مروري دوباره به سخنان مقام معظم رهبري در مراسم گراميداشت ارتحال بنيانگذار نظام جمهوري اسلامي نکاتي چند را نشان مي دهد که امروزه با توجه به تحولات روز منطقه قابل توجه و بررسي است. آمريکا و قدرت هاي فرامنطقه اي براي براي رسيدن به اهداف خود در منطقه همواره نيازي به حضور مستقيم و اصلي خود ندارند، بلکه از نائباني استفاده مي کنند که به نوعي بازيگران کوک شده ي غرب در منطقه بوده و به عنوان ابزارها و بازوان آنان در منطقه عمل مي کنند.

مصر، بحرين، سوريه از جمله عرصه هايي هستند که با توجه به تحولات اخير اين کشورها، برخي ديگر از کشورهاي منطقه به عنوان نائبان آمريکا در منطقه حضور داشته و تلاش دارند تا اهداف آمريکا را دنبال نموده و اجرا سازند و سرنوشت تحولات را به نفع آمريکا رقم بزنند. با دقت بيشتر در شرايط و تحولات اخير سوريه اين فرضيه بيشتر تأييد شده و قوت مي يابد. 

در حقيقت سوريه به عرصه اي براي نقش آفريني نائبان آمريکا در منطقه به صورت حساب شده و بر اساس الگويي مبتني بر تقسيم کار در بين چهار کشور تبديل شده است. هر چند فشارها، تحريم ها و اقدمات ضد سوري از اتاق فکري فرماندهي مي شود که مکان آن آمريکا است؛ اما بازيگران نقشه هاي اين اتاق فکر کشورهاي عربستان، قطر، ترکيه و اردن در منطقه هستند که به ترتيب نقش جريان هاي مالي، رسانه اي، سياسي و امنيتي را عليه سوريه ايفا مي کنند.

 

 

 

يکي از مهمترين نائبان آمريکا در منطقه دولت عربستان سعودي مي باشد که به صورت علني در مقابل بيداري اسلامي در کشورهاي مختلف منطقه از جمله يمن، بحرين، مصر ايستاده و تلاش داشته تا سياست هاي خود را در منطقه گسترش دهد. مهمترين نقش اين دولت ـ به عنوان يکي از ثروتمندترين کشورهاي خاورميانه که از ره آورد فروش نفت مي باشد اين است که به تأمين کننده منابع مالي در کشورهايي که در آن بيداري اسلامي رخ داده تبديل شده و اين دخالت با هدف مصادره انقلاب ها و تغيير آرمان هاي انقلاب هاي منطقه و همگرا نمودن آنها با منافع آمريکا و با منافع خود است. و در برخي از کشورها نيز با هدف فتنه انگيزي به تجهيز و تأمين منابع مالي نيروهاي مخالف مي پردازد. نمونه ي اين فتنه انگيزي ها در ايران و در جريان فتنه 88 و امروزه در سوريه است. 

همچنين از ديگر علت هاي دخالت عربستان در تحولات سوريه؛ تغيير حکومت شخص بشار اسد است تا تحولات منطقه را به سود خود رقم بزند. همچنين عربستان سعودي به کمک دلارهاي بادآورده و منابع مالي سنگيني که دارد درصدد تزريق اين منابع مالي به مخالفان سوري جهت براندازي حکومت بشار اسد است. از طرف ديگر عربستان به دنبال اين است که با ايجاد بحران در سوريه افکارعمومي را به سمت اين کشور هدايت کرده و افکارعمومي را از تحولات دروني عربستان دور سازد. عربستان به دنبال سقوط حکومت مستقر در سوريه با هدف شکستن محور مقاومت در منطقه است. بي شک اين اقدام عربستان خدمتي بزرگ به صهيونيسم جهاني است. چراکه عربستان تاکنون بسياري از هم پيمانان خود يعني حسني مبارک، زين العابدين بن علي، و حتي علي عبدالله صالح را ازدست داده است و به دونبال تشکيل وتحداني جديد براي خود است.

 

قطر هر چند از نظر جغرافيايي کشور کوچک و حاشيه اي در جنوب خليج فارس است اما اين کشور کوچک توانسته با تحرکاتي که از خود نشان داده نقش جديدي را در تحولات منطقه بازي کند. قبل از فراگير شدن موج بيداري اسلامي در منطقه؛ قطر تلاش داشت تا به عنوان ميانجي در بين گروه هاي فلسطيني وارد شده و تلاش نمايد تا اختلاف بين فتح و حماس به حداقل برسد. اما نقش اين کشور در تحولات بحرين و سوريه نشان داد که اين کشور در سياست خارجي خود مستقل نبوده و بيشتر تابع منافع آمريکا در منطقه محسوب مي شود. نقش قطر در تحولات سوريه تنها به تأمين منابع ملي و تجهيز مخالفان دولت سوريه محدود نشد، نقش      رسانه اي قطر در تحولات منطقه به خصوص در بحرين و سوريه بسيار محل دقت و قابل تحليل است. مهمترين شبکه اي که در تحولات منطقه توانسته نقش برجسته ي خود را به عنوان بازيگر مهم منطقه حفظ و کند شبکه ي الجزيره است. هر چند الجزيره شبکه اي خصوصي معرفي شده است اما تمام منابع مالي آن توسط دولت قطر تأمين مي شود. ارتباط مستمر با گروه هاي مخالف سوري، بزرگ نمايي تلاش هاي غربي ـ عربي براي فشار بيشتر بر سوريه، دروغ پردازي در مورد تحولات سوريه تلاش هاي رسانه اي قطر براي رقم زدن تغييرات سوريه به نفع سياست هاي آمريکا در منطقه است. در مقابل اين شبکه با مسکوت گذاشتن اخبار حوادث و انقلاب مردم مظلوم بحرين و جنايات آل خليفه و آل سعود تلاش دارد تا با جامعه پذير کردن بسياري از تصويرسازي ها براي افکار عمومي منطقه به اهداف خود برسند.

از نقطه نظر رقابت با عربستان سعودي، قطر سعي دارد که به تدريج جاي عربستان را در ديپلماسي منطقه اي بگيرد. هر چند در قضيه ايجاد توطئه عليه محور مقاومت و سرنگوني دولت سوريه، اين دو حکومت با هم تقسيم کار کرده اند يعني از يک سو حکومت آل سعود با پشتيباني مالي مخالفان سوريه و از سوي ديگر قطر با حمايت شديد رسانه اي و تبليغاتي شبکه « الجزيره» تلاشي هماهنگ با کشورهاي غربي جهت سقوط بشار اسد را آغاز کرده اند. شيخ حمد امير قطر، براي فشار بيشتر بر سوريه بارها از اتحاديه عرب درخواست تشکيل جلسه داده و حتي با مخالفان حکومت سوريه در خارج از کشور نيز ارتباط برقرار کرده و همچنين طي چند ماه گذشته به همين منظور بين پايتخت هاي کشورهاي عربي در رفت و آمد بوده است. در مورد بحرين نه تنها سکوت اختيار کرده بلکه با تصميماتي که شوراي همکاري خليج فارس عليه انقلابيون بحريني اتخاذ کرده و در نهايت منجر به اشغال بحرين توسط نيروهاي آل سعود گرديده؛ همراهي داشته است، اگرچه خود قطر از اعزام نيروي نظامي به اين کشور خودداري کرده است.

 

 

 

بررسي نقش ترکيه در تحولات منطقه بسيار پيچيده و نيازمند بررسي چند بعدي و چند جانبه است. همين طور گمانه زني هاي تحليل گران در اين رابطه متفاوت و متعدد است اما يک نکته در بين اغلب تحليل گران مشترک است و آن اين است که ترکيه در خصوص سوريه دچار اشتباه محاسباتي شده است و اولين کشوري که نتيجه بي ثباتي در سوريه را لمس مي کند ترکيه است.

يک از دلايل تحرک مداخله جويانه ترکيه در تحولات سوريه اين است ترکيه در يک فضاي جغرافياي بسته قرار داد. چراکه از نظر شمالي ترکيه با کشورها و همسايگان اروپايي خود هيچ قرابت فرهنگي و مذهبي و اقتصادي ندارد و تلاش هاي ترکيه براي پيوستن به اتحاديه اروپا با شکست مواجه شده است. از طرف غرب نيز اين کشور با قبرس و يونان بر سر مسائل مرزي و حوادث تاريخي داراي اختلافات جدي هستند. از جانب شرق و حوزه ي قفقاز نيز کشورهايي چون ارمنستان با ترکيه بر سر نسل کشي ارمني ها توسط دولت عثماني داراي اختلافات تاريخي عميق هستند و و آذربايجان نيز داري مرز مشترک کمي با ترکيه بوده و چندان در تحولات منطقه اثرگذار نيست. عراق به عنوان همسايه ي جنوبي ترکيه نيز بر سر مسئله ي کردها، حکومت شيعي عراق و دادن اقامت ترکيه به طارق الهاشمي به سردي گراييده است. ايران نيز نمي تواند حوزه ي نفوذ داشته باشد چراکه خود ايران به عنوان يک قدرت منطقه اي در معادلات منطقه اي و جهاني محسوب مي شود،

پس فقط سوريه باقي مي ماند. 

ترکيه به دنبال تغيير حکومت در سوريه است تا بتواند گروه هاي همگرا با خود را در سوريه به قدرت برساند تا از اين طريق حوزه ي نفوذ خود را گسترش داده و محدوديت هاي خود را کم کند. نکته ديگر اينکه، ترکيه به دنبال اين است که به عنوان قدرتي برتر و متمايز با ديگر کشورها ظهور کند. به زعم ترکيه تحولات اخير در کشورهايي عربي اين فرصت را براي ترکيه فراهم ساخته که بتواند به عنوان رأس بلوک تازه تأسيس شده ظاهر شود. 

علاوه بر اين همگرايي سياست خارجي ترکيه و آمريکا در قبال تحولات سوريه باعث شده تا اين کشور به عنوان فعال سياسي از جانب جبهه (غربي ـ ترکي ـ عربي) ضد سوري براي تحرکات سياسي و چانه زني سياسي فعال شود. چراکه ترکيه و مقامات مسئول اين کشور داراي محبوبيت نسبي در منطقه بوده و مي توانند از اين رهگذر اثرگذاري بيشتري داشته باشند.

 

 

اردن تنها کشوري است که در جريان تحولات اخير منطقه از نگاه بيشتر تحليل گران مغفول واقع شده است. در حقيقت اردن تنها کشوري در منطقه است که هم با رژيم صهيونيستي و هم با آمريکا و هم با جريان هاي تندرو سلفي در منطقه رابطه ي نزديکي دارد. اين ارتباط باعث شده تا اين کشور به عنوان مهره اي تأثيرگذار در بسياري از تحولات بر شمرده شود. 

مهمترين نقش اردن در تحولات سوريه به عنوان جريان امنيتي قابل توجه است. اردن و سوريه 375 کيلومتر مرز مشترک زميني باهم دارند و از اين طريق اردن مي تواند به عنوان پايگاهي براي هدايت، کنترل و اجراي برنامه هاي مختلف عليه دولت بشار اسد در بين همسايگان کشور سوريه باشد. 

در جريان تحولات سوريه و مواضع غربي ـ عربي عليه اين کشور؛ اردن با کشورهاي شوراي همکاري خليج فارس همکاري داشته و با اين کشورهاي مواضع مشترک داشته است. هر چند از نظر جغرافيايي سياسي، اقتصاد و بسياري از ابعاد حياتي اردن داراي ارتباط مستقيم و اثرپذير از تحولات دمشق مي باشد؛ ولي اردن تا حال نقشي ضد سوري اتخاذ کرده است. اردن علاوه بر همپيماني با شوراي همکاري خليج فارس با ناتو و آمريکا نيز متحد بوده و قراردادهاي سياسي و امنيتي متعدد و مختلف با رژيم صهيونيستي مانند قرارداد (وادي عربه) بسته است. از اين رو اين کشور تبديل به يکي از پايگاه هاي ضد سوري در همسايگي روسيه تبديل شده است. همين خاطر رايزني مقامات سياسي ـ امنيتي اردن با آمريکا، انگليس، ترکيه و شوراي همکاري خليج فارس در ماه هاي اخير افزايش يافته است. مهمتر آنکه شهر مهم المفرق در ده کيلومتري مرزهاي اردن و سوريه قرار دارد و پايگاه نظامي مستقر در اين شهر همواره يکي از مهمترين اتاق هاي فرماندهي و کنترل جنگ هاي نا منظم عليه سوريه بوده است. همچنين رايزني دستگاه امنيتي ـ اطلاعاتي اردن با افسران سازمان اطلاعات ترکيه در ماه هاي اخير افزايش داشته است. 

نظام مستقر در اردن بر پايه ي قدرت نظامي است و شاه اردن نيز تلاش دارد تا با اين اولويت در منطقه برجسته شود اما؛ اردن به عنوان حلقه ي امنيتي محور غربي ـ عربي براي فشار به سوريه نقش متفاوتي را بازي مي کند. اين کشور يکي از پايگاه هاي نظامي آمريکا در منطقه بوده و ارتش آن مستقيما از طرف آمريکايي ها هدايت مي شود و همچنين رژيم صهيونيستي همواره از جانب اين کشور مطمئن بوده که در جبهه و محور مقاومت قرارا نمي گيرد بلکه به عنوان متحد استراتژيک اسرائيل در کنار ترکيه مي تواند باقي بماند. 

اردن داراي دستگاه اطلاعاتي و امنيتي قوي مي باشد و قدرت فعال و بالايي براي فعاليت در اوضاع منطقه را با خود دارد. کما اينکه در تحولات اخير منطقه اين نقش به خوبي خود را نشان داده است.  بنا بر تقسيم کاري که بين نائبان آمريکا در منطقه صورت گرفته؛ اردن نقش امنيتي و سرويس هاي اطلاعاتي را عليه سوريه بر عهده گرفته است. 

 

 

3.1. شکست خط مقاومت و فشار بيشتر بر محورهاي مقاومت در منطقه.

3.2. تجزيه سوريه و تبديل کردن آن به حوزه هاي نفوذ براي کشورهاي منطقه.

3.3. به دست گرفتن تحولات بعد از تغييرات در سرزمين هاي عربي.

3.4. جلوگيري از نفوذ ايران و اتخاذ الگوي ايراني در کشورهاي انقلابي.

3.5. بالابردن جايگاه و مطرح نمودن خود به عنوان قدرت منطقه اي از رهگذر تحولات منطقه.

3.6. ايران هراسي و شيعه هراسي.