به گزارش دیدبان،بیست و نهمین نشست اتحادیه عرب روز یکشنبه در ظهران در عربستان برگزار شد. فضای حاکم بر نشست ظهران به شدت ضد ایرانی بود و پادشاه سعودی اتهامات زیادی را متوجه ایران کرد.  در این اجلاس امیر قطر، حاکم امارات، رئیس‌جمهور الجزایر و سلطان عمان حضور نداشتند. بیانیه پایانی این اجلاس نیز کاملا علیه ایران تنظیم شده بود. در واقع بررسی نتایج این نشست نشان دهنده در درجه اول شکست اتحادیه عرب و در درجه بعد شکست عربستان است.

مروری بر نشست ظهران

نشست ظهران در شرایطی برگزار شد که عربستان با چالش ها و مشکلات داخلی و منطقه ای زیادی دست و پنجه نرم می کند. اما در این میان سه موضوع فلسطین، سوریه و ایران را شاید بتوان مهمترین اهداف و     چالش های عربستان دانست که در این نشست پیگیری شدند. البته در مورد یمن نیز اقداماتی صورت گرفت.

عربستان در نشست ظهران به دنبال آن بود که با میزبانی خود کشورهای عربی را در برخی مسائل مهم     منطقه ای با خود همراه کند. در ماه های اخیر در قالب معامله قرن، آمریکا با حمایت های مستقیم و نهان عربستان و برخی دیگر از کشورهای عربی به دنبال آن بوده است تا پایتخت اسرائیل را از تل آویو به قدس انتقال دهد. این مسئله در جهان عرب به عنوان یک خط قرمز محسوب می شود و بن سلمان با هدف هموار کردن این حربه حتی در مصاحبه با نشریه آمریکایی آتلانتیک نیز حق موجودیت اسرائیل را نیز به رسمیت شناخت. در این اجلاس نیز یکی از برنامه های عربستان این بود که کشورهای عربی بیشتری را در مسیر عادی سازی جهان عرب با اسرائیل با خود همراه کند.

اما نتایج نشست نشان داد که عربستان در این مسیر شکست سختی را متحمل شده است. در واقع فضای حاکم بر نشست باعث شد تا ملک سلمان به سیاست همیشگی خود یعنی استفاده ابزاری از مسئله فلسطین روی بیاورد. در بیانیه پایانی بر محوری بودن مسئله فلسطین برای کل امت عربی و هویت عربی قدس شرقی اشغالی به عنوان پایتخت دولت فلسطین تاکید شده است. ملک سلمان بن عبدالعزیز پادشاه سعودی در جلسه افتتاحیه کنفرانس سران کشورهای عربی در «الظهران» اعلام کرد، کشورش مبلغ 200 میلیون دلار به عنوان کمک به فلسطینی‌ها اختصاص داد . ملک سلمان حتی بیست و نهمین کنفرانس اتحادیه عرب را «کنفرانس قدس» نامید تا همه بدانند که فلسطین همچنان در قلب و جان امت عرب باقی مانده است. این در حالی بود که ماموریت اصلی عربستان در این نشست زمینه سازی برای تشدید روند عادی سازی کشورهای عربی با اسرائیل بود. علاوه بر این ، خبرگزاری رویترز نیز در گزارشی اعلام کرده بود که آمریکا در مورد انتقال سفارت خود به قدس موافقت پنهانی ریاض را کسب کرده است. با این حال عربستان تحت تاثیر فضای اجلاس مجبور به دفاع از مسئله فلسطین شد. این امر شکستی در راه ماموریت محول شده به ریاض بود.

مسئله و هدف دوم ریاض در اجلاس ظهران زمینه سازی برای محکومیت سوریه و دفاع از حملات ائتلاف سه جانبه آمریکا ، انگلیس و فرانسه به دمشق بود. اما این مسئله نیز تبدیل به شکست دیگری برای ریاض شد. در مورد سوریه اعضای نشست نه تنها حملات ائتلاف سه جانبه آمریکا، انگلیس و سوریه به این کشور را تایید نکردند بلکه بر راه حل مسالمت آمیز تاکید کردند. اعضای اتحادیه عرب در بیانیه پایانی بر ضرورت حل سیاسی بحران سوریه بر اساس بیانیه ژنو یک و سایر قطعنامه‌های مرتبط شورای امنیت از جمله قطعنامه 2254 تاکید کردند.

از سوی دیگر عربستان سعی داشت که با کوبیدن بر طبل ایران هراسی و تهدید جلوه دادن موشک های ایران به نوعی ایران را به جای اسرائیل به عنوان دشمن اصلی جهان اسلام معرفی کند. این هدفی است که در دوران ملک سلمان به روش های مختلف پیگیری شده است. هرچند کشورهای عضو اتحادیه عرب در سخنرانی های خود و همچنین بیانیه پایانی ادعاهایی بی اساس به ایران وارد کردند اما در نهایت تنها همان مواضع تکراری و نخ نمای همیشه علیه ایران اعلام شد. برخلاف خواست عربستان،  اسرائیل در این نشست به نوعی همچنان دشمن اصلی جهان اسلام معرفی شد و این نشان دهنده این است که اعضای اتحادیه عرب با منافع متعارض وارد اجلاس ظهران شده بودند.

پایان جایگاه ادعایی عربستان در جهان عرب

عربستان همواره خود را به عنوان برادر بزرگتر کشورهای عربی دانسته و سعی دارد به نوعی رهبری جهان عرب را به دست بگیرد. این مسئله از زمان روی کارآمدن ملک سلمان شدت بیشتری یافته است و بن سلمان ولیعهد سعودی سعی دارد تا با اصلاحات در عربستان به نوعی خود را تبدیل به قهرمان و الگویی در جهان عرب معرفی کند. اما نشست ظهران همانند میدان آزمایشی برای این ادعاهای شاهزاده جوان سعودی بود. ریاض تصور       می کرد که در جهان عرب جایگاه و تاثیر تعیین کننده ای دارد اما عدم پیروی اعضا از اهداف عربستان به خوبی باطل بودن این امر را مشخص کرد. در واقع در نشست ظهران میلیاردها دلار سعودی که در جهان عرب با هدف اقناع سران عربی هزینه شده بود عدم کارآیی خود را نشان داد و ریاض به این نکته پی برد که نباید چندان به جایگاه خود امید داشته باشد.

ناکارآمدی اتحادیه عرب

اتحادیه عرب در 22 مارس سال 1954 میلادی در شهر اسکندریه مصر در همان سالی شکل گرفت که سازمان ملل متحد هم تاسیس شد. اتحادیه عرب با این هدف تشکیل شد تا ابزار قدرتمندی برای جهان عرب در متحد کردن اعراب و برآوردن خواسته ها و آرمان های جامعه عربی در وحدت اقتصادی، نظامی، اجتماعی و جغرافیایی عربی باشد. هدف از تشکیل این نهاد،‌اهتمام به مسائل سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و نیز مسائل راهبردی، دفاعی و امنیت ملی عربی اعلام شده بود.

تلاش برای تحقق وحدت اعراب به طوری که آینده درخشانی برای آنها رقم بزند و رفاه و تقویت کرامت عربی در برابر هرگونه دخالت عربی یا تجاوز ، از دیگر اهداف تشکیل اتحادیه عرب اعلام شده بود. بر اساس این عناوین اتحادیه عرب تشکیل شد، اما در عمل به تریبونی برای خیانت عربی و صحنه ای برای درگیری و توطئه چینی میان اعضایش تبدیل گردید.

در واقع اتحادیه عرب که از سال 1945 با هدف پیگیری منافع جهان عرب تاسیس شده است در 7 دهه فعالیت خود کارنامه ای جز شکست بر جای نگذاشته است. از بدو تاسیس این اتحادیه تاکنون، نشست‌های متعددی در سطح سران و در موضوعات مختلف برگزار شد که خروجی و آورده‌ای برای مردم منطقه نداشته است و تنها به صدور بیانیه و بیان دیدگاه‌ها اکتفا شده و برای اعضا هم الزام‌آور نبوده است . اتحادیه عرب از لحاظ یکپارچگی اهداف و منافع با بحران روبه رو است و اعضا از این نظر همگن نیستند و هر کدام به دنبال منافع خاص خود است. به ویژه که بعد از بحران در شبه جزیره عربی و محاصره قطر این مسئله تشدید نیز شده است. از سوی دیگر ، بیشتر کشورهای عضو اتحادیه عرب استقلال سیاسی نداشته و سیاست های خود را با هماهنگی واشنگتن اتخاذ می کنند که همین مسئله باعث شده است از اتحادیه عرب به عنوان نهادی شکست خورده یاد شود. در واقع شکست اتحادیه عرب آنچنان ملموس شده است که مرکز مطالعات و پژوهش های راهبردی الرافدین در این زمینه به سخنان آریل شارون نخست وزیر اسبق رژیم صهیونیستی اشاره کرده است که گفته بود مصوبات و قطعنامه های اتحادیه عرب حتی به اندازه برگه هایی که در آن نوشته می شوند،‌ارزش ندارند. این اتحادیه در شرایط کنونی نه تنها در راه مصالح ملت های عرب فعالیت نمی کند بلکه خود به ابزاری برای خیانت به جهان عرب نیز تبدیل شده است.

پایان سخن

در کل می توان نشست ظهران را به عنوان عرصه ای برای آشکار ساختن دو شکست دانست. شکست نخست برای اتحادیه عرب بود که روند سقوط آن از سال ها قبل شروع شده و در نشست اخیر ، بیانیه پایانی آن نشان داد که هیچ امیدی به بهبود کارکرد این اتحادیه نمی توان داشت. در درجه دوم عربستان نیز ماموریت داشت تا ایران هراسی را در جهان عرب نهادینه کرده و اسرائیل را به نوعی دوست کشورهای عرب  معرفی کند و در نهایت حمایت جهان عرب از حملات اخیر به سوریه را کسب کند که در این مسیر نیز ناکام شد. بنابراین می توان نشست ظهران را تیر خلاص به جایگاه اتحادیه عرب و همچنین نقش ادعایی عربستان در منطقه دانست.