به گزارش دیدبان،یکی از مسائل مهمی  که رهبر معظم انقلاب در دیدار با دانشجویان آن را مطرح کردند، ضرورت رسیدن به نگاه تمدنی بود. در واقع، از بزرگترین نگرانی های حوزه اندیشه ورزی این است که کشور در بن بست بورکراسی اداری گرفتار شده و چشم انداز رسیدن به عرصه تمدنی را از دست بدهد. در این تحلیل  به دنبال پاسخ دادن به این سوالات هستیم که چرا نخبگان در ایران بایستی به نگاه تمدنی برسند، رسیدن به مرحله تمدن اسلامی چه الزاماتی دارد؟ چه چالش هایی پیش روی رسیدن به حوزه تمدن اسلامی است؟

1. چرا نخبگان ایرانی بایستی به نگاه تمدنی برسند؟

پیشقراول رسیدن به نگاه تمدنی، نخبگان ایرانی هستند. البته این به معنی نادیده گرفتن سایر تلاش های امت اسلامی برای رسیدن به وضعیت و موقعیت تمدن اسلامی نیست. اما با توجه به مقدورات و محذورات جهان اسلام به نظر می رسد تنها کشوری که می تواند اهداف تمدن اسلامی را به پیش ببرد، نخبگان ایرانی هستند.

1. 1. تمدن اسلامی مفر خروج از خوددرگیرسازی جهان اسلام

در شرایطی که جهان اسلام درگیر مشکلات سیاسی و منازعات راهبردی است و در شرایطی که دنیای غرب،  جهان اسلام را به خود درگیر کرده و به نظر هم نمی رسد مفری برای خروج از این فضا وجود داشته باشد، ضرورت نگاه تمدنی در میان نخبگان ایرانی، برجسته است.

1. 2. داشتن نگاه غیرنهادی به تمدن اسلامی در نخبگان ایرانی

در شرایطی که جامعه غربی به طور تمام قد جلوی امت اسلامی ایستاده تا مانع از دستیابی این امت به دستاوردهای گفتمانی و وحدت مسلمانان در حوزه فراملی شود، داشتن نگاه غیرنهادی به تمدن اسلامی ضرورتی است که بایستی نخبگان ایرانی بیشتر به آن توجه داشته باشند.

1. 3. تحریف گفتمان انقلابی و تمدنی

در شرایطی که برخی افراد به دلیل منافع حزبی و سیاسی، در حال قلب مفاهیم انقلاب اسلامی و ایجاد تحریم در گفتمان بنیان گذاران انقلاب هستند و مصادره به رای از گفتمان انقلابی ایران می کنند، داشتن نگاه انقلابی به تمدن اسلامی امری ضروری است.

1. 4. ضرورت نگاه غیربوروکراتیک

در شرایطی که دولت (به عنوان یک بوروکراسی) در ایران اسیر مسائل و مشکلات اداری و دیوان سالاری شده است که دست و پای رسیدن به نگاه تمدنی و رسیدن به مفاهیمی از جمله امت واحده را می بندد، رسیدن به جایگاه امت اسلامی امری لازم است.

2. الزامات رسیدن به تمدن اسلامی

برای رسیدن به تمدن اسلامی، لوازم و الزاماتی مورد نیاز است که برخی از آن ها اندیشه ای و گفتمانی و برخی دیگر از نیازهای راهبردی امت اسلامی هستند. برای مثال نگرش فراملی و وحدت گرایانه در امت اسلامی یکی از مهمترین الزامات راهبردی برای رسیدن به تمدن اسلامی است.

2. 1. الزامات اندیشه ای رسیدن به تمدن اسلامی

از جمله مهمترین الزامات اندیشه ای رسیدن به تمدن اسلامی می توان به مسائل گفتمانی از جمله در حوزه های علم گرایی و پیوند حوزه های مختلف علوم با ارزشها و اصول اسلامی در دنیای اسلام اشاره کرد. همچنین نگاه و رویکرد به تمدن غربی یکی دیگر از الزامات اندیشه ای رسیدن به تمدن اسلامی محسوب می شود.

2. 1. 1. مسائل گفتمانی

ترسیم ارزش ها و آرمان های اسلامی و الهی یکی از مهمترین الزامات گفتمانی و اندیشه ای رسیدن به حوزه تمدن اسلامی است. ارزش هایی همچون  پیوند علم گرایی با اصول اسلامی، خدا باوری، توحید، اندیشه اسلامی، معاد و ... از جمله ارزش ها و اندیشه هایی هستندکه موجبات قوام و دوام نگاه گفتمانی به تمدن اسلامی را فراهم می کنند.

2. 1. 2. مسئله و جایگاه تمدن غربی

جایگاه تمدن غربی کجاست؟ محصولات و فرآورده های غربی برای رسیدن به دولت - ملت چیست، نقش اومانیسم، لیبرالیسم، جدایی نظام سیاسی از ارزش های اعتقادی و ... در رسیدن به تمدن چگونه است، پاسخ به این سوالات کمک می کند تا جایگاه تمدن اسلامی و تفکیک آن با تمدن غربی شفاف تر شود.

2. 2. الزامات راهبردی رسیدن به تمدن اسلامی

برای رسیدن به تمدن اسلامی، ضروری است پیوندهای راهبردی این تمدن نیز ایجاد شود. جهان اسلام برای رسیدن به حوزه تمدنی بایستی ابتدا دیدگاه های مربوط به وحدت در دنیای اسلام و مقاومت را برجسته کند.

2. 2. 1. وحدت در دنیای اسلام

وحدت در جهان اسلام یکی از مهمترین الزامات رسیدن به تمدن اسلامی است. وحدت نه تنها بین دولت های ملی، بلکه بایستی بین مردم و امت اسلامی نیز برقرار شود تا امت اسلامی را به مرحله ای برساند که در آن، یک صدای واحد در مسائل مختلف به گوش برسد. انتخاب آخرین جمعه ماه مبارک رمضان به عنوان روز جهانی قدس توسط امام خمینی (ره) با توجه به همین ضرورت و الزام در حوزه تمدنی بوده است. صداهایی که از کشورهای اسلامی در راستای منافع دشمنان تمدن اسلامی به گوش می رسد، در راستای وحدت در جهان اسلام و رسیدن به جایگاه امت واحده نیست. جهان اسلام بایستی با درک همین موضوع به دنبال رسیدن به این جایگاه باشد.

2. 2. 2. مقاومت

یکی از مهمترین مسائل راهبردی  پیش روی جهان اسلام ، مسئله فلسطین است. نگاه شارحان انقلاب اسلامی به مسئله فلسطین به عنوان مسئله اول جهان اسلام، نشان می دهد که ارزش و اهمیت این موضوع در اندیشه امامان انقلاب تا چه اندازه بوده است. در سال ها و ماه های اخیر اتفاقاتی در جهان اسلام افتاده است که دنیای اسلام را درگیر موضوعات حاشیه ای کرده به گونه ای که مسئله فلسطین دربخش های زیادی از جهان اسلام به فراموشی سپرده شده است و صدای مظلومیت ملت فلسطین از حلقوم اندک کشورهای اسلامی به گوش می رسد و اینها همه نشان می دهد که جهان اسلام با مبادی اسلامی خود فاصله زیادی گرفته است.

2. 2. 3. نگاه استمراری انقلابی

یکی دیگر از الزامات رسیدن به تمدن اسلامی داشتن نگاه استمراری در حوزه انقلاب اسلامی است. نگاه توقف پذیر در حوزه انقلاب اسلامی، یکی از آفاتی است که این حوزه را تهدید می کند. به همین دلیل است که رهبرمعظم  انقلاب از «انقلابی بودن، انقلابی ماندن و انقلابی عمل کردن» سخن می گویند و بیان می کنند «یک تفکر غلط از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی وجود داشت مبنی بر اینکه انقلاب، بعد از تشکیل نظام به پایان می رسد و باید به سراغ شکل دهی نهادها و دیوان‌سالاری رفت. این تفکر غلط، انقلاب را به معنای تنش، نزاع و کارهای غیرقانونی می داند.»

داشتن نگاه به تمدن اسلامی، یعنی داشتن نگاه مرحله ای برای رسیدن به جایگاهی که در آن تعریف با معرف یکی باشد. تشکیل «نظام انقلابی و اسلامی»، شکل گیری «دولت انقلابی» تشکیل «جامعه اسلامی و انقلابی» و نهایتا رسیدن به جایگاه «تمدن انقلابی و اسلامی» از مهمترین الزامات رسیدن به این جایگاه محسوب می شود.

3. چه چالش هایی پیش روی تمدن اسلامی است؟

از جمله مهمترین چالش های رسیدن به تمدن اسلامی را می توان به نگاه های متفاوت در جهان اسلام بر سر موضوعات اسلامی، رقابت های نادرست در جهان اسلام و دشمنی های ایجاد شده، عدم اعتقاد به مبانی فکری  نظام اسلامی در اندیشه نخبگان کشورهای اسلامی، سنگ اندازی غرب در برابر شکل گیری این تمدن و ... اشاره کرد.

3. 1. نگاه های متفاوت در جهان اسلام

یکی از جدیدترین مسائلی که در دنیای اسلام به وجود آمد، انتقال سفارت آمریکا از تل آویو به قدس شریف بود. طبیعی بود که امت اسلامی در این موضوع ، رویکردی واحد اتخاذ کرده و همه زیر لوای پرچم اسلامی قرار گیرند تا علیه این سیاست موضع واحدی اتخاذ کنند. دست کم طبیعی بود که در سازمان همکاری اسلامی به عنوان ویترین مواضع کشورهای اسلامی موضعی واحد در این خصوص اتخاذ شود، اما آن چه مشاهده شد این بود که مواضع ضد و نقیض و نامتناسبی نسبت به این موضوع در بین کشورهای اسلامی اتخاذ شد. موضوعی که تنها به خشنودی رژیم صهیونیستی منتهی شد.

3. 2. رقابت ها و دشمنی های نادرست

عربستان سعودی، ایران را دشمن خود معرفی کرده است و از مواضع برادرانه با ایران دوری جسته و وارد حوزه منازعه راهبردی با ایران شده است. همین موضوع سبب شده است تا بخش های عمده ای از جهان اسلام وارد رقابت نادرست راهبردی با یکدیگر شوند. این موضوع زمانی اندوه بار می شود که عامل مشوق برای رسیدن به این شرایط و موقعیت در جهان اسلام ، جهان غرب باشد.

3. 3. نداشتن رهبری واحد

هرگونه حرکت اجتماعی و فرهنگی در حال شکل‌گیری، برای جلوگیری از تشتت و چندگانگی در مسیر حرکت، نیازمند آن است که از مبدأ واحدی هدایت و رهبری گردد. متأسفانه دین اسلام به شاخه‌های گوناگونی تقسیم شده و اعتقادات این شاخه‌ها گاه به علت کج‌فهمی از اسلام، به تعارض آرا نیز تبدیل گشته است. از این رو، در حال حاضر و با توجه به اعتقادات گروه‌های اسلامی افراطی و تکفیری، این مشکل همچنان پابرجا خواهد ماند، زیرا آن‌ها اعتقادات شیعیان را نوعی کفر قلمداد کرده و حاضر نیستند با این ظرفیت بزرگی که در میان شیعیان وجود دارد ، تحت یک لوا و تمدن مشترک زیست داشته باشند.

3. 4. تهاجم فرهنگی غرب

 تهاجم فرهنگی از جمله مهم‌ترین چالش‌ها در روند استقرار تمدن نوین اسلامی است. فرهنگ و تمدن غربی با تکیه بر ابزارها و امکاناتی که در قرون اخیر بدان دست یافته در تلاش است تا بتواند سیطره‌ی فرهنگی خود را بر تمام جوامع بشری مستولی کند. بدین روی، تمدن غربی در تلاش است فرهنگ مادی صرف که همه چیز را در مادیات و منافع دنیوی می‌بیند در تمام جوامع تبدیل به فرهنگ غالب نموده و راه را بر هر نوع بدیلی ببندد. چالش جدی تمدن نوین اسلامی، تقابل با تهاجم فرهنگی غرب و بیرون راندن آن از لایه‌های مختلف اجتماع است. با توجه به تلاش‌های فراوانی که غرب در حداقل یکصدسال گذشته  در راستای گسترش فرهنگ خود در سطح جهان نموده، توانسته است از طرق مختلف، موفقیت‌های فراوانی را کسب کند. رواج فرهنگ مصرف‌گرایی و تجمل در جوامع، از جمله نتایجی است که در اثر این تلاش‌ها ایجاد شده است.

نتیجه

موانع پیش روی رسیدن به تمدن اسلامی و نگاه تمدنی به موضوعات جهان اسلام، زیاد است. اما این موانع نمی تواند مانع از رسیدن جهان اسلام به این جایگاه بزرگ و تاثیر گذار شود. تجربه انقلاب اسلامی و تلاش برای تبدیل کردن مفاهیم اساسی انقلاب در ساختار و بافتار اجتماعی در ایران، نشان دهنده موفقیت های ایران در رسیدن به این جایگاه بوده است. ایران به عنوان ام القرای جهان اسلام می تواند و باید در مسیر رسیدن به تمدن اسلامی گام های اساسی بردارد، پیش قراول رسیدن به این جایگاه نیز نخبگانی هستند که در حوزه های علمیه و دانشگاه ها اندیشه های اسلامی را در پیوند با علم قرار می دهند.