دیدبان؛ جهانی را تصور کنید که پر از خودشیفتگی و عدم وجود ایثار است که در آن روابط انسانی به چالش کشیده میشوند. این دقیقاً آمریکای قرن بیست و یکم است. اما پروفسور مایکل پوئت سعی دارد جهانی را که 2500 سال پیش به وجود آمده برای دانشجویان دانشگاه توضیح دهد.
درس پروفسور پوئت که در مورد اخلاق باستانی چین و نظریه سیاسی آن است، سومین درس محبوب دانشگاه شده است. تنها کلاسهایی که از این درس مشارکتکننده بیشتری دارند، مبانی اقتصاد و مبانی علوم کامپیوتر است. دومین باری که این درس در سال 2007 ارائه شد، دانشجویان مجبور شدند که در راهرو بنشینند به همین دلیل دانشگاه درس را به بزرگترین تالار موجود منتقل کرد.
چرا باید دانشجویان دانشگاه هاروارد بهشدت علاقهمند باشند تا ببینند هزاران سال پیش فلاسفه چینی چه گفتهاند؟ به نظر میرسد که دانشجویان به تعهد استاد مبنی بر اینکه این درس "زندگی شما را تغییر خواهد داد" اعتماد کردهاند. دانشجویان نیز معتقدند که چنین اتفاقی میافتد و زندگی آنها تغییر میکند. پروفسور از دانشجویان میخواهد که متون اصلی کنفوسیوس و سایر اندیشمندان چینی را بخوانند و آموزههای آنها را در زندگی شخصی خود به کار برند. درس وی به دانشجویان 18-19 ساله آمریکایی کمک میکند که جایگاه خود را در جهان پیدا کنند و بتوانند به سؤالهایی مانند انسانِ خوب، بودن به چه معناست؟ چگونه جامعهای خوب بسازیم؟ چگونه زندگی شکوفا داشته باشیم؟ پاسخ دهند.
پوئت در درسش تنها به ارائه جهانبینی متفاوت از جهانبینی غربی بسنده نمیکند بلکه مجموعهای از ابزارهای متفاوت برای زندگی را فراهم کرده است. وی میگوید که اقبال دانشجویان به درسش در طول بیست سال گذشته همواره بیشتر شده است برخلاف اینکه اقبال دانشجویان بهطورکلی به دروس رشته انسانی در دانشگاه هاروارد کمتر شده و حتی در کل آمریکا نیز شاهد چنین اتفاقی بودهایم.
پوئت مشاهده میکند که دانشجویان سعی میکنند همه زندگی خود را با محاسبه و برنامهریزی جلو ببرند اما به آنها میگوید که این کار اشتباه است. نقشه کشیدن برای زندگی قطعاً راه اشتباهی برای تصمیم گرفتن در آن است. فلاسفه چینی میگویند این راهبرد (نقشه کشیدن) سبب میشود که احتمالاتی که با برنامه ما نمیخوانند بیشتر شوند. وی میگوید:" دانشجویانی که به برنامهریزی دقیق زندگی خود میپردازند به چیزهایی که روزانه سبب تقویت و الهامبخشی به آنها میشود توجهی نمیکنند. این موارد است که زندگی را پرمعنا و هیجان انگیز میکند". پوئت امیدوار است بتواند چشم دانشجویانش را به راه متفاوتی از زندگی که به روابط و شغل متفاوتی منجر خواهد شد روشن کند.
وی به آنها میآموزد که " کوچکترین کارها، عمیقترین تأثیرات را دارند". کنفسیوس، منسیوس و دیگر فلاسفه چینی آموختهاند که کوچکترین کارها، اثری موجی دارند. پوئت از دانشجویانش میخواهد که خودآگاه باشند و اینکه توجه کنند که کوچکترین کارهای روزانه (مانند باز کردن در برای دیگری و یا لبخند زدن به یک همکار) میتواند زندگی ما را عوض کند.
از نگاه فلاسفه چینی، کوچکترین کارها سبب میشود که ما فرصتهای بیشماری برای شناختن خودمان پیدا کنیم. وقتی ما متوجه شویم که چه چیزی سبب میشود ما احساس بد، خوب، خشم و... داشته باشیم، به ما کمک میکند که وقتی در موقعیتهای جدید قرار میگیریم، رفتار بهتری داشته باشیم. منسیوس (فلاسفه کنفوسیوسی که در قرن چهارم پیش از میلاد میزیسته) معتقد است که اگر شما بر کارهای کوچک سرمایهگذاری کنید چنان تأثیری در بلند مدت بر شما خواهند داشت که زندگی شما را عوض خواهد کرد و در نهایت " شما تبدیل به شخصی میشوید که میتوانید به دست خود جهانی را عوض کنید".
آمریکاییها دوست دارند بگویند که انسانها موجوداتی عقلانی هستند اما در فلسفه چینی، جهان "ذهن" و "قلب" یکی است. چینیها معتقدند که عقل و قلب کاملاً به یکدیگر مرتبط هستند و یکی از آنها بدون دیگری وجود ندارند. اگر ما بخواهیم تصمیمی مانند ازدواج برای خودمان بگیریم، بهترین کار این است که بگذاریم عقل و احساس با هم عمل کنند. از دیگر آموزههای این فلسفه این است که " اگر بدن کاری را انجام دهد، ذهن پیروی میکند". رفتار مهربانانه(حتی اگر حس مهربانی ندارید)، یا لبخند زدن (حتی اگر در آن لحظه حسی دوستانه ندارید) در نهایت سبب تغییر احساسات و رفتار ما خواهد شد و موقعیت را نیز تغییر خواهد داد. بر اساس تحقیقات دیگری که از روانشناسان در مورد حس قدرت منتشر شده است، اگر ما ژست رفتار خاصی را ( مانند قدرت یا ترس) بگیریم، نهتنها دیگران این حس را در تشخیص میدهند بلکه هورمونهای بدن ما نیز در تناسب با این ژست تغییر خواهد کرد و برای مثال احساس اعتمادبهنفس بیشتری خواهیم داشت.
پوئت میگوید:" فلاسفه چینی به ما آموختهاند که راه واقعی برای بهتر کردن زندگیمان، تغییر تجربه و پاسخمان به زندگی روزمره است. من نیز میخواهم مردم را نسبت به این قضیه آگاه کنم. من نمیخواهم نصیحتی عظیم به دانشجویانم در مورد زندگیشان داشته باشم، فقط میخواهم به آنها نشان دهم برای تغییر زندگی روزمره خود چه کاری میتوانند انجام دهند".
*مایکل پوئت استاد تاریخ چین در دپارتمان تمدنها و زبانهای آسیای شرقی است. تخصص وی در ایجاد رابطه میان تاریخ، دین، فلسفه و انسانشناسی میباشد. معروفترین کتاب وی " مسیر: راهی جدید برای اندیشیدن در مورد همهچیز" است که در سال 2016 چاپ شد.