به گزارش دیدبان،نوسانات نرخ ارز در روزهای اخیر، بازار ارز را با رکوردهای جدیدی از قیمت ارز مواجه ساخته است. به گونه ای که فقط در روز گذشته قیمت ارز بیش از 500 تومان افزایش داشت و به بیش از 5500 تومان رسید.

دلیل اصلی این افزایش، تحریم های جدید آمریکاست که پیش از این کارشناسان، بارها به خطرآفرین بودن آن و لزوم اتخاذ راهکارهای مختلف در مقابله با آن اشاره کرده بودند.

انعقاد پیمان پولی دوجانبه با کشورهای طرف تجاری و عملیاتی کردن آن، راه اندازی پیام رسان مالی دوجانبه و مدیریت عرضه و تقاضای ارز از جمله راهکارهای مطرح شده در این زمینه بود.

با این وجود بانک مرکزی، در زمان مقتضی اقدام لازم را انجام نداد و باعث شد تا وضعیت حال حاضر بازار ارزی کشور، این چنین نوسانی باشد.

تمام نیروهای عرضه و تقاضا باید در تعیین قیمت نقش داشته باشند

ملاحظه ساختار بازار ارز در ایران نشان دهنده عدم شکل گیری نظام ارزی و بازار عمیق و کارا بوده است. بازار منسجم و عمیق ارزی زمانی شکل می گیرد که تمامی عوامل طرف عرضه و تقاضای بازار ارز در تعیین قیمت نقش داشته باشند.

در چنین بازاری نیروهای عرضه و تقاضای حاضر در بازار گسترش می یابد و فقط به چند مورد خاص ختم نمی شود. در این صورت انسجام و تمرکز بازار افزایش می یابد و تحرکات تعداد محدودی از نیروها و تغییر رفتار آن ها به تنهایی نمی تواند بازار ارز را تحت تأثیر قرار دهد.

چند نرخی بودن ارز و فعالیت های سوداگرانه زمینه ساز نوسانات ارزی

اما برخلاف موارد گفته شده، که در اکثر کشورهای دارای بازار ارز عمیق اجرایی شده است، در حال حاضر قیمت گذاری ارز در ایران در کف بازار و توسط تعداد محدودی از عرضه و تقاضاکنندگان تعیین می شود. این تعیین قیمت در بازار نقدی و به رهبری صرافی ها که بعضی از آنها غیرمجاز نیز هستند، انجام می شود؛ در این شرایط فعالیت های سفته بازانه، نقش عمده ای در این قیمت گذاری دارد.

از طرفی نرخ ارز در بازار آزاد از نرخ رسمی فاصله بسیاری گرفته است و وضعیت چندنرخی در بازار ارز شکل گرفته است. این چند نرخی بودن ارز خود زمینه رانت ها و کسب سودهای غیرمعمول را بیش از پیش فراهم کرده است که نوسانات مستمر قیمت ارز را افزایش داده است.

یکی از دلایل اصلی چند نرخی شدن ارز نیز نبود بازار عمیق و متمرکز ارزی است. بازاری که عملیات قیمت گذاری ارز در آن به صورت معقولانه، بهینه و شفاف تعیین شود. در واقع ساختاری که در بازار ارز کنونی حاکم است، شرایط ایده آل برای کشف قیمت یکسان را دشوار ساخته است.

سیاسنگذاری صحیح بازار ارز در گرو شکل گیری بازار عمیق ارز

در صورتی که بازار مناسب و عمیق ارزی شکل بگیرد، اطلاعات کامل و شفاف مستخرج از این بازار می تواند زمینه ساز سیاستگذاری صحیح و بلندمدت جهت کنترل نوسانات و فعالیت های سفته بازانه شود. بدین شکل که بوسیله راهکارهایی از قبیل اخذ مالیات سنگین از سوداگری بازار ارز، انگیزه سوداگرانه بازار را کنترل کرد.

این اقدام تنها در کنار شکل گیری بازار منسجمی اثرگذار خواهد بود که معاملات و اطلاعات آن شفاف است. این در حالی است که بانک مرکزی با وجود تجربه چندین ساله نوسانات ارزی، تاکنون به سمت ایجاد ساختارهای مذکور حرکت نکرده است.

عدم اثرگذاری راهکارهای کوتاه مدت در کنترل نوسانات نرخ ارز

در عوض بانک مرکزی در این شرایط به ابزارهای کنترلی کوتاه مدت و ناکارآمد جهت کنترل بازار ارز روی می آورد که در نوسانات اخیر نیز مشاهده شد. ابزارهایی از قبیل گواهی سپرده ریالی، ارزی و غیره که بانک مرکزی با توسل به آن ها در پی مدیریت بازار ارز است؛ در حالی که این راهکارها توان مدیریت بازار ارز در بلندمدت را نخواهد داشت.

در صورتی که بانک مرکزی اقدام به راه اندازی بازار ارز عمیقی مانند بورس ارز نماید، می تواند با ایجاد تمرکز و حذف نقش واسطه ها، موجب کاهش نوسانات هیجانی و یکباره نرخ ارز شود و راهکار دائمی جهت جلوگیری از التهابات بازار ارز را به دنبال داشته باشد.

هرچند افزایش نرخ ارز به دلایلی از قبیل کاهش عرضه در نتیجه تحریم و تورم، امری غیرقابل انکار است اما نوسانات بیش از حد، مستقیما از هیجانات بازار و سفته بازی و ساختار نامطلوب آن نشات می گیرد.

اثرات نامطلوب تعلل بانک مرکزی در راه اندازی بورس ارز بر اقتصاد کشور

ایجاد بورس ارز بهترین راهکار برای مدیریت نوسانات بیش از حد و بحرانی قیمت در بازار ارز است. این ساختار می تواند بستر لازم برای تعیین قیمت شفاف و قابل نظارت ارز، متناسب با عرضه و تقاضای واقعی بازار را فراهم نماید و زمینه اخذ مالیات از سوداگران ارزی را نیز برقرار کند.

بانک مرکزی باید در نظر داشته باشد که نرخ ارز به عنوان متغیر قیمتی کلیدی در اقتصاد بسیاری از سیاستگذاری های دولت و تصمیمات عوامل اقتصادی را تحت تأثیر قرار می دهد. هرگونه بی ثباتی و تلاطم در قیمت ارز تأثیرات نامطلوبی چه در سطح خرد و چه در سطح کلان برجای می گذارد.

با تمام این تفاسیر، تعلل بانک مرکزی در راه اندازی بورس ارز که ساختاری شفاف برای تعیین قیمت است، این سؤال را در ذهن ایجاد می کند که آیا راه اندازی بورس ارز خلاف منافع بانک مرکزی و بازیگران اصلی وابسته به این نهاد است؟

حسین عطااللهی

 شبکه تحلیلگران اقتصاد مقاومتی