دیدبان؛شناخت نسبت به دانشگاه‌ها که محل رفت وآمد و تحصیل قشرفرهیخته است سبب می شود تا تعاملات فرهنگی و علمی دراولویت توجه قرار گیرد. بدون شک یکی از عواملی که می تواند در شرایط فعلی حاکم بر روابط میان ایران و جهان عرب موثر باشد نقش مهم دانشگاه‌ها و مجامع علمی و تعاملات علمی و فرهنگی است. از آنجا که دانشگاهیان و فرهیختگان بهتر زبان یکدیگر را درک می‌کنند استفاده از این ظرفیت سبب می‌شود تا بتوانیم مسائل و مشکلات را در فضای گفتمان نخبگانی مورد تحلیل و بررسی قرار دهیم و از آن به عنوان اهرم فشار بر سیاستمدارن استفاده کرد و از بسط اختلاف‌های احتمالی به توده مردم و گسترش بدبینی و اختلاف که شگرد و حربه مستکبران برای تسلط و ایجاد انشقاق در میان امت اسلامی است جلوگیری نمود.

در این راستا در اولین یادداشت از سلسله یادداشت های آشنایی به جوامع دانشگاهی جهان عرب قصد داریم تا با مجامع دانشگاهی کشور لبنان آشنا شویم. برای شروع در این نوشتار یکی از مهم‌ترین دانشگاه‌های این کشور را مورد بررسی قرار می‌دهیم. برای ورود به این بحث در ابتدا و به طور مختصر توضیحاتی درباره نظام آموزش عالی در لبنان ارائه می شود و سپس به تشریح ویژگی‌های دانشگاه دولتی لبنان می‌پردازیم.

نظام آموزش عالی در لبنان

در لبنان نظام واحد آموزش عالی وجود ندارد و تنها بر اساس  مصوبه دولتی در سال ۱۹۹۶، ضوابط و شرایطی برای تاسیس مراکز آموزش عالی تعیین شده است. تنوع فرهنگی و وابستگی های طائفه ای مانع از شکل‌گیری نظام ملی آمورش در این کشور شده. سه رویکرد کاملا متفاوت فرانسوی زبان، انگلیسی زبان و عربی زبان در حوزه آموزش عالی  نتیجه این تنوع فرهنگی است، که در کنار تعدد روش‌ها و نظام‌های آموزشی خاص امکان نظارت بر عملکرد آنها را سخت کرده است. یکی از ضعف‌های اصلی در بخش آموزش عالی این کشور، به ویژه در دانشگاه دولتی، معدود بودن مراکز پژوهشی و در نتیجه سطح پایین پژوهش در این حوزه است که این ضعف تأثیر منفی بر سطح آکادمیک استادان و نیز بر کیفیت آموزش دارد.

با وجود مساحت کم کشور لبنان، بیش از ۴۰ دانشگاه و مرکز آموزش عالی در این کشور فعال‌اند که سابقه برخی از آنها به پیش از استقلال این کشور می‌رسد و کارنامه فعالیت دو دانشگاه آمریکایی بیروت و قدیس یوسف در حدود ۱۴۰ سال است. تنها دانشگاه دولتی این کشور، دانشگاه لبنانی است و سایر دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی همگی خصوصی اند که شامل ۲۰ دانشگاه، ۱۳ مرکز آموزش عالی، ۴ مرکز آموزش تکنولوژی و ۴ مؤسسه عالی پژوهش های دینی است. تعداد کل دانشجویان این کشور در سال  ۲۰۱۰ -۲۰۰۹ ، 180850نفر بوده است که تعداد ۷۲٫۸۱۳ نفر از آنها، در دانشگاه دولتی و مابقی در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی خصوصی تحصیل می کرده‌اند. در همین سال، سه رشته تحصیلی که بیشترین تعداد دانشجو در آنها ثبت کرده‌اند، ادبیات عرب و شرقی، حقوق و علوم اجتماعی بوده‌اند.

دانشگاه دولتی لبنان

"الجامعة اللبنانیة" یا همان "دانشگاه لبنانی" تنها دانشگاه دولتی لبنان است که پس از استقلال این کشور تأسیس شده است. فعالیت این دانشگاه با تأسیس مرکز تربیت معلم و مدرسه عالی‌آمار در سال 1951  آغاز و با طی روند تکاملی، در سال 1959 به عنوان مؤسسه رسمی آموزش عالی  این کشور شناخته شد. دانشگاه لبنانی با ۲۰ دانشکده و مؤسسه آموزش عالی وابسته، بیشترین سهم را در  آموزش عالی دانشگاهی این کشور دارد.

این دانشگاه به نسبت دانشگاه‌های خصوصی، بیشترین تعداد دانشجو، اعضای هیئت علمی و فارغ التحصیل را دارا است. ۴۹٪ از کل دانشجویان لبنانی در این دانشگاه و در ۱۰۵ رشته تخصصی نظری و فنی تحصیل می‌کنند، در حالی که  این رقم در مجموع دانشگاه‌های خصوصی به ۱۶۰ رشته تخصصی می‌رسد. دانشگاه دولتی لبنان در همه مقاطع آموزش عالی دانشجو می‌پذیرد و زبان آموزش آن عربی، فرانسوی و انگلیسی است و در برخی از دانشکده‌ها تنها زبان‌های فرانسوی و انگلیسی تدریس می‌شود.

از جمله دانشکده‌های این دانشگاه، علوم تربیتی، حقوق و علوم سیاسی، کشاورزی، ادبیات و علوم انسانی، مهندسی، پزشکی، دندانپزشکی، داروسازی،هنرهای زیبا، گردشگری و هتل داری، علوم و مؤسسه عالی علوم اجتماعی است. در سال‌های اولیه جنگ و عدم سهولت حضور دانشجویان در بیروت به دلیل شرایط ناامنی، بیشتر دانشکده‌های این دانشگاه شاخه‌هایی را در مراکز استان‌ها دایر کردند که این شاخه‌ها همچنان فعال هستند. هزینه‌های ثبت نام و تحصیل در دانشگاه دولتی به نسبت دیگر دانشگاه‌های خصوصی به مراتب کمتر و البته سطح تحصیل و امکانات آن نیز پایین‌تر است. هزینه مقطع لیسانس در رشته‌های علوم تجربی حدود ۱۷۰ دلار و در رشته‌های نظری حدود ۱۳۰ دلار است. این مبلغ در مقطع فوق لیسانس و دکترا در همه رشته ها به حدود ۵۰۰ دلار می‌رسد. این ارقام برای دانشجویان غیرلبنانی به بیش از دو برابر افزایش پیدا می‌کند.

تنها دانشگاه مستقل لبنانی

شاید مهم‌ترین نکته درباره دانشگاه اللبنانیه آن باشد که این دانشگاه بر خلاف دیگر دانشگاه‌های کشور لبنان مستقل بوده و وابستگی به کشورهای خارجی ندارد. در لبنان به جز دانشگاه "الجامعه اللبنانیه" که دولتی است، سایر دانشگاه‌ها به صورت خصوصی اداره و از طرف حزب یا کشورهایی مختلف چون فرانسه، آمریکا و مصر حمایت می‌شوند. همین مسئله سبب می‌شود تا این دانشگاه‌ها به صورت مستقیم تحت تاثیر سیاست‌های دولت‌های نامبرده قرار گیرند.

مهمترین دانش آموختگان

افراد مهم و سیاستمداران موثری از این دانشگاه فارغ التحصیل شده‌اند که از مهم‌ترین این افراد می‌توان به شخصیت‌های زیر اشاره داشت:

ژنرال میشل عون رئیس جمهور فعلی لبنان دارای مدرک کارشناسی علوم سیاسی و اجرایی از دانشگاه لبنان است.

از مهم‌ترین دانش آموختگان دیگر این دانشگاه می‌توان به شهید دکتر غضنفررکن‌آبادی سفیر سابق ایران در لبنان اشاره داشت. دکتر رکن آبادی دکترای علوم سیاسی خود را از این دانشگاه اخذ نموده است و شاید بتوان گفت وی از نخستین ایرانیانی بوده که توانسته است به این مدرک در دانشگاه اللبنانیه دست یابد.

از دیگر شخصیت‌های برجسته و نام آشنا که از این دانشگاه فارغ التحصیل شده‌اند می‌توان به معاون دبیرکل حزب الله لبنان اشاره کرد. شیخ نعیم قاسم مدرک لیسانس شیمی خود به زبان فرانسه را از این دانشگاه اخذ نموده است.

همچنین نبیه بری رهبر جنبش امل و از سیاستمدارن با سابقه، موثر و شیعی لبنان مدرک حقوق خود را در سال 1963 از همین دانشگاه دریافت نموده است.

صدرهاشمی،سیدمحمد.جامعه و فرهنگ لبنان،تهران:موسسه فرهنگی،هنری و انتشارات بین المللی الهدی،1392

https://en.wikipedia.org/wiki/Lebanese_University

https://www.ul.edu.lb/