به گزارش دیدبان،«دونالد ترامپ» رئیس جمهوری ایالات متحده آمریکا چندی پیش با امضای فرمانی از توافق هسته‌ای میان ایران و 1+5 خارج شد. البته این تصمیم رئیس جمهوری ایالات متحده برای افکار عمومی و غافلگیرکننده نبود چراکه وی بارها حتی در زمان تبلیغات انتخابات ریاست جمهوری بر عزم خود برای خروج از این توافق تأکید کرده بود. از زمان خروج دولت ایالات متحده از توافق هسته ای که پیشتر به تصویب شورای امنیت سازمان ملل متحد رسیده بود، سؤالات و ابهامات زیادی پیرامون آینده و سرنوشت این توافق مطرح شده و می شود. سؤال مهمی که پس از این اقدام آمریکایی ها مطرح می شود این است که آیا کشورهای اروپاییِ امضاء کننده توافق هسته ای همچون فرانسه، انگلیس، آلمان و همچنین دیگر کشورها نظیر روسیه و چین می توانند به این توافق پایبند مانده و مفاد آن را بدون نقص اجرا کنند؟

«تضمین‌های عملیاتی» شرط بقای توافق هسته‌ای

پاسخ تهران به این مسأله کاملا مشخص است. تهران اجرای مفاد و بندهای توافق هسته ای را در گرو دریافت تضمین هایی از سوی غرب قرار داده است. بنابراین لازم است کشورهای اروپایی برای بقای توافق هسته‌ای ضمانت های عملیاتی به جمهوری اسلامی ایران اعطاء کنند. ازجمله این ضمانت های عملیاتی باید به تسهیل فروش نفت ایران در بازارهای اروپایی، تسهیل مبادلات مالی فرامرزی ایران، بقای سرمایه‌گذاری شرکت ها و نهادهای اروپایی در ایران اشاره کرد. این ها همان ضمانتهایی اصلی و اساسی هستند که جمهوری اسلامی ایران خواستار آن است تا بدین وسیله از پایبندی کشورهای اروپایی به تعهداتشان در توافق هسته ای اطمینان حاصل کند. در واقع با این تضمین های عملیاتی است که توافق هسته ای پابرجا باقی خواهد ماند. کشورهای اروپایی نیز با اظهارنظرهای متعدد خود طی هفته های گذشته نشان داده اند که به دنبال حفظ توافق هسته ای و ارائه تضمین های لازم به ایران هستند.

ترامپ و نادیده گرفتن منافع شرکای اروپایی

هرچند که شک و شبهات زیادی پیرامون توانایی غرب برای ایستادگی دربرابر آمریکا در مسأله توافق هسته ای ایران وجود دارد که بدان اشاره خواهد شد، اما در نقطه مقابل، مواردی نیز وجود دارند که نشان می دهد ممکن است کشورهای اروپایی حداقل در مسأله پرونده هسته ای برخلاف خواسته آمریکا به کار خود با ایران ادامه دهند. این مسأله به عوامل بسیاری باز می گردد که بدان اشاره می‌شود. واقعیت این است اروپایی ها از روش های قلدرمآبانه ترامپ در برخورد با خود رضایت ندارند. آنها معتقدند که ترامپ تصمیمات خود در عرصه سیاست خارجی را بدون در نظر گرفتن دیدگاه های سران اروپا اتخاذ می کند و هیچ توجهی به خواسته های آنها ندارد. از سوی دیگر، امروز دیگر این احساس در میان اروپایی ها ایجاد شده که تنها منافع و مصالح آمریکا برای دونالد ترامپ حائز اهمیت شمرده می شود و وی هیچ توجهی به منافع شرکای اروپایی خود ندارد. این احساس به ویژه پس از تصمیم ترامپ در خصوص اعمال مالیات بر واردات آهن و آلومینیوم از اروپا و همچنین اعمال برخی تحریم ها علیه روسیه که مستقیما منافع اروپا را هدف قرار می داد، تقویت شد.

نارضایتی از عدم تعادل در سیاست خارجی آمریکا

افزون بر آنچه گفته شد، کشورهای اروپایی ازجمله آلمان استراتژی های جدید ایالات متحده به ویژه در عرصه سیاست خارجی را متوازن و متعادل قلمداد نمی کنند. آلمان از عدم پایبندی آمریکایی ها به توافقات و تفاهمنامه های بین المللی ناراضی است. اروپایی ها بر این باورند که تداوم این روند موجب ظهور و بروز تنش و اضطرابات بیشتر در عرصه بین المللی خواهد شد. در همین ارتباط، اظهارات اخیر «انگلا مرکل» صدراعظم آلمان کاملا گویای موضع برلین است. وی در این خصوص گفته است: «روابط میان آمریکا و آلمان پس از تصمیم واشنگتن درقبال توافق هسته‌ای با ایران، دچار لغزش شده است. واقعیت این است که خروج آمریکا از توافق هسته ای اوضاع را بیش از پیش متشنج ساخته است».

وجود گزینه های جایگزین برای اروپا

این مسأله را نیز باید اضافه کرد که اروپا اگر عزم و اراده جدی برای بقاء در توافق هسته ای داشته باشد، درصورت مواجهه با آمریکا از گزینه های جایگزین برخوردار است. امروز دیگر موازین قدرت اقتصادی تغییر کرده و مرکز قدرت اقتصادی از غرب به شرق منتقل شده است و کشورهای اروپایی در صورت وجود یک اراده جدی می توانند از بند اسارت وابستگی به آمریکا خارج شوند. چین از یک سوی به یک کارخانه جهانی تبدیل شده و روسیه نیز به عنوان یک کشور سرمایه دار نقش خود در بازار اقتصادی جهان را بازیابی کرده و از این حیث رتبه پنجم را در مقایسه با کشورهای جهان دارد. در ایران نیز فرصت های سرمایه گذاری بسیاری وجود دارد که کشورهای اروپایی می توانند از آن استفاده کنند. کشورهای عضو «بریکس» و همچنین سازمان همکاری اقتصادی «شانگهای» نیز ازجمله دیگر فرصتهای اروپا برای رهایی از بند اسارت آمریکایی ها و فشارهای واشنگتن در نتیجه پایبندی آنها به برجام است.

شبهاتی که پایبندی اروپا به برجام را تحت الشعاع قرار می دهد

با وجود تمامی آنچه که گفته شد شک و تردیدهای زیادی پیرامون این مسأله وجود دارد که آیا اروپا این عزم و اراده را دارد که به قیمت حفظ توافق هسته ای و باقی ماندن در آن، هیمنه آمریکا در عرصه جهانی را بشکند؟ حتی این سؤال مطرح می شود که آیا کشورهای اروپایی می توانند مانع از عدم فروپاشی معاملات اقتصادی شرکت های خود با ایران در سایه فشارها و تحریم های آمریکایی ها بشوند؟ برخی مسائل وجود دارند که نشان می دهند اروپا هنوز هم آنگونه که باید و شاید، در عمل آمادگی ایستادگی دربرابر آمریکا برای حفظ توافق هسته ای را ندارد. به عنوان نمونه باید به این مسأله اشاره کرد که هنوز جوهر فرمان رئیس جمهوری آمریکا مبنی بر خروج واشنگتن از توافق هسته ای خشک نشده است که برخی شرکت های اروپایی نظیر «توتال» خود را برای بیرون کشیدن سرمایه هایشان از ایران آماده می‌کنند. این شرکت ها حتی منتظر نمانده اند تا تصمیم قطعی سران دولتی خود مبنی بر ادامه یا عدم ادامه مناسبات با ایران را جویا شوند.

اروپا گزینه های زیادی ندارد

مسأله دیگری که وجود دارد این است که از زمان پایان جنگ جهانی دوم نوعی وابستگی اقتصادی، مالی، نظامی و امنیتی کشورهایی اروپایی به ایالات متحده آمریکا ایجاد شد. این وابستگی در عرصه های مختلف از زمان آغاز طرح «مارشال» که با نام برنامه بازسازی اروپا شناخته می شُد، بیش از پیش افزایش پیدا کرد و موجب تقویت هیمنه ایالات متحده بر اروپایی ها گشت. در سایه همین شرایط بود که ایالات متحده آمریکا، دلار را بر سیستم مالی و بانکی در اروپا و جهان حاکم ساخت و تمامی کانال های ارتباطی بانک های بین المللی به ویژه در اروپا را به یک مرکز مالی در نیویورک متصل ساخت. مسأله دیگری که وجود دارد و موجب می شود تا پیرامون پایبندی اروپا به توافق هسته ای تردید وجود داشته باشد این است که برای اروپا منافع و مصالح حاصل از همکاری با آمریکا به هیچ وجه قابل قیاس با منافع حاصل از همکاری با ایران نیست. منافعی که اروپایی ها در برجام می توانند از آن منتفع شوند به گونه ای نیست که برایشان اغواکننده بوده و موجب ایستادگی آنها مقابل آمریکا شود. درست به همین دلیل است که «وال استریت ژورنال» می نویسد: «اروپا گزینه‌های زیادی ندارد». لذا به طور کلی می توان اینگونه نتیجه گرفت که اروپایی ها از ابزار کافی برای مقابله با آمریکا و مواجهه با کارشکنی های آن در مسیر توافق هسته ای برخوردار هستند اما اینکه از عزم و اراده جدی در این راه نیز برخوردار باشند، مسأله‌ای است که در هاله ای از ابهام قرار دارد.

حسین عطوی؛ تحلیلگر مسائل سیاسی

منبع: روزنامه قطری «الوطن»

مترجم: اکرم آزادی مهرگانی