دارد. این دامنهها در قالب جدول زیر بیانشدهاند.
دامنههای سطح بالای کد کشوری (ccTLDs)
شورای ccNSO دارای 18 عضو است که در دورههای سهساله فعالیت میکنند. اعضای ccNSO از هر پنج منطقه جغرافیایی 3 رایزن[10] برمیگزینند که مجموعاً 15 عضو شورا را تشکیل میدهد. کمیته انتصاب[11] سه کرسی باقیمانده را در اختیار میگیرد.
2- سازمان حمایت از اسامی عمومی (GNSO)[12]: هیئت سیاستگذاری است که مسئولیت دامنههای سطح بالای عام (gTLD)[13] نظیر .COM ،NET و.ORG را بر عهده دارد.
سازمان حمایت از اسامی عمومی (GNSO) 23 عضو دارد. 18 عضو آن از سوی «گروههای ذینفع»[14] که در ادامه مطرح خواهند شد انتخاب میشوند، سه عضو از ناحیه کمیته انتصاب برگزیده میگردد و این شورا یک مشاور نیز دارد.
شورای GNSO
چهار گروه ذینفع در طیف وسیعی از گروهها و اشخاص ذیمنفعت در سیاستگذاری، gTLD را نمایندگی میکنند. گروههای مذکور در ذیل آمدهاند.
3- سازمان حمایت از نشانیها (ASO)[15]: هیئت مشورتی در هیئتمدیره آیکان که در باب مسائل ناظر بر سیاست جهانی هیئت اعم از عملیاتیسازی، تخصیص و مدیریت «نشانیهای پروتکل اینترنت»[16] نظرات مشورتی ارائه میدهد. ASO متشکل از نمایندگانی از پنج نهاد مستقل «ثبت منطقهای اینترنت» (RIRs)[17] میباشد. هریک از این نهادها تخصیص و ثبت منابع شماره اینترنتی را در ناحیه خاص از جهان مدیریت میکند. منابع شمارههای اینترنتی نشانیهای پروتکل اینترنت و شمارههای سامانه خودمختار را شامل میشوند.
نمودار سازمان At-Large در آیکان
پنج نهاد «ثبت منطقهای اینترنت» (RIRs) در تصویر ذیل آمدهاند:
نهادهای «ثبت منطقهای اینترنت» (RIRs)
- کمیتههای مشورتی
آیکان واجد چهار کمیته مشورتی است که بهعنوان هیئتهای رسمی مشورتی به هیئتمدیره آیکان نقش ایفا مینمایند. چهار کمیته مذکور به شرح ذیل هستند:
1- کمیته آلاک (ALAC)[18]: مسئول بررسی و ارائه مشاوره در باب فعالیتهای شرکت تخصیص نامها و شمارههای اینترنتی در ارتباط با منافع کاربران اینترنت است. کمیته مشورتی ALAC، شبکهای از ساختارهای At-large (آفریقا، آسیا، اقیانوس آرام، اروپا، آمریکای شمالی و آمریکای لاتین و اروپای کارائیب) خود سازماندهنده و خود پشتیبان است که کاربران اینترنتی را در سطح منطقهای یا موضوعی در برمیگیرد و از سوی پنج سازمان منطقهای At-large خود یا RALOs[19] سازماندهی میشوند. لازم به ذکر است ایران در کنار چین و ژاپن در کمیته سازمان منطقهای آسیا، اقیانوسیه عضو است.
2- کمیته مشورتی دولتی (GAC)[20]: کمیتهای است که دغدغههای دولتها را در هیئتمدیره آیکان مطرح میکند. این کمیته متشکل از نمایندگان منتخب دولتهای ملی، ساختارهای تولیدی و مالی مجزا، سازمانهای دولتی چندملیتی و سازمانهای پیمانی میباشد. در ضمن جمهوری اسلامی ایران نیز در اواخر سال 2003 بهطور رسمی به عضویت GAC درآمده است.
GAC کمیتهای برای بحث و تبادلنظر در باب منافع و دغدغههای دولتها در ارتباط با موضوعات سیاست عمومی است. توصیهها و پیشنهادهای GAC بایستی بدون سوگیری و خالی از تعصب نسبت به مسئولیت مراجع عمومی مرتبط با تشکلها و فعالیتهای آیکان نظیر سازمانهای حمایتی و شوراها باشد. مشارکت دولتها در تصمیمگیریهای مرتبط با نحوه مدیریت و عملکرد اینترنت از اهمیت فراوانی برخوردار است. در کمیته مشورتی دولتی (GAC) آیکان بهمنظور حفظ وجهه بینالمللی GAC سعی میشود حق مشارکت همه ملتها با افزایش تعداد نمایندگان کشورها تضمین شود. کمیته GAC کارهایی را انجام داد که یکی از آنها در خصوص ملاحظات سیاستی آیکان در انتخاب دامنههای سطح بالای عام (gTLD) است. اصول مدیریت و اداره سالم و بینقص ccTLD ها ازجمله تدوین اصول سند GAC در خصوص واگذاری و مدیریت دامنههای سطح بالای کد کشوری (ccTLD) نیز از دیگر موضوعات بررسیشده در این کمیته برشمرده میشوند.
3- کمیته مشورتی نظام ریشه کارگزار (RSSAC)[21]: این کمیته نیازمندیهای عملیاتی سرورهای نام ریشه کارگزار مشتمل بر ظرفیتهای سختافزار میزبان، سیستمهای عامل و نسخههای نرمافزار سرور نام، اتصال شبکه و محیط فیزیکی را بررسی میکند، توصیههایی را در این خصوص و جنبههای امنیتی سرور ارائه میدهد. هر اپراتور سرور نام ریشه معتبر و افراد دیگری که از سوی هیئتمدیره آیکان انتخاب میشوند اعضای این کمیته هستند.
4- کمیته مشورتی امنیت و ثبات (SSAC)[22]: این کمیته نیز توصیههایی را در باب موضوعات عملکردی نظیر موضوعات مرتبط با عملکرد صحیح و قابلاطمینان سامانه نام ریشه، موضوعات اجرایی (بهعنوان نمونه موضوعات مرتبط با تخصیص آدرس و شماره اینترنتی) و موضوعات ثبت (برای مثال موضوعات مرتبط با خدمات مراکز ثبت و شرکتهای ثبتکننده نظیر WHOIS) ارائه میدهد. برقراری ارتباط با مجتمع فنی اینترنت اپراتورها و مدیران خدمات زیرساخت بحرانی DNS و مراکز و شرکتهای ثبتکننده ازجمله مسئولیتهای این کمیته هستند.
ICANN WHOIS خدماتی از جانب آیکان است که با قرار دادن دامنههای عام (generic domains) در موتور جستجوی آن میتوان به اطلاعات مهمی در خصوص صاحب دامنه دست یافت.
نشانی اینترنتی این سرویس: https://whois.icann.org/en
- هیئتمدیره آیکان
گروهی متشکل از 21 عضو بر فرایند سیاستگذاری و مدیریت آیکان نظارت میکند. این هیئت دارای 16 عضو با حق رأی و 5 نماینده رابط بدون حق رأی است. منصب ریاست هیئت به لحاظ سمت در دسته نخست یعنی 16 عضو دارای حق رأی جای میگیرد.
سازمان حمایت از نشانیها (ASO)، سازمان حمایت از اسامی کشوری (ccNSO) و سازمان حمایت از اسامی عمومی (GNSO) هرکدام دارای دو حق رأی (عضو دارای حق رأی) در هیئتمدیره هستند. همچنین کمیته آلاک (ALAC) بههمراه نهاد «سازمانهای اصلی منطقهای (RALOS)»[23] صاحب یک حق رأی در هیئتمدیره و کمیته انتصاب (NC)[24] هشت کرسی واجد حق رأی باقیمانده را تصاحب مینماید.
مدل چند ذیمنفعتی آیکان؛ وضعیت تخصیص کرسیها در هیئتمدیره آیکان
پنج عضو رابط و فاقد حق رأی، توصیههای فنی جهت ملاحظه در فرایند تصمیمگیری هیئتمدیره فراهم میآورند. کمیته مشورت دولتی (GAC)[25]، کمیته مشورت نظام ریشه کارگزار (RSSAC)[26]، کمیته مشورتی امنیت و ثبات (SSAC) و گروه رابط فنی (TLG)[27] هرکدام در جایگاه یک عضو رابط جای میگیرند. گروه ضربت مهندسی اینترنت (IETF)[28] که یک سازمان نامتمرکز بینالمللی برای طرح و تدوین استانداردهای نظام اینترنت است، نیز دیگر کرسی عضو رابط هیئتمدیره را در اختیار میگیرد.
نموداری دیگر از وضعیت تخصیص کرسیها در هیئتمدیره آیکان
- دادآور (Ombudsman)
شخص بیطرف و مستقل که از سوی آیکان مسئول است تا شکایتها در باب تصمیمات، اقدامات و تأخیرهای آیکان را رسیدگی نماید.
- کارمندان آیکان (ICANN Staff)
کارمندان آیکان مسئولیت حمایت از فعالیتهای ناظر بر فرایند سیاستگذاری مجتمع و هیئتمدیره آیکان و اجرای این سیاستها را بر عهدهدارند. اشخاص کلیدی این شرکت، گُران ماربی (مدیرعامل و رئیس) و استیو کراکر (ریاست هیئتمدیره) هستند.
گُران ماربی، مدیرعامل و ریاست آیکان را بر عهده دارد
استیو کراکر، رئیس هیئتمدیره آیکان
2. آیانا
آیانا بهعنوان مرجع تخصیص شمارههای اینترنتی بر اساس قراردادی که شرکت تخصیص نامها و شمارههای اینترنتی (آیکان) با وزارت بازرگانی آمریکا منعقد کرده است، توسط آیکان اداره میشود. رابطه میان آیکان، ccTLD ها و (RIR)[29] ها را میتوان فوقالعاده سیاسی توصیف کرد و پیشنهادهایی نیز برای جدایی کامل دستورالعمل آیانا از آیکان مطرحشده اما تغییر ساختار نظارتی فعلی بدون خطر آسیب رسیدن به اینترنت، امکانپذیر نیست. آیانا دادههای موجود در سرورهای نام ریشه را که در رأس سیستم ترتیبی DNS قرار دارد مدیریت میکند. آیانا مسئول اجرای دستورالعملهای مرتبط با مدیریت ریشه کارگزار است. این دستورالعمل به تسهیل و هماهنگی ناحیه ریشه سامانه نام دامنه اشاره میکند و شامل بهروزرسانی و انتقال واگذاری ccTLD ها میشود.
نشانی اینترنتی آیانا: http://www.iana.org
نشانی اینترنتی آیکان: https://www.icann.org
این سایت به پنج زبان انگلیسی، عربی، اسپانیایی، فرانسه، روسی و چینی خدمات ارائه میدهد.
[1] ICANN, Internet Corporation for Assigned Names and Numbers
[2] در پایان بهاختصار به توضیح آیانا و عملکرد آن پرداخته ایم.
[3] سامانه نام دامنه (DNS)، یک سامانه سلسهمراتبی نامگذاری برای رایانهها، سرویسها و یا هر منبع دیگری که به شبکه اینترنت و یا یک شبکه خصوصی (LAN) متصل بوده، میباشد. چنانچه خواهان ورود به تارنمایی هستید، بایستی نشانی کارساز آن تارنما را بدانید. نشانی کارساز تارنما با نشانی آیپی (IP) مشخص میگردد. نظر به آنکه به خاطرسپردن نشانی آیپی، بسیار دشوار است، میتوان به جای نشانی آیپی، از نامهای دامنه بهره برد. برای هر نشانی آیپی یک نام دامنه در نظر گرفته شدهاست.
[4] root server
[5] One World. One Internet
[6] multistakeholder model
[7] Supporting Organizations
[8] the Country Code Names Supporting Organization
[9] country code top-level domains
[10] Councilors
[11] Nominating Committee
[12] the Generic Names Supporting Organization
[13] generic top-level domains
[14] Stakeholder Groups
[15] the Address Supporting Organization
[16] Internet Protocol addresses
[17] Regional Internet Registries
[18] the At-Large Advisory Committee
[19] Regional At-Large Organizations
[20] Governmental Advisory Committee
[21] Root Server System Advisory Committee
[22] Security and Stability Advisory Committee
[23] the Regional At-Large Organizations
[24] the nominating Committee
[25] the Governmental Advisory Committee
[26] the Root Server System Advisory Committee
[27] the Technical Liaison Group
[28] the Internet Engineering Task Force
[29] Regional Internet Registries